Πρόλογος
Τι είναι ο κομμουνισμός.
Ο κομμουνισμός σύμφωνα με τον Μαρξ- Ένγκελς δεν είναι μια ιδεώδης κατάσταση σύμφωνα με την οποία « η πραγματικότητα πρέπει να κατευθυνθεί». Αντίθετα για τους Μάρξ Ένγκελς «κομμουνισμός είναι το κίνημα που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων».
Η ισχύς αυτής της προσέγγισης δεν έχει εφαρμογή μόνο μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία όπου κατ` ανάγκη οι αγώνες της εργατικής τάξης έχουν έναν «αμυντικό», «αρνητικό» χαρακτήρα . Η ισχύς της επεκτείνεται και στη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Σε αντίθεση με τους προηγούμενους -ταξικούς- τρόπους παραγωγής η σοσιαλιστική εξουσία δεν βρίσκει έτοιμες , στο κουφάρι της παλιάς κοινωνίας, τις φύτρες της νέας. Δεν βρίσκει έτοιμους τους μηχανισμούς, τους θεσμούς του νέου σοσιαλιστικού κράτους και πρέπει να τους οικοδομήσει από το μηδέν.
Αυτό είναι το σημείο ένα που χρειάζεται να συγκρατήσουμε.
Με την αυγή της σοσιαλιστικής κοινωνίας παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η δυνατότητα μιας συνειδητής παρέμβασης στους νόμους (κατά βάση οικονομικούς αλλά όχι μόνον) που ορίζουν την ανθρώπινη εξέλιξη και που όπως αναφέρει ο Ένγκελς, ο άνθρωπος έστεκε-μέχρι τότε- αδύναμος απέναντι τους.
Ο κομμουνισμός ως κίνημα μοναδικό στην μέχρι τώρα ιστορία της ανθρωπότητας είναι αυτός που επιχειρεί και ως ένα βαθμό επιτυγχάνει την ζεύξη της ιστορίας και της λογικής της ιστορίας. Την ενότητα λογικής και ιστορίας όπως έλεγε ο Γιάννης Χοτζέας.
Είναι το κίνημα που συνειδητά επιδιώκει τη μεταμόρφωση της κοινωνίας και του κόσμου. Όχι «προγραμματίζοντας» το κομμουνιστικό μέλλον αλλά ανοίγοντας συνειδητά το δρόμο και την κατεύθυνση μια άλλης τάξης πραγμάτων. Ελέγχοντας και παρεμβαίνοντας στους νόμους της ανθρώπινης εξέλιξης
Αυτό είναι το δεύτερο σημείο.
Τι πρέπει να συγκρατήσουμε με μία… φράση από όλα αυτά;
Εμείς από όλη αυτή τη συλλογιστική πρέπει να συγκρατήσουμε την θεώρηση , αντίληψη και θέση για τον κομμουνισμό ως ένα διαρκές κίνημα πριν και μετά την κατάληψη της εξουσίας. Ο κομμουνισμός δεν είναι ιδανικό -με την έννοια του μοντέλου-. Είναι κίνημα!
1.Για το στάδιο του κομμουνισμού.
Θα ξεκινήσουμε «ανάποδα» από τα πιο «μακρινά».
Το ανώτερο στάδιο του κομμουνισμού , η καθαυτό κομμουνιστική κοινωνία είναι μια κοινωνία διαφορετική εκ βάθρων αλλά και ως προς τις διάφορες μορφές της από τις ταξικές κοινωνίες που προηγήθηκαν (και της σοσιαλιστικής κοινωνίας περιλαμβανομένης που δεν παύει να είναι και αυτή μια «ιδιόμορφα» ταξική κοινωνία).
Είναι η αταξική κοινωνία του μέλλοντος.
Στον κομμουνισμό υπάρχει ένας καθολικός οικονομικός τομέας, για τη μέτρηση της ποσότητας της εργασίας δεν διαμεσολαβεί ο νόμος της αξίας αλλά αυτή- η ποσότητα της εργασίας δηλαδή- μετριέται άμεσα μέσα από την εργασιακή δύναμη που καταναλώθηκε συνολικά και κατά κλάδο (θα το δούμε παρακάτω), δεν έχουμε αμοιβαία ανταλλαγή δραστηριοτήτων και εμπορευμάτων αλλά παραγωγή και ανταλλαγή προϊόντων σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου (αυτό και αν είναι ο πραγματικός θρίαμβος της ατομικότητας!). Δεν έχουμε διαχείριση ανθρώπων αλλά πραγμάτων, αυτό το τελευταίο και αν είναι ένας κορυφαίος προσδιορισμός του κομμουνισμού. Με αυτή την έννοια το κράτος αλλά και κάθε ιεραρχική δομή ελέγχου απονεκρώνεται. Η εργασία γίνεται ανάγκη και πηγή χαράς.
Για να πραγματωθεί το ανώτερο στάδιο του κομμουνισμού απαιτείται να έχει κατακτηθεί ένα ποσοστό συσσώρευσης πλούτου και αφθονίας προϊόντων -μέσα από την σοσιαλιστική οικοδόμηση , επιπλέον όσων έχει απαλλοτριωθεί στο όνομα της εργατικής τάξης από τη συσσώρευση πλούτου της καπιταλιστικής κοινωνίας και εξουσίας που καταλύθηκε και ανατράπηκε.
Πρέπει η ηγέτιδα τάξης της σοσιαλιστικής οικοδόμησης , η εργατική τάξη και από άποψη υλικών όρων ζωής , και από άποψη τεχνικού και πολιτιστικού επιπέδου, αλλά και ιδεολογικής παρουσίας γενικότερα να «υψωθεί» και να «ολοκληρωθεί»: από ζωντανό υποκείμενο της παραγωγικής διαδικασίας να αναχθεί σε άμεσο, χωρίς διαμεσολαβήσεις, «διευθύνοντα» αυτής της διαδικασίας.
Δεν είναι καθόλου «ιδανικά» όλα αυτά. Ο Στάλιν για παράδειγμα στο βιβλίο τα «Οικονομικά Προβλήματα του σοσιαλισμού» λίγο μετά τον Πόλεμο προτείνει την πενθήμερη εβδομάδα των έξη ωρών -με τάση ακόμη μεγαλύτερης μείωσης- όταν στο καπιταλιστικό κόσμο καλά -καλά δεν εφαρμόζονταν το οκτάωρο.
Τίθεται ίσως το «μελαγχολικό» ερώτημα : Και καλά έπρεπε να βαδίσει η ανθρωπότητα τον μεγάλο δρόμο της κοιλάδας των δακρύων, τόσους πολέμους και συμφορές μέσα από τα ταξικά συστήματα που διαδέχτηκαν το ένα τ` άλλο, προκειμένου να επιτευχθεί η απαραίτητη συσσώρευση υλικών αγαθών και παραγωγικών δυνάμεων που θα έκανε -από «αντικειμενικής απόψεως»- υλοποιήσιμη την κομμουνιστική κοινωνία;
Η απάντηση δεν βρίσκεται στο επίπεδο της συσσώρευσης των υλικών όρων μόνο. Σημαντικό σημείο βέβαια για την τεχνολογική δυνατότητα της ανθρωπότητας . Πχ ο Μάο κάπου λέει ότι στον κομμουνισμό θα «μετακινηθεί» η αντίθεση ανάμεσα σε τάξεις στην αντίθεση ανθρώπου -φύσης με την έννοια της παραπέρα κατάκτησης του φυσικού κόσμου άρα ο κομμουνισμός όχι μόνο δεν θα είναι μία στατική κοινωνία που οι ανθρώπινες ανάγκες θα «παγιωθούν» αλλά μία κοινωνία που συνεχώς θα διευρύνει αυτές τις ανάγκες πέρα από τα σημερινά επίπεδα! Άρα και στον κομμουνισμό οι ανάγκες πάντα θα προηγούνται και θα μένουν «ακάλυπτες» σε ένα πρώτο στάδιο. Ο κομμουνισμός δεν πρόκειται να δημιουργήσει βιονικούς ανθρώπους χωρίς ανάγκες που δεν θα έχουν επιθυμίες κάτι σαν ένα βουδιστικό επίγειο βασίλειο ούτε Θα φέρει το τέλος της ιστορίας (άλλοι έσπευσαν να το διακηρύξουν!) αλλά θα εξανθρωπίσει την ιστορία. Όπως διακήρυξε ο Μαρξ τότε η ανθρωπότητα θα εισέλθει στην καθαυτό ιστορική της περίοδο αφήνοντας πίσω την ταξική… προϊστορία.
