Παρότι συχνά η ΤΑ χαρακτηρίζεται ως «λαογέννητος» θεσμός (και από εμάς), κυρίως λόγω του ρόλου που απέκτησε στην ΕΑΜική περίοδο, δεν ήταν το αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα που τη δημιούργησε. Στην Ελλάδα, πρώτος τη νομοθέτησε ο Καποδίστριας το 1928, αντιγράφοντας διοικητικά πρότυπα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής.
Η αστική εξουσία χρειαζόταν την ΤΑ και γι’ αυτό την …εφηύρε. Είναι ένας θεσμός που βοηθά στην επιβολή της κυριαρχίας της αστικής τάξης πάνω στην κοινωνία, την εφαρμογή της αντιλαϊκής πολιτικής και την απορρόφηση και …εξομάλυνση των αντιδράσεων και των αντιστάσεων του λαού απέναντι στην πολιτική της κεντρικής εξουσίας.
Πρόκειται για έναν ενδιάμεσο ρόλο, που δικαιολογεί το χαρακτηρισμό της ΤΑ ως ιμάντα μεταβίβασης της αστικής πολιτικής προς το λαό ή ως μακρύ χέρι της αστικής εξουσίας. Το καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα γρήγορα κατάλαβε ότι αυτό το ενδιάμεσο επίπεδο ανάμεσα στην κεντρική εξουσία και το λαό θα έπαιζε πολύ καλύτερα το ρόλο του αν ήταν κι αυτό πολυεπίπεδο. Αν, δηλαδή, δεν υπήρχε ένα, αλλά περισσότερα επίπεδα ή σκαλοπάτια ανάμεσα σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους.
Έτσι, η ιδέα των διαφορετικών βαθμών ΤΑ είναι αρκετά παλιά για τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Στη χώρα μας η αρχή έγινε με το νόμο «Καποδίστρια» το 1997, με τον οποίο θεσμοθετήθηκε ο β’ βαθμός της ΤΑ, δηλαδή οι Νομαρχίες. Οι οποίες ήδη υπήρχαν, αλλά με διορισμένα όργανα. Με τον «Καποδίστρια» έγιναν Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), με εκλεγμένα όργανα και Νομάρχη. Η δεύτερη τομή του νόμου ήταν οι συνενώσεις Δήμων και Κοινοτήτων.
Οι δυο αυτές τάσεις ενισχύθηκαν περαιτέρω το 2010, με το νόμο «Καλλικράτη». Οι Νομαρχίες καταργήθηκαν και δημιουργήθηκαν οι Περιφέρειες, ως β’ βαθμός ΟΤΑ. Και πάλι δεν επρόκειτο για νέο θεσμό, γιατί η χώρα ήταν ήδη χωρισμένη σε 13 Περιφέρειες, με διορισμένους Περιφερειάρχες. Εκείνες οι Περιφέρειες ήταν, ουσιαστικά, άμεσα παρακλάδια της κεντρικής εξουσίας. Με τον «Καλλικράτη» διατηρήθηκαν, αλλά μειώθηκαν σε 7 και ονομάστηκαν Αποκεντρωμένες Διοικήσεις. Οι 13 Περιφέρειες έμπαιναν πια στις κάλπες των νεότευκτων Περιφερειακών Εκλογών. Οι συγχωνεύσεις Δήμων συνεχίστηκαν και οι Κοινότητες καταργήθηκαν εντελώς. Οι λεγόμενοι «Καλλικρατικοί» Δήμοι σε πολλές περιπτώσεις ήταν οι παλιές επαρχίες των Νομών!
Ο τρίτος νόμος της σειράς είναι ο «Κλεισθένης-Ι», του 2018. Σε αυτόν δεν υπάρχουν αλλαγές ή συγχωνεύσεις, ούτε στους Δήμους, ούτε στις Περιφέρειες. Εισάγεται, όμως, μια λογική κατηγοριοποίησης των Δήμων, με βάση την οποία θα γίνεται και η χρηματοδότησή τους. Η πρώτη κατηγορία είναι οι Μητροπολιτικοί Δήμοι και αυτό μοιάζει να είναι μια παλιά …εκκρεμότητα.
