Πολλές ταχύτητες και ανταγωνισμοί στην ΕΕ της κρίσης
Τα κύρια χαρακτηριστικά της ΕΕ στην περίοδο που διανύουμε είναι οι ανταγωνισμοί κύρια ανάμεσα στις ισχυρότερες δυνάμεις της, αλλά και οι πολλές ταχύτητες στο εσωτερικό της, με σαφείς διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα κράτη-μέλη της.
Και τα δυο αυτά στοιχεία εκφράζονται σε όλους τους τομείς, ωστόσο, σε αυτό το άρθρο θα παραμείνουμε στον οικονομικό. Μια ματιά σε ορισμένα οικονομικά στοιχεία της ΕΕ μπορεί όχι μόνο να υποστηρίξει τη βαρύτητα των χαρακτηριστικών αυτών, αλλά και να δώσει μια αρκετά χρήσιμη «ακτινογραφία» των οικονομιών των χωρών της ΕΕ.
Επιλέξαμε δυο βασικά ζητήματα: τις εισαγωγές-εξαγωγές και το χρέος. Οι πρώτες μπορούν να μας δείξουν πολύ παραστατικά ποιος ωφελείται και πόσο από την ίδια την ύπαρξη της ΕΕ. Και, κατά συνέπεια, μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε πόσο ισχυρότερες είναι οι ισχυρές χώρες από τις αδύναμες.
Το δε ζήτημα του χρέους προσφέρεται επίσης για την καταγραφή της διαφοράς ισχυρών-αδυνάτων, αλλά και για την αποτύπωση της προοπτικής των σχέσεων μεταξύ τους. Το συμπέρασμα δεν είναι κάτι καινούριο, απλά προκύπτει πιο παραστατικά ότι η ψαλίδα δεν πρόκειται να κλείσει, αλλά μάλλον θα μεγαλώνει…
Ποιοι ωφελούνται από την ΕΕ και πόσο;
Το ύψος των εξαγωγών και των εισαγωγών και η διαφορά τους, δηλαδή το εμπορικό ισοζύγιο, είναι σημαντικοί δείκτες για την οικονομία μιας χώρας. Επιπλέον, έχουν σημασία και οι εμπορικοί εταίροι ενός κράτους, δηλαδή σε ποιες χώρες εξάγει και από ποιες εισάγει, ένα ζήτημα καθαρά πολιτικό, στην ουσία του.
Στην περίπτωση των κρατών-μελών της ΕΕ, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η σχέση ανάμεσα σε εισαγωγές-εξαγωγές εντός και εκτός ΕΕ. Κάτι που μπορεί να αποδείξει ποια κράτη ωφελούνται από την Ενωση και πόσο.
Τα στοιχεία παρουσιάζονται στον πίνακα 1 και αφορούν το συνολικό ύψος εξαγωγών και εισαγωγών για προϊόντα και υπηρεσίες το 2015. Περιλαμβάνονται οι τέσσερις ισχυρότερες οικονομίες της ΕΕ (Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ιταλία), κάποιες μεσαίου μεγέθους και οι …προβληματικές, οι τρεις, δηλαδή, που βρέθηκαν στη δίνη των μνημονίων (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία).
Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι πάνω από το 60% των εξαγωγών και εισαγωγών των χωρών της ΕΕ γίνεται μεταξύ τους. Οι τέσσερεις ισχυροί (και η Σουηδία) είναι ελαφρώς πιο κάτω από αυτό το ποσοστό, ακριβώς επειδή η ισχύς τους τους επιτρέπει την πρόσβαση και στις αγορές του υπόλοιπου κόσμου. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη Βρετανία (44% των εξαγωγών της προς την ΕΕ), όμως και για έναν παραπάνω λόγο, της ιδιαίτερης σχέσης που είχε πάντα με την ΕΕ (και τις ΗΠΑ), πολύ πριν το brexit.