Η απάντηση βρίσκεται στο ότι αυτή η ιστορική πορεία των ταξικών συστημάτων μέχρι τον καπιταλισμό ήταν ένα «αναγκαίο στάδιο» για να «γεννηθεί» , διαμορφωθεί και αναπτυχθεί εκείνη η εκμεταλλευόμενη τάξη που όχι μόνο θα είχε το συμφέρον αλλά και τη δυνατότητα να οδηγήσει την ιστορία στην αταξική κοινωνία!
Η κορυφαία παραγωγική δύναμη που θα είχε την ανάγκη αλλά και την ιστορική «αρμοδιότητα» να απαντήσει στο πρόβλημα.
Γιατί από μαρξιστές ιστορικούς και όχι μόνον σήμερα γνωρίζουμε πως υπήρχαν πρόδρομα κομμουνιστικά κινήματα στα διάφορα στάδια των ταξικών κοινωνιών από τη δουλοκτητική κοινωνία ίσαμε την αυγή του καπιταλισμού. Μέσα από τοπικές διαδικασίες και στη διάρκεια μικρών χρονικών παρενθέσεων -που τσακίστηκαν και βάφτηκαν από ποταμούς αίματος με την καταστολή που υπέστηκαν από τις κυρίαρχες τάξεις. Ανεξάρτητα αν αυτά τα κινήματα «δανείστηκαν» περισσότερο ή λιγότερο θρησκευτικές ή άλλες ιδεολογικές διαμεσολαβήσεις για να εκδηλωθούν ως τέτοια…
Και ακριβώς αυτό το «ζήτημα» - το ρόλο της εργατικής τάξης- θα συναντούμε μπροστά μας όταν επιχειρούμε να δώσουμε απαντήσεις και για τα πισωγυρίσματα, τις ήττες, την καπιταλιστική παλινόρθωση που ανέκοψαν -προσωρινά- την ιστορική πορεία αυτής της τάξης αλλά και όλης της κοινωνίας προς την οριστική και αμετάκλητη χειραφέτηση από τους περιορισμούς των ταξικών διαχωρισμών.
Μέσα από αυτό το πρίσμα η ιστορική παρουσία της εργατικής τάξης και τα σοσιαλιστικά της εγχειρήματα – πυκνό ιστορικό περιεχόμενο που πρέπει φυσικά να μελετηθεί και να κριτικαριστεί - είναι πολύ μικρή ως ιστορική περίοδος μπροστά στους διαδοχικούς αιώνες καταθλιπτικής ταξικής κυριαρχίας που έχουν προηγηθεί. Πολύ μικρή -αλλά καθόλου «λίγη»- για να κριθεί με αυτό τον άνισο τρόπο που επιχειρούν να την κρίνουν τόσο οι ανοιχτοί εχθροί όσο και οι -τάχα μου- υποστηρικτές της .
Οι σημερινοί ταξικοί «νικητές» προσπαθούν να μας πείσουν πως η εβδομηντάχρονη σοσιαλιστική παρένθεση ήταν ένας ιστορικός «βιασμός». Μία ιστορική ανωμαλία που δεν θα επαναληφθεί (κυρίως αυτό!).
Και όλα τα παραπάνω δεν τα λέμε ως παρηγορία στην γκρίζα μελαγχολία της σκέψης – που πάντα υστερεί απέναντι στο πράσινο χρώμα της πράξης και της ζωής κατά τον Γκαίτε. Ή έστω σαν ιστορική δικαιολογία…
Είναι ένας τρόπος και ένα κριτήριο αξιολόγησης που προσπαθεί να δώσει το πραγματικό αποτύπωμα των σοσιαλιστικών εγχειρημάτων όχι ως προϊόντα ενός ιδεώδους που προέρχεται από ένα ρομαντικό «πλαστουργό της νιας ζωής» μία «σπορά της τύχης» αλλά που προκύπτουν «ως τέκνα της ανάγκης και ώριμα τέκνα της οργής »… Κατά τον δικό «μας» Βάρναλη.
Και ερχόμαστε τώρα στα… δύσκολα.
2.Για τη σοσιαλιστική κοινωνία.
Α.Μια… προκαταβολική τοποθέτηση.
Πριν από κάθε παραπέρα διερεύνηση, συζήτηση, έκφραση απορίας κλπ αυτό που πρέπει να συγκρατήσει κανείς ακόμα και αν προσωρινά «χαωθεί» στο ζήτημα που εξετάζουμε είναι πως από τους θεσμούς ,τους μηχανισμούς κλπ που ο σοσιαλισμός δεν έχει «έτοιμους» τη αναλήψει της εξουσίας του είναι οι παραγωγικές σχέσεις της νέας κοινωνίας.
Αυτό είναι το πρώτο.
Ομολογουμένως , αν και το ζήτημα της ιδιοκτησίας με τις εθνικοποιήσεις ή κρατικοποιήσεις φαίνεται να παίρνει -και παίρνει!- μία διαφορετική μορφή από ότι στον καπιταλισμό (μορφή που αντιστοιχεί στην ουσία της νέας εργατικής εξουσίας) ωστόσο είναι ακόμη φορτωμένο με τα βαρίδια της καπιταλιστικής κοινωνίας σε διάφορα επίπεδα. Ένα σημαντικό κομμάτι του ζητήματος επίσης είναι ότι ο καπιταλισμός κληροδοτεί ένα σώμα αντιλήψεων , αξιών , συνηθειών και τρόπου σκέψης ένα «εποικοδόμημα», μία ιεράρχηση ή καλύτερα «υπεροχή» στην κατοχή συστηματοποιημένης γνώσης που ακολουθεί τις αλλαγές στην οικονομία. Αλλά τι ψάχνουμε ακριβώς;
Είναι φανερό πως με την κατάληψη της εξουσίας προηγείται το εποικοδόμημα αφού ο κρατικός μηχανισμός πρέπει να «τσακιστεί» , έπειτα έρχεται η «ώρα της οικονομίας» και της απαλλοτρίωσης της μεγάλης καπιταλιστικής ιδιοκτησίας. Μετά ποιος έχει σειρά; Η οικονομία , το εποικοδόμημα;
Στην πραγματικότητα η διαδικασία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης είναι πιο σύνθετη και με διαδικασίες αλληλεξαρτώμενες.
Στις παραγωγικές σχέσεις «υπάγονται» και οι σχέσεις ιδιοκτησίας αλλά δεν καλύπτουν όλο το πλαίσιο του ζητήματος καθώς στις παραγωγικές σχέσεις «υπάγονται» επίσης και ο καταμερισμός εργασίας αλλά και η διεύθυνση της παραγωγής.
Εδώ θα καταδυθούμε στα κείμενα του «πρώιμου» Μαρξ. Συγκεκριμένα στα Οικονομικά Φιλοσοφικά χειρόγραφα όπου ο «νεαρός» Μάρξ διατυπώνει τη θέση ότι ο καταμερισμός εργασίας ήταν αυτός που προηγήθηκε της ατομικής ιδιοκτησίας στην παραγωγή. Αναλογικά μιλώντας ο καταμερισμός εργασίας είναι ο τελευταίος που θα… παραδοθεί στον σοσιαλισμό -που μην ξεχνάμε πως είναι μία μεταβατική κοινωνία προς τον κομμουνισμό. Ακόμα και αν τυπικά η νομικά έχει καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής.
Και όταν λέμε καταμερισμό εργασίας δεν εννοούμε τον τεχνικό καταμερισμό αν και αυτός δεν είναι ποτέ ουδέτερος. Εννοούμε όλες τις σχέσεις υπαγωγής όπου η γνώση που παράγεται στην παραγωγή δεν επιστρέφει σε αυτή-ή και μπορεί να μην επιστρέψει και ποτές αν έτσι «κριθεί» - παρά μόνο αν δεν επεξεργαστεί στα ανώτερα και αποφασιστικά για την παραγωγή «κλιμάκια». Όπου με αυτό τον τρόπο ο παραγωγός αποξενώνεται όχι μόνο από το προϊόν που παράγει αλλά και από το προϊόν της σκέψης και της δράσης του. Από την ίδια του τη δραστηριότητα . Η «απλή» κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής αφήνει αλώβητη σχεδόν στην ουσία της τη βασική διαδικασία της καπιταλιστικής αλλοτρίωσης αφού μεταβιβάζει την αρμοδιότητα για το τι, πως , πότε και γιατί θα παραχθεί σε «πληρεξούσιους».