Η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει ότι μετά τη συνταγματική αναθεώρηση θα υπάρξει «Κλεισθένης-ΙΙ» και «Κλεισθένης-ΙΙΙ». Οι νόμοι αυτοί στοχεύουν να λύσουν το πάγιο πρόβλημα κυρίως των Δήμων, οι οποίοι, υποτίθεται, πως έχουν αρμοδιότητες, αλλά δεν έχουν τους πόρους, τα εργαλεία και τις δομές για να τις εξασκήσουν. Ο πραγματικός στόχος είναι να κατοχυρωθεί ότι Δήμοι και Περιφέρειες δεν θα έχουν υποχρέωση να παρέχουν τίποτα στο λαό, αλλά θα του …πουλάνε τα πάντα (από την παιδεία και την υγεία, μέχρι την αποκομιδή των σκουπιδιών) και θα τον χαρατσώνουν γι’ αυτά που έχει ήδη πληρώσει στην κεντρική εξουσία. Επίσης, να ενισχυθεί ο ρόλος των ΟΤΑ ως …ομίλων επιχειρήσεων που στόχο θα έχουν το κέρδος και όχι την κάλυψη των αναγκών του κόσμου. Χαρακτηριστικά, ήδη ο «Κλεισθένης-Ι» δίνει σε Δήμους και Περιφέρειες τη δυνατότητα να ιδρύουν επιχειρήσεις παραγωγής, πώλησης, προμήθειας και διανομής ενέργειας.
Μια τέτοια κατεύθυνση συνάδει με το στόχο των Μητροπολιτικών Δήμων, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Ο Μητροπολιτικός χαρακτήρας πρέπει να εξελιχθεί και να ολοκληρωθεί, ώστε να μη συνδέεται μόνο με το μέγεθος του Δήμου, αλλά και με τις αρμοδιότητες και τις δυνατότητες που θα του δίνονται για να ασκεί και να επιβάλλει την αντιλαϊκή πολιτική, με ό,τι συνεπάγεται αυτό.
Η δομή της ΤΑ είναι επιβεβλημένη από την ΕΕ. Οι ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις χρησιμοποιούν παρόμοια δομή, σε πιο ολοκληρωμένο στάδιο, φυσικά. Οι χρηματοδοτήσεις της ΕΕ γίνονται, σε μεγάλο βαθμό, προς τις Περιφέρειες των χωρών-μελών και αυτό βοηθά στην κατηγοριοποίησή τους και τη χρηματοδότηση με βάση τις ιδιαίτερες κάθε φορά επιδιώξεις και όχι μια ισόρροπη ανάπτυξή τους, όπως ισχυρίζονται.
Σημαντικό αποτέλεσμα της δομής αυτής είναι η απομάκρυνση της ΤΑ από το λαό, κάτι που, ιδιαίτερα στην επαρχία, έγινε αντιληπτό άμεσα, ήδη από τον «Καποδίστρια». Προφανώς η ΤΑ ήταν στην υπηρεσία της αστικής εξουσίας και όχι του λαού και πριν τον «Καποδίστρια». Όμως οι σημερινοί μεγάλοι Δήμοι και, πολύ περισσότερο, οι Περιφέρειες έχουν χάσει κάθε τοπικό και αυτοδιοικητικό χαρακτήρα. Είναι αναμφισβήτητο ότι ο Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο είναι απομακρυσμένοι από το λαό, τόσο γεωγραφικά, όσο και πολιτικά. Ενώ το γεγονός ότι οι 13 Περιφερειάρχες ονομάστηκαν «μικροί Πρωθυπουργοί» κάτι λέει…
Η ΤΑ παραμένει και ενισχύεται ως παρακλάδι της κεντρικής εξουσίας, απέναντι στο οποίο ο λαός πρέπει να παλέψει για να υπερασπιστεί και να διευρύνει τα δικαιώματά του. Και όσοι θεωρούν ότι, παρόλα αυτά, μπορεί μια δημοτική αρχή να προσφέρει στο λαό κάνοντας κάποιο έργο, στην ουσία καθαγιάζουν το ρόλο της ΤΑ ως θεσμού της αστικής εξουσίας και αποτρέπουν το λαό από την ανάγκη της πάλης ενάντιά της…