Οι μεσαίοι, που παρουσιάζουν σημαντικό ύψος εξαγωγών, τις διοχετεύουν πολύ περισσότερο στις χώρες της ΕΕ. Ενώ οι αδύναμοι είναι …πολύ αδύναμοι στον τομέα αυτό και φαίνεται το συνολικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν. Μόνο η Ιρλανδία κάπως διασώζεται.
Οσο για τα ισοζύγια, η Γερμανία είναι πολύ μπροστά από όλους τους άλλους και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια εξαγωγική …υπερδύναμη! Η Γαλλία έχει αρνητικό ισοζύγιο εντός ΕΕ και θετικό εκτός, κάτι που μάλλον θα πρέπει να αποδοθεί στις σχέσεις της με τις παλιές της αποικίες.
Συμπεριλάβαμε στον πίνακα και τις χώρες του Βίσεγκραντ, γιατί οι επιδόσεις τους είναι ακόμα ένας λόγος για τον κοινό τους βηματισμό και τις κοινές τους επιδιώξεις. Πρόκειται για χώρες με σημαντικές εξαγωγές στην ΕΕ και θετικά ισοζύγια, οι οποίες, ωστόσο, εκτός ΕΕ δεν έχουν πολλά να επιδείξουν… Από 80% και πάνω είναι το ποσοστό εξαγωγών καθεμιάς τους στην ΕΕ επί των συνολικών τους.
Οι τέσσερις ισχυροί, λοιπόν, αντιπροσωπεύουν περίπου τις μισές εξαγωγές και εισαγωγές της ΕΕ, τόσο εντός, όσο και εκτός Ενωσης. Και αυτό τους συγκαταλέγει στους βασικούς κερδισμένους από το εγχείρημα της ΕΕ. Γιατί ακόμα και η επέκτασή τους στον υπόλοιπο κόσμο δε θα ήταν δυνατή χωρίς τη μεγάλη εσωτερική αγορά της ΕΕ. Αυτό, σε γενικές γραμμές, ισχύει και για τη Βρετανία, όμως με πολλές ιδιαιτερότητες, οι οποίες, άλλωστε, ήταν από τους λόγους που οδήγησαν στο brexit.
Πόσα χρωστάει η ΕΕ;
Το πρόβλημα του δημοσίου χρέους δεν είναι, ως γνωστόν, μόνο ελληνικό. Κοιτώντας το ύψος των χρεών των κρατών της ΕΕ σε ευρώ, θα δει κανείς ότι γενικά όσο ισχυρότερο είναι ένα κράτος, τόσο μεγαλύτερο είναι το χρέος του (υπάρχουν και εξαιρέσεις).
Ο πίνακας 2 περιλαμβάνει το χρέος των χωρών που είτε είναι πάνω από 100 δισ. ευρώ είτε πάνω από το 80% του ΑΕΠ, για το 2015. Τα στοιχεία αφορούν το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης, η οποία περιλαμβάνει την Κεντρική Κυβέρνηση, τις Τοπικές (όπου υπάρχουν, π.χ. στη Γερμανία), την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την Κοινωνική Ασφάλιση.
Oι τέσσερις μεγάλοι χρωστούν όλοι πάνω από 2 τρισ. ευρώ ο καθένας. Αλλά και χώρες με ισχυρές οικονομίες δεν πάνε πίσω (ανάλογα με τα μεγέθη τους), όπως π.χ. η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Αυστρία.
Το στοιχείο που κάνει τη διαφορά είναι το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ετσι, είναι φανερό γιατί τα 2,17 τρισ. χρέους της Ιταλίας είναι πολύ πιο προβληματικά από τα 2,16 τρισ. χρέους της Γερμανίας. Τα πρώτα αντιστοιχούν στο 132% του ΑΕΠ και τα δεύτερα μόλις στο 71% του ΑΕΠ. Η Ιταλία έχει αρκετά χαμηλότερο κεφαλήν ΑΕΠ και δυόμισι φορές μεγαλύτερη ανεργία από τη Γερμανία.