Ενδεχομένως σε κάποια στάδια να είναι αναγκαίοι αυτοί οι «πληρεξούσιοι» στην εργατική τάξη. Όμως κάτι τέτοιο πρέπει να δηλώνεται συνειδητά ως αναγκαία υποχώρηση (πως έγινε με τη ΝΕΠ;)και φυσικά είναι αναγκαίο μια τέτοια αντίθεση να λύνεται και να αντιμετωπίζεται με τρόπο ριζικό στην πορεία με τον δραστικό περιορισμό τους και την ανάληψη της διευθυντικής αρμοδιότητας από την εργατική τάξη .
Ο Στάλιν τοποθετείται αρνητικά στην οικονομική -και τελικά ιδεολογική- προσέγγιση που ταύτιζε τότε τις παραγωγικές σχέσεις με τις παραγωγικές δυνάμεις. Αντίληψη που εν σπέρματι εμπεριείχε τις βάσεις της θεωρίας της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων όπως έγινε αργότερα γνωστή. Και στα χρόνια του ώριμου -πια- ρεβιζιονισμού (στην τότε ΕΣΣΔ) ως θεωρία της Ενιαίας Επιστημονικοτεχνικής Επανάστασης που από μόνη της σχεδόν αυτόματα διεξάγονταν στην καπιταλιστική δύση και την «σοσιαλιστική παραγωγή».
Ότι δηλαδή αρκούσε μία αλλαγή στο τιμόνι των ειδικών από «μαύρους» σε «κόκκινους» για να αναδειχτούν οι νέες δυνατότητες των παραγωγικών δυνάμεων.
Και ότι με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων θα επιτυγχάνονταν νέες νόρμες παραγωγής , ακόμα μεγαλύτερη συσσώρευση και θα ερχόντανε πιο κοντά ή πιο γρήγορα ο κομμουνισμός.
Στην πραγματικότητα πιο κοντά ήρθε ο σοσιαλισμός στον… καπιταλισμό. Αν και αυτό το … πλησίασμα που αντιπροσωπεύονταν στο -παλιότερο- περίφημο «πλουτίστε» του Μπουχάριν στους αγρότες ήταν μία πολιτική γραμμή που ηττήθηκε , ωστόσο αργότερα επανέκαμψε με την ασπρόμαυρη γάτα του Ντέγκ Χσιάο Πίνγκ αρκεί να πιάνει ποντίκια, ή ακόμη με τα μέτρα που πάρθηκαν στην ΕΣΣΔ το 1965(μεταρρύθμιση Λίμπερμαν) μετατρέποντας σε αντικείμενο αγοροπωλησίας τα μέσα παραγωγής των σοσιαλιστικών επιχειρήσεων.
Αν από την σταλινική προσέγγιση πρέπει να κρατήσουμε το σημείο της μη ταύτισης παραγωγικών δυνάμεων -παραγωγικών σχέσεων και την ιδιαιτερότητα της αλλαγής των παραγωγικών σχέσεων ,από την μαοϊκή κινέζικη εμπειρία πρέπει να σταθούμε στην ειδική ή ιδιαίτερη επενέργεια του λεγόμενου εποικοδομήματος στις παραγωγικές σχέσεις. Εντάσσοντας αυτή την αλλαγή στον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας προς την κομμουνιστική κατεύθυνση.
Και αυτό είναι το δεύτερο σημείο που πρέπει να κρατήσουμε.
Ότι τα κινήματα στο σοσιαλιστικό πολιτιστικό εποικοδόμημα συνδέονται αποφασιστικά με τον μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων σε σοσιαλιστική (δηλαδή από την άποψη της προοπτικής σε κομμουνιστική κατεύθυνση). Παράδειγμα τρανό οι αλλαγές και οι μετασχηματισμοί στη εκπαίδευση. Τα εργοστασιακά πανεπιστήμια κλπ.
Β. Γενικά για το σοσιαλιστική κοινωνία ως μεταβατική κοινωνία.
Στη διάρκεια του διημέρου για την Πολιτιστική Επανάσταση το 2018 είχε αναπτυχθεί ένας προβληματισμός αν η σοσιαλιστική κοινωνία προσιδιάζει περισσότερο στην καπιταλιστική κοινωνία από την άποψη των κοινωνικών και οικονομικών δεδομένων που πρέπει να ανατραπούν και να υπερκεραστούν.
Η υπόθεση αυτή έχει οπωσδήποτε μία ισχύ όσον αφορά το πρώτο διάστημα της κατάληψης της εξουσίας από την εργατική τάξη , και τις αναγκαστικές υποχωρήσεις , όπως η ΝΕΠ που είναι υποχρεωμένη να κάνει για να μη χαθεί ή κατά το αντιιμπεριαλιστικό στάδιο της επανάστασης σε χώρες εξαρτημένες (χάριν της συμμαχίας με την εθνική αστική τάξη ή τα εκτεταμένα αστικά μεσοστρώματα). Ή ακόμα αφορά και άλλους εξωτερικούς εξαναγκασμούς και τακτικές υποχωρήσεις στις οποίες είναι υποχρεωμένη να προβεί η σοσιαλιστική εξουσία όπως πχ οι απαιτήσεις για τη δημιουργία μεγάλου πατριωτικού μετώπου ενάντια στη ναζιστική εισβολή στην ΕΣΣΔ, ενός ισχυρού κράτους και στρατού κλπ.
Όμως ως γενικό χαρακτηριστικό δεν μπορεί να προσιδιάζει στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό η ομοούσιος με τον καπιταλισμό γειτνίαση .
Αντίθετα ο σοσιαλισμός πρέπει και όσο περνάει ο καιρός να τείνει να… απομακρύνεται από τον καπιταλισμό και να «προσιδιάζει» στον κομμουνισμό. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία για το σοσιαλιστικό κράτος που πρέπει να τείνει στην απονέκρωση τουλάχιστο όσον αφορά την εσωτερική πλευρά γιατί η καπιταλιστική περικύκλωση απαιτεί έναν ισχυρό στρατιωτικό βραχίονα στο εξωτερικό έτσι ή αλλιώς .
Γι ` αυτό αν και είναι δυνατό να παρθεί η εξουσία και να αρχίσει να οικοδομείται ο σοσιαλισμός σε μία χώρα ωστόσο η ολοκλήρωση του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού απαιτεί ένα αντίστοιχο «περιβάλλον» χωρών στις οποίες εφαρμόζεται το σοσιαλιστικό «γίγνεσθαι »
Σε κάθε περίπτωση οι τακτικές υποχωρήσεις που μπορούν να γίνουν σε επίπεδο , μηχανισμών κλπ πρέπει συνειδητά να αντιμετωπίζονται ως τέτοιες και να μην αποχτούν στρατηγικό χαρακτήρα ώστε να ορίζουν το «ποιόν» και την κατεύθυνση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Οι κάθε είδους «πληρεξούσιοι» της εργατικής εξουσίας πρέπει όπως είδαμε εν πλήρει συνειδήσει να λειτουργούν ως τέτοιοι και υπό προθεσμία.
Από την άλλη, ακόμα και στη φάση της παραπέρα ωρίμανσης της η σοσιαλιστική οικοδόμηση είναι υποχρεωμένη να κάνει χρήση μορφών οικονομικής -κατά βάση- λειτουργίας που δανείστηκε από τον καπιταλισμό στους οποίες πρέπει να δώσει διαφορετικό -σοσιαλιστικό περιεχόμενο.
Πρέπει να κάνει χρήση οικονομικών νόμων -που ισχύουν σε όλες τις κοινωνίες – με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που έχει εμπεδωθεί στις ταξικές κοινωνίες πριν τον σοσιαλισμό. Πρέπει να εκπαιδευτεί η εργατική τάξη να μπορεί να «ζέψει» όπως έγραφε ο Στάλιν αυτούς τους οικονομικούς νόμους χωρίς ούτε να καθορίζεται από αυτούς ούτε να τους αγνοεί . Πολύ περισσότερο να αυταπατάται πως κάποιοι καθοδηγητές ειδικοί θα μπορούσαν να «επινοήσουν» τους δικούς τους επιστημονικούς νόμους κεντρικού σχεδιασμού και να λύσουν το «πρόβλημα». Στο όνομα της αλλά χωρίς… αυτήν!
Τα βαρίδια που κουβαλά η εργατική εξουσία και μεταβιβάζονται στον σοσιαλισμό από τον καπιταλισμό μπορεί να κατηγοριοποιηθούν και να τα προσμετρήσουνε όπως παρακάτω:
Τα προβλήματα που συνδέονται με το αστικό δίκαιο που «απαιτεί στον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητες του» .
Θα διακινδυνεύαμε να πούμε πως στη πρώτη φάση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης μπορεί να εφαρμοστεί με τον πιο «ισότιμο» τρόπο το αστικό δίκαιο χωρίς τους περιορισμούς του καπιταλισμού . Πχ το σύνθημα ίσος μισθός για ίση εργασία κυρίως αφορά ως προς την πραγματοποίηση του τον σοσιαλισμό αν και το διεκδικούμε και στον… καπιταλισμό.
Όμως όπως έλεγε και ο Μαρξ τα άτομα γεννιούνται ζουν και διαμορφώνονται σε συνθήκες που δεν επέλεξαν τα ίδια (στην πραγματικότητα η ελευθερία της βούλησης όπως τουλάχιστον την εννοούν οι αστοί δεν υφίσταται, ίσως και γενικότερα ως απόλυτη ελευθερία). Και με αυτή την έννοια διαμορφώνουν διαφορετικές ικανότητες οι οποίες είναι κοινωνικά προσδιορισμένες .Γι` αυτό σε αντίθεση με το αστικό δίκαιο η κομμουνιστική κοινωνία γράφει στην προμετωπίδα της «από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητες του στο καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Για να είμαστε ακριβολόγοι ο κομμουνισμός δεν είναι ένα κίνημα ισότητας και δικαιοσύνης γενικά (έτσι εξ άλλου εμφανίστηκε στην επαναστατική της φάση η αστική τάξη). αλλά ένα κίνημα κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης.
Αυτές οι διαφορές στις ικανότητες των ατόμων συντηρούν και αναπτύσσουν πολλές φορές όχι μόνο μισθολογικές διαφορές (το σύστημα των οκτώ βαθμίδων που ήταν υποχρεωμένοι να διατηρούν όπως έλεγαν οι κινέζοι) αλλά κυρίως διαφορές στο καταμερισμό εργασίας και ρόλων. Αυτό το τελευταίο δημιουργεί αντιθέσεις. Πρόκειται για την ιδιόμορφη ταξικά σοσιαλιστική κοινωνία για την οποία έγινε λόγος πιο πάνω…
Ο νόμος της αξίας .
Τι είναι ο νόμος της αξίας; Ο νόμος της αξίας έχει τη βάση του στην εμπορευματική παραγωγή που προ υπήρξε του καπιταλισμού . Η αξία των εμπορευμάτων εμπεριέχει τον μέσο κοινωνικά χρόνο εργασίας που είναι αναγκαίος για την παραγωγή των εμπορευμάτων των ξεχωριστών δηλαδή αξιών χρήσης. Έτσι μπορούν να ανταλλάσσονται -με τη μεσολάβηση του χρήματος που αντιπροσωπεύει συμβολικά την γενική ισοδύναμη αξία των εμπορευμάτων- εμπορεύματα που έχουν διαφορετική χρήση. Από μία τραβηγμένη άποψη ο νόμος της αξίας μοιάζει λίγο με το… αστικό δίκαιο που εξισώνει διαφορετικά άτομα και αμείβει διαφορετικά .Όχι τυχαία . Νόμος της αξίας και αστικό δίκαιο είναι επιβιώσεις των τρόπου παραγωγής (και διανομής όσον αφορά το δίκαιο!) που αντικαταστάθηκε χωρίς όμως να αντικατασταθούν η καταργηθούν οι οικονομικές και πολιτικές και ευρύτερα νομικές κατηγορίες του μέσα στον σοσιαλισμό.
Η εργατική τάξη και οι σχεδιαστές της οικονομικής πολιτικής του σοσιαλισμού δεν μπορούν να παραβλέψουν το νόμο της αξίας που λειτουργεί όχι μόνο γιατί υπάρχουν δύο κατά βάση τύποι ιδιοκτησίας στον σοσιαλισμό (παλλαϊκή κρατική στη βιομηχανία από τη μια , κολνχόζικη στην αγροτική οικονομία) που ανταλλάσσουν εμπορεύματα μεταξύ τους. Μία πολύ ισχυρή αιτία φυσικά για να εξακολουθεί να ισχύει ο νόμος της αξίας.
… Αλλά και γιατί επίσης η κοινωνική ιδιοκτησία δεν έχει ακόμα κατοχυρωθεί «σε απαραβίαστη και σταθερή βάση» -με τα λόγια του Στάλιν- και η εργασία δεν έχει γίνει ακόμα «ανάγκη και πηγή ζωής για τον εργάτη».
Έτσι η ποσότητα της εργασίας που καταναλώνεται για την παραγωγή προϊόντων εξακολουθεί να μετριέται με τη διαμεσολάβηση του νόμου της αξίας και όχι άμεσα και καθολικά.
Δύο μορφές ιδιοκτησίας.
Αναφέρθηκαν ήδη .Το όλο ζήτημα δεν είναι η επέκταση του κρατικού τομέα -όπως ζητούσε τότε μία από τις οικονομικές τάσεις στην οποία αντιπαρατίθεται ο Στάλιν- στην αγροτική οικονομία… Αλλά η δημιουργία ενός ενιαίου οικονομικού τομέα της κοινωνικής ιδιοκτησίας . Ένας καθολικός τομέας παραγωγής όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται από τον Στάλιν που με τη σειρά του κάνει τη δική του αναφορά στα λόγια του Ένγκελς ότι η κρατική ιδιοκτησία δεν είναι κατ` ανάγκη η πιο πετυχημένη μορφή κοινωνικοποίησης.
Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε άλλες δύο μορφές όπως την προσωπική ιδιοκτησία (να έχει κανείς δικό του ένα ζώο παραγωγής) η την μικρή εμπορευματική παραγωγή όμως αυτές οι μορφές περιορίστηκαν σε ένα πολύ περιφερειακό ρόλο μετά την επιτάχυνση της κολεκτιβοποίησής.
Και ερχόμαστε στο ρόλο του κράτους. Η ενίσχυση της σοσιαλιστικής εξουσίας ειδικά όπως εμφανίστηκε ιστορικά στην στρατιωτική αντιπαράθεση με τον ναζισμό στην ΕΣΣΔ φαίνεται σήμερα περίπου ως…φυσικό ότι αύξησε το κράτος , γιγάντωσε τον κρατικό μηχανισμό.
Αυτό από μόνο του είναι μία απομάκρυνση από την κομμουνιστική κατεύθυνση για την απονέκρωση του κράτους και την αντικατάσταση του από καθολικούς κοινωνικούς «αυτοματισμούς» που «δεν θα διαχειρίζονται ανθρώπους αλλά πράγματα». Η ενίσχυση των κρατικών μηχανισμών και ισχυροποίηση της κατασταλτικής τους ιδιότητας απέναντι στους εχθρούς του σοσιαλισμού -πολύ περισσότερο όταν αυτή είναι μονοσήμαντη και εκτεταμένη- αναπαράγει την αστική τάξη η καλύτερα τον αστικό τρόπο λειτουργίας στο εσωτερικό τους. Αναπαράγει στο πλαίσιο τους αυτό το οποίο θέλουν να καταστείλουν… Πολύ περισσότερο όταν το κράτος ταυτίστηκε με το μπολσεβίκικο κόμμα στη σοβιετική «περίπτωση».
Ή στην κινέζικη «περίπτωση» που αν και στο θέμα αυτό έκαναν κάποια βήματα παραπάνω , δεν ήταν ξεκάθαρη πάντα η «απόσταση» του κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου από την δικτατορία του προλεταριάτου ως ολότητα. Ή καλύτερα από τα κινήματα της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Γ. Οι αντιθέσεις στο σοσιαλισμό.
Οι παραπάνω άξονες αποτελούν τις υλικές προϋποθέσεις με την ευρεία έννοια του όρου και όχι μόνον όσον αφορά την «οικονομία», της εμφάνισης των αντιθέσεων που διέπουν και διαπερνούν την σοσιαλιστική κοινωνία (από την οικονομική βάση στο εποικοδόμημα ).
Οι αντιθέσεις αυτές διακρίνονται βέβαια από τον αβυσσαλέο χαρακτήρα των ταξικών και κοινωνικών αντιθέσεων στο καπιταλιστικό σύστημα είναι όμως «ικανές» να αναδείξουν μία νέα άρχουσα τάξη και να μετατρέψουν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στο αντίθετο της.
Η αντίθεση πρώτα-πρώτα χειρωνακτικής-πνευματικής εργασίας ή καλύτερα μεταφράζοντας το στο σημερινό εργασιακό περιβάλλον η αντίθεση διευθυντικής- εκτελεστικής εργασίας .