Η δε Γαλλία έχει αντίστοιχου ύψους χρέος (2,1 τρισ. ευρώ), που αντιστοιχεί στο 96% του ΑΕΠ της. Εχει υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, αλλά και υψηλή ανεργία. Ενώ η Βρετανία έχει το υψηλότερο χρέος στην ΕΕ (2,27 τρισ. – 89% του ΑΕΠ), υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, αλλά χαμηλή ανεργία.
Ηδη στο κλαμπ των ισχυρών οι διαφοροποιήσεις είναι φανερές. Η οικονομική πρωτοπορία της Γερμανίας είναι αναμφισβήτητη, ενώ κύρια η Ιταλία, αλλά και η Γαλλία έχουν σημαντικά προβλήματα. Το υψηλό τους χρέος σε συνδυασμό με την υψηλή ανεργία έχουν δημιουργήσει πονοκεφάλους στα ευρωπαϊκά επιτελεία αρκετές φορές. Και, βέβαια, σε τέτοια οικονομικά μεγέθη, το ύψος του χρέους σε ευρώ επανέρχεται ως καθοριστικός παράγοντας, γιατί οι χρηματοδοτικές ανάγκες φτάνουν σε δυσθεώρητα ύψη που είναι ζητούμενο αν μπορεί να αντέξει η ΕΕ.
Στον αντίποδα, το υψηλότερο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ το έχει η Ελλάδα και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από τη δεύτερη Ιταλία. Με ένα από τα χαμηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ και την υψηλότερη ανεργία στην ΕΕ είναι φανερό γιατί το χρέος της χώρας μας είναι μάλλον αδύνατον να μειωθεί, έστω, κατά ένα σεβαστό ποσοστό. Σε κάπως καλύτερη κατάσταση είναι η Πορτογαλία και σε αρκετά καλύτερη η Ιρλανδία.
Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων και των ανταγωνισμών
Τα λίγα οικονομικά στοιχεία που παρουσιάσαμε είναι αρκετά για να αποδείξουν κάτι που, βέβαια, καθένας γνωρίζει έτσι κι αλλιώς: ότι στην ΕΕ οι πολλές ταχύτητες ζουν και βασιλεύουν, όσο κι αν, στη θεωρία, όλοι οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι ορκίζονται για το αντίθετο.
Η πραγματικότητα είναι ότι οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της ΕΕ έχουν σαφώς ωφεληθεί από την ύπαρξη και την εξέλιξή της, στην ουσία πετυχαίνοντας να μεταφέρουν πλούτο από τις χώρες της δεύτερης και τρίτης ταχύτητας προς τις μητροπόλεις τους.
Η πραγματικότητα αυτή δεν είναι, βέβαια, χωρίς προβλήματα, ορισμένα από τα οποία αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα στην περίοδο της κρίσης. Για παράδειγμα, τα υψηλά χρέη μπορεί να δημιουργήσουν ανεξέλεγκτες αλυσιδωτές αντιδράσεις και απρόβλεπτα αποτελέσματα για όλους.
Ετσι, οι ισχυροί της ΕΕ προσπαθούν να μεταφέρουν τους κινδύνους προς τους αδύναμους και εξαρτημένους, ταυτόχρονα προσπαθώντας καθένας από αυτούς να κερδίσει σε βάρος των άλλων ή, τουλάχιστον, να χάσει λιγότερο. Γιατί, πλέον, η επικράτηση απέναντι στους ανταγωνιστές μπορεί να εξελιχθεί σε όρο επιβίωσης.
Αυτήν την πορεία βαδίζουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ, πρώτα τα ισχυρά και πίσω τους τα υπόλοιπα και ούτε θέλουν, ούτε μπορούν να την αλλάξουν. Οι μόνιμοι χαμένοι από αυτήν είναι οι λαοί, για τους οποίους η προοπτική βρίσκεται έξω από τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς και τις ιμπεριαλιστικές λυκοσυμμαχίες…