Η αντίθεση πόλης χωριού και στη βάση της αντίθεσης των δύο συστημάτων ιδιοκτησίας που αναφέρθηκαν πιο πάνω.
Η αντίθεση κομματικής βάσης -στελεχών .
Το αν οι αντιθέσεις αυτές θα πάρουν ή όχι ανταγωνιστικό χαρακτήρα και αν θα τεθεί το «ζήτημα» της αλλαγής εξουσίας είναι αποτέλεσμα από το πως θα επιχειρηθούν να λυθούν αυτές οι αντιφάσεις.
Κάτι τέτοιο δεν είναι θέμα κάποιων «μέτρων» που πρέπει να πάρει η ηγεσία του κόμματος.
Πολύ περισσότερο καθώς η ιστορία έδειξε τόσο με την σοβιετική όσο -και πολύ περισσότερο- με την κινέζικη εμπειρία πως αντίθετα, θα πρέπει οι μάζες που θέλουν να συνεχιστεί η σοσιαλιστική οικοδόμηση να στραφούν συχνά και «κατά κύματα» ενάντια στις ηγεσίες τους και να «βομβαρδίσουν τα επιτελεία», τα δικά τους επιτελεία… Και να επανέρχονται στο ζήτημα ακατάπαυστα αν χρειαστεί…
Η μεταβατικότητα της σοσιαλιστικής κοινωνίας είναι ένα ζήτημα που κρίνεται συνεπώς κάθε στιγμή, σε κάθε καμπή αυτής της μεγαλειώδους προσπάθειας της εργατικής τάξης να κατακτήσει τους ουρανούς πάνω στη… γη.
Και η ταξική πάλη μπορεί να εντείνεται , ως κινητήρια δύναμη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ακόμα και όταν οι παλιές εκμεταλλεύτριες τάξεις εξαλείφονται ή φεύγουν από το ιστορικό προσκήνιο. Γιατί οι αντιθέσεις της σοσιαλιστικής κοινωνίας στη βάση των υλικών όρων που επίσης περιεγράφηκαν μπορεί να «γεννήσουν» το κοινωνικό σώμα που σε μια πορεία θα επιλέξει την επιστροφή στον καπιταλισμό. Ακόμα και αν αυτό το κοινωνικό σώμα μπορεί να προέρθει από «τα σα εκ των σων» της εργατικής τάξης στο βαθμό που «αποσυνδεθεί» από αυτήν.
Ο Στάλιν μπορεί να άνοιξε τη συζήτηση για τις οικονομικές κατηγορίες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης , μπορεί να όρισε ως «εργαζόμενη διανόηση» το κοινωνικό σώμα που περιγράφουμε , μπορεί , ακόμα να ανέπτυξε ως ένα βαθμό διμέτωπη ιδεολογική διαφοροποίηση (θα τη δούμε σύντομα στα βασικά της σημεία πιο κάτω) με τους εκπροσώπους αυτού του -εν διαμορφώσει- σώματος ωστόσο αποδείχτηκε δέσμιος μιας θεώρησης για το τέλος της ταξικής πάλης στον «προχωρημένο» σοσιαλισμό . Σαν αυτή που διατυπώνεται στο σύνταγμα του 1936 . Που διακήρυξε ως θεμέλιο λίθο της σοβιετικής κοινωνίας την ηθικοπολιτική ενότητα εργατικής τάξης -αγροτών- εργαζόμενης διανόησης. Τραγική ειρωνεία, όταν ακριβώς εντείνεται η καταστολή και οι εκτελέσεις κυρίως στο σώμα της κομματικής, κρατικής και στρατιωτικής ιντελιγκέντσιας εκείνης της περιόδου! Δηλαδή η ταξική πάλη έστω και με αυτό τον «τρόπο».
Η απομάκρυνση από αυτή την περίοδο το 1951 που γράφτηκαν τα Οικονομικά Προβλήματα του Σοσιαλισμού δεν στάθηκε ικανή να βοηθήσει την αμφισβήτηση και την κριτική θεώρηση αυτού του θεμελιακού ιδεολογικού λάθους.
Αλλά και οι κινέζοι κομμουνιστές που διακήρυξαν ξεκάθαρα την συνέχιση -με νέες μορφές -της ταξικής πάλης στο σοσιαλισμό, που προέβαλαν την ανάγκη της επανάστασης μέσα στην επανάσταση, την ιστορική απαίτηση να αναλάβει η εργατική τάξη και οι μάζες μέσα από κινήματα να πραγματοποιήσουν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση κλπ δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν σε βάθος και σε πλάτος αυτή την προϋπόθεση.
Το γιατί δεν το κατόρθωσαν αν και το έθεσαν είναι ένα ερώτημα που απαιτεί πιο ολοκληρωμένες προσεγγίσεις… απαντήσεων από αυτές που έχουν ως τώρα δοθεί.
Θα δούμε εν συντομία τις ταυτότητες και τις διαφορές αυτών των δύο προσεγγίσεων για να κλείσουμε αυτή την αναφορά…
Οι δύο συν… μία προσέγγιση του Στάλιν
Στα «οικονομικά προβλήματα του σοσιαλισμού» ο Στάλιν αναπτύσσει μία διμέτωπη αντιπαράθεση σε δύο διαφορετικές προσεγγίσεις στη συζήτηση που είχε ανοίξει για τους οικονομικούς νόμους του σοσιαλισμού και για την ακολουθητέα οικονομική πολιτική. Με αυτή την έννοια τις υπερβαίνει και αναπτύσσει μία διαφορετική προσέγγιση που πολύ απέχει από να είναι σύνθεση τους.
Καταρχάς όσον αφορά γενικότερα τους οικονομικούς νόμους ξεκινώντας από τον αντικειμενικό χαρακτήρα τους και την παρουσία τους σε όλα τα στάδια των κοινωνικών συστημάτων θεωρεί ότι δεν μπορεί να αντικατασταθούν από ένα ευφυή κεντρικό σχεδιασμό . Ούτε πάλι -από την άλλη μεριά- μπορεί να αφεθούν να δράσουν ανεμπόδιστα ώστε να επιβιώσουν οι πιο «αποδοτικοί» τομείς η επιχειρήσεις . Πρέπει όπως χαρακτηριστικά αναφέραμε να τους «ζευτούν» στο άρμα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης .
Η κύρια αντιπαράθεση εδώ γίνεται με την άποψη του Γιαροσένκο που -απηχώντας κατά πάσα πιθανότητα το κομμάτι εκείνο του κρατικού μηχανισμού , της «εργαζόμενης διανόησης»- θεωρεί ότι ο επιστημονικά οργανωμένος ορθολογικός καταμερισμός και η ισόμετρη ανάπτυξη των παραγωγικών συντελεστών που προκύπτει μέσα από τον κεντρικό σχεδιασμό -δηλαδή των παραγωγικών δυνάμεων για να μην ξεχνιόμαστε-θα εξασφαλίσει την σταθερή πορεία της κοινωνίας προς τον κομμουνισμό.
Θα εξασφαλίσει δηλαδή την υπαγωγή των παραγωγικών σχέσεων σε αυτή την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων. Κατά συνέπεια δουλειά της εργατικής τάξης είναι να υπαχθεί στην κυρίαρχη διαδικασία των ιθυνόντων της οικονομικής πολιτικής.
Σε αντίθετη κατεύθυνση ο Στάλιν θεωρεί ότι για να επιτευχθεί η ισόμετρη ανάπτυξη ενός ενιαίου συστήματος ανταλλαγών και η πορεία προς τον κομμουνισμό απαιτείται «εξέλιξη των παραγωγικών σχέσεων σε κομμουνιστική κατεύθυνση» και «σοβαρές αλλαγές στη εργατική τάξη και το ρόλο της». Πρόκειται για διαφορετική στόχευση και προτεραιοποίηση.
Όπως γράφει και ο Β Σαμαράς στο βιβλίο του «η Αριστερά απέναντι στον εαυτό της» η υιοθέτηση της γραμμής Γιαρουσένκο θα σήμαινε την αποδυνάμωση του υποκειμένου της παραγωγικής διαδικασίας μέσα από την συγκέντρωση εξουσίας που συνεπάγεται. Με τη σειρά της η συγκέντρωση εξουσίας και η επίδραση στον καταμερισμό εργασίας θα είχε ως αποτέλεσμα τον κατοχύρωση μίας «ελίτ» κομματικών-κρατικών ιθυνόντων.
Το ότι η κύρια αντιπαράθεση βρίσκεται με την προσέγγιση Γιαρουσένκο καθόλου δεν σημαίνει ότι ο Στάλιν είναι ανεκτικός στην δεύτερη προσέγγιση που υποστηρίζει πως «πρέπει να αφεθεί ο νόμος της αξίας να δράσει χωρίς εμπόδια», και πως θα πρέπει να κυριαρχήσει ο νόμος της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων ακόμη και αν αυτό θα σήμαινε κλείσιμο επιχειρήσεων και μεταφορά ανθρώπινων εργασιακών «πόρων». Πιο συγκεκριμένα η προσέγγιση αυτή υποστήριζε από τότε πως πρέπει οι επιχειρήσεις να μπορούν να πουλάνε τα μέσα παραγωγής θέση που βρίσκει αντίθετο τον Στάλιν που είναι κάθετα αντίθετος ειδικά για τα μέσα παραγωγής «που έχουν αποφασιστικό χαρακτήρα».
Αντίθετα χωρίς να αρνείται το να μπορεί να εξασκηθεί η εργατική τάξη στο να χρησιμοποιεί το νόμο της αξίας και να πετυχαίνει τους δείκτες αποδοτικότητας υποστηρίζει πως αν κυριαρχούσαν οι υποστηρικτές της δεύτερης άποψης θα έκλειναν επιχειρήσεις που μπορεί να μην παρήγαγαν συγκεκριμένες αποδόσεις αλλά ήταν απαραίτητες την απόδοση ολόκληρης της σοσιαλιστικής οικονομίας.
Βλέπουμε δηλαδή ότι η διάκριση και η διαίρεση του στρώματος της Νέας Αστικής Τάξης -που προέκυψε αργότερα -το κομμάτι του κρατικού/κομματικού τομέα και το κομμάτι των επιχειρήσεων- έχει βαθύτερες καταβολές…
Επιβιώσεις της άποψης Γιαρουσένκο βλέπουμε στο σημερινό ΚΚΕ και για την άποψη που έχει για τον κεντρικό σχεδιασμό και την λαϊκή οικονομία που θα προκύψει . Μία από τις κεντρικές κριτικές που κάναμε πχ για το σύνθημα του δωδεκάχρονου σχολείου-πέρα από τις προφανή ρεφορμιστική του κατεύθυνση- και το… πακέτο προτάσεων που το συνόδευαν είχε να κάνει πως δεν ήταν δουλειά του εκπαιδευτικού τομέα και των εκπαιδευτικών να το ορίσουν «πως θα λειτουργήσει το σχολείο του μέλλοντος».
Η κριτική των κινέζων.
Η συζήτηση στην οποία αναφερόμαστε είχε να κάνει με την συγγραφή ενός Εγχειριδίου της Πολιτικής- σοσιαλιστικής -Οικονομίας . Το Εγχειρίδιο αυτό τελικά γράφτηκε και ολοκληρώθηκε όταν οι ρεβιζιονιστές πήραν την εξουσία .
Οι κινέζοι δεν περιορίστηκαν στην κριτική του «νέου» εγχειρίδιου που απηχούσε την παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ.
Επεκτάθηκαν και στο σχέδιο εγχειριδίου του Στάλιν.
Η βασική κριτική θεώρηση βρίσκεται στο ότι για να «εξελιχτούν οι παραγωγικές σχέσεις σε κομμουνιστική κατεύθυνση» σημαντικό ρόλο παίζει η ειδική επενέργεια του πολιτικού και πολιτιστικού εποικοδομήματος πάνω σε αυτές. Η κατάκτηση της τεχνικής και το ξεπέρασμα των νορμών που επιδίωξε και πέτυχε το σταχανοφικό κίνημα κόντρα συχνά και κρυφά από τους ιθύνοντες και ινστρούχτορες του «κεντρικού σχεδιασμού» βρίσκεται βέβαια σε αυτή την κατεύθυνση.
Ωστόσο η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα επέκτεινε την «αρμοδιότητα» της εργατικής τάξης από την παραγωγή (κυρίως) σε όλο το κοινωνικό ιστό. Ή για να το διατυπώσουμε πιο ολοκληρωμένα , προώθησε τις αναγκαίες επαναστατικές αλλαγές στις παραγωγικές σχέσεις σε σύνδεση με τους γενικότερους κοινωνικούς μετασχηματισμούς . Ακόμα και αν η αφύπνιση της εργατικής τάξης και η διεκδίκηση από μεριάς της της πραγματικής εξουσίας έπρεπε να ανακατευθυνθεί ενάντια στο ίδιο της το κράτος , ενάντια στο ίδιο της το κόμμα.
Ο όρος «ολοκληρωτική δικτατορία της εργατικής τάξης» απηχεί με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο και παρά τις όποιες υπερβάσεις την εμβάθυνση ( στις παραγωγικές σχέσεις) αλλά και το πλάτεμα(σε ολόκληρη την κοινωνία άρα και στο κόμμα) της κατεύθυνσης αυτής.
Η βασική -λοιπόν -κριτική από μεριάς των κινέζων στη σταλινική προσέγγιση είχε να κάνει με το ότι η «εξέλιξη των παραγωγικών σχέσεων» και οι «σοβαρές αλλαγές στην εργατική τάξη και το ρόλο της» που επικαλείται ο Στάλιν σήμαιναν ένταση της ταξικής πάλης , ήταν ζητήματα ταξικής πάλης! Πράγμα που δεν δηλώνονταν έτσι ανοιχτά με ότι αυτό συνεπάγονταν για την ιδεολογική και πολιτική τους νοηματοδότηση και την αποδοχή τους από την εργατική τάξη. Και φυσικά την ανάλογη κινητοποίηση από μεριά της.
Η συζήτηση, η πλατιά συζήτηση αυτών των ζητημάτων στις γραμμές των εργαζομένων -ακόμη και συγκρινόμενη με την εμπειρία των πλατιών συζητήσεων που προηγήθηκαν της κολεκτιβοποίησής στις αρχές της δεκαετίας του `30 ,μία περίοδος πλατιάς προλεταριακής δημοκρατίας που μέχρι τότε δεν είχε γνωρίσει η ιστορία της ανθρωπότητας , δεν προχώρησε με τον ίδιο -τουλάχιστο- τρόπο . Παρέμεινε μία συζήτηση κλειστών κύκλων οικονομολόγων και «ανώτερων κλιμακίων». Με ότι αυτό σήμαινε για το επίπεδο ταξικού συναγερμού…
Επίλογος…
Η έστω μικρή αυτή αναφορά στα ζητήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης -που φυσικά δεν αρκεί για να καλύψει και να ασχοληθεί αναλυτικά και ουσιαστικά με σημαντικές πλευρές αυτής της διαδικασίας- ελπίζω ότι κατάφερε να αναδείξει τουλάχιστο το εύρος των ζητημάτων με τα οποία βρέθηκαν αντιμέτωποι οι κομμουνιστές των επαναστατικών χρόνων.
Ελπίζω να κατέδειξε ακόμη ότι «δεν είναι παίξε-γέλασε»( για να θυμηθούμε και τον Ναζίμ Χικμέτ) η… ενασχόληση με την οικοδόμηση μιας άλλης κοινωνίας.
Πολλά από αυτά τα ζητήματα ούτε που τα φαντάζονται αρκετοί –«ειδήμονες» και μη- που τους απασχολεί ο … σοσιαλισμός.
Γιατί δυστυχώς η κυριαρχία της γραμμής του σημερινού ΚΚΕ , η χρόνια απόκρυψη των πραγματικών ζητημάτων και διλημμάτων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης μέσα από μία κίβδηλη κομματική «ορθοδοξία» και τελείως παρεξηγημένη «μονολιθικότητα» δεν είναι μόνο δικό του προνόμιο.
Δυστυχώς διαπότισε όλους τους χώρους της αριστεράς ακόμα και τους ριζοσπαστικούς κλώνους που αποκόπηκαν κάποια στιγμή από το κυρίως ρεβιζιονιστικό «κορμό».
Η κυρίαρχη δηλαδή άποψη για την πρωτοκαθεδρία των παραγωγικών δυνάμεων , μία στρεβλή και μονοσήμαντη ερμηνεία του μαρξισμού τελικά οικονομίστικη δεν συναντιέται μόνο στις χαρταπιές θέσεων του ΚΚΕ για την λεγόμενη λαϊκή οικονομία που προτείνει σα λύση.
Συναντιέται και στις ρεφορμιστικές θέσεις διάφορων ριζοσπαστικών χώρων και τις … μπούρδες για την «επανεπινόηση πχ του … Πανεπιστήμιου» που ακούγονταν σε διάφορες συζητήσεις και εργαστήρια κατά το σύντομη Άνοιξη των φοιτητικών καταλήψεων στη Θεσσαλονίκη το 2021.
Ακόμα και στις θέσεις για τον άμεσο κομμουνισμό που μπορεί να εμφανιστεί και να αναδυθεί με λίγο… σπρώξιμο γιατί είναι υπερώριμες οι υλικές συνθήκες (δηλαδή πάλι οι παραγωγικές δυνάμεις!).
Ας κάνουμε ότι δεν … καταλαβαίνουμε μαζί με αυτούς που δεν λένε να… καταλάβουν τι σημαίνει να μην έχεις την κεντρική εξουσία… Έστω! Ποιος όμως θα… επινοήσει ξανά το Πανεπιστήμιο; Ποιος θα έχει τον πρώτο λόγο; Οι ριζοσπάστες μικροαστοί φοιτητές με τους καθηγητές τους;
Και έπειτα, η θέση της «παιδαγωγικής αυτονομίας» του σχολείου που σήμερα διεκδικούν από τον… καπιταλισμό, θα είναι αποδεκτή από την εργατική τάξη στο σοσιαλισμό που θα απαιτεί να έχει μία παιδεία άκρως δεσμευτική στις δικές της ταξικές ανάγκες !
Με όλα αυτά δεν αγνοούμε ότι μεμονωμένοι διαδικτυακοί τόποι, κάποια περιοδικά, κάποιοι μικρότεροι χώροι, ατομικά ξέχωροι αγωνιστές ίσως αρχίζουν να «ψάχνονται». Τα κείμενα του Στάλιν για τα Οικονομικά Προβλήματα στο σοσιαλισμό ήδη αναρτώνται και -τουλάχιστον- διαβάζονται όπως και κείμενα που αναφέρονται στην κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση. Ανεξάρτητοι μεμονωμένοι, ωστόσο υπάρχουν..
Όπως υπάρχουν και οι δικές μας ευθύνες γιατί και «υμείς»… έχομεν καθυστερήσει…
Αλλά και από μία άποψη ποτέ δεν είναι αργά!
Σημειώσεις στο κλείσιμο
Βεβαιότητες και αβεβαιότητες (ή καλύτερα βεβαιότητες μέσω.. αβεβαιοτήτων).
To ερώτημα πότε ακριβώς μετατρέπεται το ηγετικό κλιμάκιο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης σε κοινωνικό σώμα που διεκδικεί την εξουσία από την εργατική τάξη είναι ένα ερώτημα που δεν πλανάται απλά.
Η βάση της προσέγγισης του δικού μας πολιτικού χώρου είναι ότι δεν πρόκειται για μία απλά πραξικοπηματική διαδικασία (είναι και τέτοια και μάλιστα με κατασταλτικά στρατιωτικά μέτρα ενάντια στους κομμουνιστές και τις μάζες που αντιστάθηκαν και στη σοβιετική και στην κινέζικη περίπτωση) αλλά πρόκειται κατά βάση για μια διαδικασία που προετοιμάζεται και ενδυναμώνει μέσα στον σοσιαλισμό πριν ολοκληρωθεί και ανατρέψει τον ίδιο το σοσιαλισμό.
Στην πραγματικότητα αυτή η ολοκλήρωση δεν είναι κατ` ουσία ολοκλήρωση γιατί και στις δύο περιπτώσεις (κινέζικη-σοβιετική) παρουσιάζεται η προ υπάρχουσα από τον σοσιαλισμό διάσταση ανάμεσα στις δύο πτέρυγες της Νέας Αστικής Τάξης την πτέρυγα της κομματικής-κρατικής «νομενκλατούρας» και την πτέρυγα των διευθυντών των σοσιαλιστικών επιχειρήσεων περιγράφοντας «χοντρικά» αυτή τη διάσταση.
Τούτη τη διάσταση μέσα από τις δικές της αντιπαραθέσεις φαίνεται να την απαντά πιο «ριζικά» η πρώην σοβιετική ΝΑΤ μετά τον Γιέλτσιν καθώς με τη διακυβέρνηση Πούτιν (που εκφράζει έναν ευρύτερο ταξικό σχηματισμό) λύνεται κατά κάποιο τρόπο η αντιπαράθεση ανάμεσα στους «ολιγάρχες» και τους «αυτοκρατορικούς» με θύματα … κάποιους από τους πρώτους. Αυτό έγινε μπορετό γιατί η ολοκλήρωση της καπιταλιστικής παλινόρθωσης στην ΕΣΣΔ ήταν να το πούμε πιο… χειραφετιτική , πιο ξεκάθαρα αστική αρνούμενη ξεκάθαρα το σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό της παρελθόν.
Η κινέζικη ΝΑΤ -τουλάχιστο στα πρώτα στάδια – στο σύνολο της συμφώνησε να διατηρήσει το μηχανισμό του ΚΚΚ ως ένα μαζικό σοσιαλφασιστικό μηχανισμό με ευρεία όμως κοινωνική αποδοχή που θα λειτουργούσε εξισορροπητικά στις θυελλώδεις καπιταλιστικές ανατροπές που ενίσχυαν τις φυγόκεντρες τάσεις διάλυσης . Ενδυναμώθηκε αυτή η τάση μετά την καταστροφική εμπειρία της Γκορμπατσοφικής περεστρόϊκας την οποία οι κινέζοι… ομόλογοι τους φαίνεται να μελέτησαν προσεκτικά και τα «καταλυτικά» γεγονότα της σφαγής στην Τιεν Αν Μεν.
Αυτό φυσικά είναι ένα «υπόλοιπο» που οφείλει η ιστορία στην κινέζικη ΝΑΤ που διατηρεί εν υπνώσει εσωτερικές αντιφάσεις («μεταρρυθμιστές»- «συντηρητικοί») και θα δούμε τι κατάληξη θα έχει.
Παρόλα αυτά τόσο το 1956 (20Ο συνέδριο του ΚΚΣΕ) όσο και το 1976 (θάνατος του Μάο και σύλληψη της «συμμορίας των τεσσάρων) είναι ημερομηνίες με ξεχωριστή πολιτική σήμανση καθώς τις παίρνουνε ως αφετηρίες της μεγάλης αναστροφής η «προσαρμογής» στον καπιταλισμό.
Η καπιταλιστική παλινόρθωση εκδηλώνεται σε μία περίοδο που ο σοσιαλιστικός κόσμος μπορούμε να πούμε ότι απλώνεται… χωροταξικά ωστόσο η αντίστοιχη εμβάθυνση στην εκτατική του ανάπτυξη και στα ζητήματα που έθετε το προχώρημα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης βρίσκεται σε μεγάλη αναντιστοιχία.
Μπορεί οι οικονομολόγοι με τους οποίους αντιπαρατίθεται ο Στάλιν να μην εκφράζουν -και μάλλον δεν εκφράζουν τότε- ολοκληρωμένες τάσεις επιστροφής στον καπιταλισμό. Ωστόσο έχουμε να παρατηρήσουμε δύο σημεία.
Τελικά η ιδεολογική διαμόρφωση και το ιδεολογικό κοσμοείδωλο παίζουν σημαντικό ρόλο στη μεταστοιχείωση τους σε στάσεις ζωής και πράξης με πολιτικές συνέπειες .
Η «κόκκινη» αν μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι και με εργατική - αγροτική καταγωγή , εργαζόμενη διανόηση έχει ωστόσο ένα κοινωνικό κοσμοείδωλο που επηρεάζεται από το αστικό δίκαιο. Από αξίες και αντιλήψεις που μπορεί να θεωρούνται «φυσικές» ακόμα και για τον σοσιαλισμό . Που δεν έχουν κριτικαριστεί ριζοσπαστικά σε μαζικό επίπεδο και που απαιτούν το άνοιγμα σε αχαρτογράφητους χώρους, να το πούμε πιο απλά απαιτούν ένα αναβαθμισμένο σοσιαλιστικό όραμα. Ο Λένιν είχε κριτικάρει τους σχεδιαστές των πρώτων σοσιαλιστικών πλάνων γιατί δεν συναντούσε «αρκετό οραματικό στοιχείο» σ αυτά τα πλάνα.
Αυτά -όσο πιο… απλοϊκά γίνεται- για το σοσιαλιστικό προχώρημα στο «εσωτερικό».
Γιατί στο «εξωτερικό’ απαιτείται η επέκταση του σοσιαλιστικού κόσμου και η ένταξη σε αυτόν του ανερχόμενου αντιαποικιοκρατικού κινήματος (που αν δεν είχε μεσολαβήσει η ρεβιζιονιστική «προσαρμογή» δεν θα ηγεμόνευαν οι κατά τόπους εθνικές αστικές τάξεις). Η σύνδεση με τις κομμουνιστικές πρωτοπορίες στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις κλπ με δυο λόγια απαιτείται η συνέχιση της παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας για την τελική νίκη ενάντια στον καπιταλισμό-ιμπεριαλισμό.
Βέβαια από την άλλη υπάρχει ένας «πειρασμός». Η τεράστια συσσώρευση που παρά τις απαιτήσεις του πατριωτικού πολέμου έχει επιτευχθεί με τις θυσίες της εργατικής τάξης (ο ανθός της οποίας βρίσκεται ανάμεσα στα 25 εκατομμύρια νεκρών αυτού του πολέμου -λησμονείται μια τέτοια διάσταση που «επέτρεψε» την καπιταλιστική παλινόρθωση ).
Ο «πειρασμός» να διαπραγματευτεί κανείς από μια τέτοια σχέση ισχύος (ειδικά όταν έχει αποκτήσει και την ιδεολογική υπεροχή με την αντιφασιστική νίκη) με τον ιμπεριαλισμό είναι κατανοητή στην ανθρώπινη κλίμακα. Καθόλου δικαιολογημένη για το τεράστιο ιστορικό πισωγύρισμα και την κατασπατάληση του σοσιαλιστικού «κεφαλαίου» που επέφερε.
Θα έλεγε κανείς αυτή είναι η ανθρώπινη «φύση» που έχει διαμορφωθεί μέσα από χιλιάδες χρόνια ταξικής κυριαρχίας. Μα τελικά -όπως έλεγε και ο Γιάννης Χοτζέας- τι είναι τελικά ο κομμουνισμός παρά μια επίμονη πάλη για την αλλαγή της ανθρώπινης φύσης και της υποτιθέμενης αιωνιότητας της;
Από την άλλη μεριά όσοι ήθελαν φύσει και θέσει να αντισταθούν σε αυτή την «προσαρμογή», στην ανατροπή του καπιταλισμού, τι ποσοστά ελευθερίας δηλαδή συνειδητής αντίληψης των δικών τους περιορισμών διέθεταν; Εύκολα σήμερα από το υψόμετρο των Αγράφων μπορούμε να μιλάμε γι` αυτούς τους περιορισμούς σε… «ψυχρό» χρόνο.
Αλλά και οι κινέζοι κομμουνιστές που «είδαν» και … είδαν πιο πολλά πράγματα από τους σοβιετικούς (έχοντας υπόψιν και την αρνητική εμπειρία των τελευταίων να μελετήσουν) τι δεν έκαναν πιο συστηματικά , τι δεν ολοκλήρωσαν σε έκταση και βάθος για να παραχθεί πάλι το φαινόμενο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης;
Αντικειμενική λοιπόν η καπιταλιστική παλινόρθωση;
Έχει σαφείς αντικειμενικούς όρους, όμως πόσοι υποκειμενικοί παράγοντες προστίθενται ως μεταβλητές στην εξίσωση;
Ίσως βέβαια ύστερα από κάποια χρόνια και όταν έχουν μεσολαβήσει νέες προσπάθειες αντλημένες από την απεριόριστη απεραντοσύνη των σκοπών της κομμουνιστικής υπόθεσης κάποιοι συζητητές σε αντίστοιχο ή μεγαλύτερο… υψόμετρο να διαπιστώσουν πως αυτό που ζούμε σήμερα είναι αναγκαίο στάδιο, αναγκαίος ιστορικός κύκλος για να μελετηθούν και συνειδητοποιηθούν πιο βαθιά και πλατιά αυτοί οι «περιορισμοί». Για να γίνει η αναίρεση τους πιο αποφασιστική και οριστική. Αναγκαίο πισωγύρισμα για να πάμε μπροστά.
Δεν μπορούμε όμως να αποφανθούμε εμείς για κάτι τέτοιο . Είμαστε υποχρεωμένοι και «καταδικασμένοι» να ζήσουμε και να επιχειρήσουμε απαντήσεις (ή έστω να θέσουμε τα καίρια ερωτήματα) σε παρόντα ιστορικό χρόνο.
Από αυτή τη θάλασσα αβεβαιοτήτων που γεννά σύγχυση την οποία εκμεταλλεύεται και αναπαράγει ο ταξικό αντίπαλος για να κλονίσει την πίστη στην επαναστατική ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος μπορούμε να αντλούμε βεβαιότητες για το ζήτημα που εξετάζουμε:
Ο σοσιαλισμός είναι μία περίοδος που η ταξική πάλη -με διαφορετικές μορφές από τον καπιταλισμό συνεχίζεται
Ο σοσιαλισμός είναι μία μεταβατική περίοδος κατά βάση κοινωνικών μετασχηματισμών
Αυτή η μεταβατικότητα και παρά τις υποχωρήσεις αναγκαστικές ή μη κρίνεται και επανακρίνεται στην πράξη
Κρίσιμο ζήτημα αποτελεί για την σοσιαλιστική οικοδόμηση η αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων σε κομμουνιστική κατεύθυνση και η ιδεολογική πάλη σε όλα τα επίπεδα
Το κόμμα του προλεταριάτου δεν ταυτίζεται με το σοσιαλιστικό κράτος καθώς η δικτατορία του προλεταριάτου που το άλλο της όνομα είναι η «προλεταριακή δημοκρατία» είναι ευρύτερη έννοια από το κράτος της δικτατορίας του προλεταριάτου
Ο ρόλος του κόμματος στις μεταβατικές σοσιαλιστικές κοινωνίες είναι αντικείμενο συζήτησης που συνδέεται με το πως αναπτύσσεται η πολιτική ζωή, πως διεξάγεται πάλη των δύο γραμμών (πισωγύρισμα -επαναστατικοποίηση) και πως η εργατική τάξη μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιεί το κορυφαίο «εργαλείο» της , ενδεχομένως και ενάντια στο ίδιο της το κράτος.
Ο κομμουνισμός είναι ένα επαναστατικό κίνημα ακόμα και μετά τη κατάληψη της εξουσίας
Ο σοσιαλισμός φυσικά καθόλου δεν μένει αδιάφορος απέναντι στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Οι σοσιαλιστικές κοινωνίες αναπτύξαν τις παραγωγικές δυνάμεις σε ρυθμούς και ποσότητες «απλησίαστες» για τον καπιταλισμό. Και θα τις ανέπτυσσαν και άλλο αν δεν μεσολαβούσε η στασιμότητα της ρεβιζιονιστικής ανατροπής . Την περίοδο του «χάους» της Πολιτιστικής Επανάστασης πραγματοποιήθηκε η δοκιμή της πρώτης πυρηνικής βόμβας, η παραγωγή της σύνθετης ινσουλίνης και από τις πρώτες συγκολλήσεις κομμένων μελών ασθενών στον κόσμο! Η κυκλική οικονομία που ανακαλύπτει σήμερα το κεφάλαιο αναπτύχθηκε σε σοσιαλιστική κατεύθυνση στην Κίνα της Πολιτιστικής Επανάστασης. Στο διάστημα ακόμα και η σημερινή καπιταλιστική Ρωσία ή η πρώην ΕΣΣΔ εξακολουθούν να προπορεύονται των δυτικών ιμπεριαλιστών.
Σοσιαλισμός ή… αφανισμός
Η απόλυτη βεβαιότητα για την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού σήμερα προκύπτει μέσω ενός διλήμματος που έχει… κακοπάθει από τους πρόσφατους χρήστες του. Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα
Για τους κομμουνιστές δεν υπάρχουν ιστορικοί προκαθορισμοί αλλά διλήμματα αντικειμενικά.
Ο αφανισμός του πλανήτη και η εξαΰλωση του όποιου πολιτισμού του που προκύπτουν ως εφιαλτικές εκδοχές από την ιμπεριαλιστική σύγκρουση στη Ουκρανία, κάνουν το δίλημμα ακόμα δραματικότερο.
Για να είναι όμως σε θέση η εργατική τάξη να απαντήσει στο δίλημμα απαιτείται να διανύσει αποστάσεις που σε προηγούμενη ιστορική φάση θα φαινόνταν -και είναι- αδιανόητες από πρώτη προσέγγιση.
Η εκδοχή του ιμπεριαλισμού και η απειλή που αντιπροσωπεύει για τη ζωή στον πλανήτη θα ήταν για τον περισσότερο κόσμο «αδιανόητη» πριν λίγο χρονικό διάστημα…
