Μεταξύ 3 και 14 Νοέμβρη ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τραμπ επισκέφτηκε 5 χώρες της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη σε διάρκεια επίσκεψη αμερικανού προέδρου σε αυτή την ασιατική περιοχή από την εποχή της προεδρίας Μπους του πρεσβύτερου, το 1991. Σήμερα, σε αντίθεση με τότε, τα αμερικανικά και διεθνή ΜΜΕ έδωσαν και δίνουν αντιφατικές εκτιμήσεις για το γεγονός. Και οι λόγοι προφανείς.
Οι τριγμοί στο αμερικανικό κατεστημένο συνεχίζονται, ξεδιπλώνοντας μια εικόνα κατακερματισμού της αμερικανικής διοίκησης, πράγμα που αντανακλάται στην εξωτερική πολιτική, περιορίζοντας τις επιλογές της Ουάσιγκτον σε κρίσιμα ζητήματα για τα οποία δεν φαίνεται να υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση από τα διάφορα κέντρα εξουσίας των ΗΠΑ. Στη βάση των παραπάνω, υποστηρίζεται από κάποιες πλευρές ότι τα γενικότερα αποτελέσματα αυτής της περιοδείας ήταν εξαρχής υπονομευμένα! Πέρα λοιπόν από τις αβρότητες και τις καλοστημένες φωτογραφίες, παραμένουν τα ερωτήματα για τους ουσιαστικούς στόχους αυτού του ταξιδιού.
Πάντως αξίζει να σημειωθεί πως η περιοδεία Τραμπ συνοδεύτηκε από μια πρωτοφανή επίδειξη ισχύος της ναυτικής δύναμης των ΗΠΑ. Για πρώτη φορά το αμερικανικό Ναυτικό συγκέντρωσε τρία από τα πλέον σύγχρονα αεροπλανοφόρα του σε πολεμική άσκηση ανοιχτά των ακτών της Β. Κορέας, η οποία μάλιστα συνέπεσε με τη λήξη των εργασιών της συνόδου του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας (APEC).
Εκτός από τη σύνοδο κορυφής του APEC, όλες οι άλλες επαφές του Τραμπ ήταν διμερείς. Οι διμερείς συναντήσεις κορυφής μπορεί σε πρώτο πλάνο να αφορούν υπογραφές καλά προετοιμασμένων συμφωνιών, πάντοτε ωστόσο εμπεριέχουν και βαθύτερες πολιτικές (αλλά και συμβολικές) διαστάσεις τις οποίες η κάθε πλευρά επιδιώκει να αξιοποιήσει στο μέγιστο. Σε κάθε περίπτωση, αποτελούν ένα μέσο γενικότερης διερεύνησης σύγκλισης ή απόκλισης συμφερόντων. Πέρα λοιπόν από το χρονοδιάγραμμα των επισκέψεων, περσότερη σημασία έχει η «ομαδοποίηση» των χωρών που επισκέφτηκε ο Τραμπ. Ιαπωνία, Ν. Κορέα, Φιλιππίνες, παραδοσιακοί αλλά και «στενοί» σύμμαχοι από τη μια, Κίνα και Βιετνάμ από την άλλη.
Στην πρώτη ομάδα κυριάρχησε το ζήτημα της απάντησης στην «προκλητική συμπεριφορά της Β. Κορέας» εμπλουτισμένο με ζητήματα διμερών εμπορικών και οικονομικών σχέσεων.
Και στα δύο θέματα τόσο στο Τόκιο όσο και στη Σεούλ καταγράφονται σοβαρές αποκλίσεις. Σε συνέντευξη Τύπου στο Τόκιο, ο Τραμπ είπε πως ο πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Άμπε, θα έχει τη δυνατότητα να καταρρίψει τους πυραύλους της Πιονγκγιάνγκ «όταν ολοκληρωθεί η αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού από τις Ηνωμένες Πολιτείες». Σίγουρα δεν είναι αυτό που επιδιώκει ο Άμπε (προωθώντας τη στρατικοποίηση της χώρας του με την τροποποίηση του συντάγματός της) για την αναβάθμιση του ρόλου της Ιαπωνίας στην περιοχή. Αλλά και η Σεούλ από την πρώτη στιγμή αντέδρασε στις πολεμοχαρείς κραυγές του Τραμπ, απαιτώντας, μέχρι και σήμερα, ειρηνικά και διπλωματικά μέσα αντιμετώπισης του ζητήματος. Ο Τραμπ αυτή τη φορά απηύθυνε ένα μετρημένο μήνυμα, ανάλογο με τη δήλωση του υπουργού Άμυνας, Μάτις: ότι μπορεί να υπάρξει διάλογος με τη Πιονγκγιάνγκ κάτω από προϋποθέσεις. Σε ό,τι αφορά τις διμερείς εμπορικές συμφωνίες, είναι γνωστό πως οι δύο χώρες –ιδιαίτερα η Ιαπωνία– θα προτιμούσαν την ΤPP που διέλυσε ο Τραμπ.
Όσο για τις Φιλιππίνες, με τις οποίες έκλεισε την ασιατική περιοδεία του ο Τραμπ, το μόνο θετικό που καταγράφηκε για τον αμερικανό πρόεδρο ήταν ότι μοιράζεται, με τον απρόβλεπτο Ντουτέρτε, την ίδια άποψη για τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Ομπάμα.
Σίγουρα οι σημαντικότεροι σταθμοί της περιοδείας του Τραμπ είναι Κίνα και Βιετνάμ. Οι «κοσμοϊστορικές», όπως τις αποκάλεσε ο Τραμπ, συναντήσεις του με τον Σι δεν είναι ξεκάθαρο αυτή τη στιγμή σε ποιον πρόσφεραν περισσότερα. Από πρώτη ματιά, η επίσκεψη Τραμπ αξιοποιήθηκε από την Κίνα ως σκηνικό για μια παγκόσμια επίδειξη ισχύος. Από την άλλη, ο αμερικανός πρόεδρος επιχαίρει για τις (σχεδιαζόμενες και σε μεγάλο βάθος χρόνου) οικονομικές συμφωνίες των 250 δισ. Βέβαια, απ’ ό,τι λέγεται, αρκετές από αυτές είχαν ήδη ολοκληρωθεί αλλά καθυστερούσαν οι υπογραφές τους για να συμπέσουν με την επίσκεψη. Γενικά ο Τραμπ άσκησε ήπια πίεση στην Κίνα σχετικά με τις εμπορικές πρακτικές της. Άλλωστε τις απέδωσε, όπως και παλαιότερα, στην «αδυναμία των ΗΠΑ να αντιδράσουν».Βέβαια η κυρίαρχη εκτίμηση στις ΗΠΑ είναι ότι οποιοδήποτε μέτρο εναντίον της Κίνας θα έχει άμεσες συνέπειες –πιθανότατα μεγαλύτερες– και στην αμερικάνικη οικονομία.
Το βέβαιο είναι ότι η ανησυχία των ΗΠΑ δεν περιορίζεται στα οικονομικά μεγέθη της Κίνας. Τους ανησυχεί το άπλωμα της επιρροής της (με μοχλό τα οικονομικά) και όχι μόνο στην Ασία. Σε πολλές αναλύσεις γίνεται λόγος ότι αυτό που περιέγραψε ο Σι ως «κινέζικο σοσιαλισμό» στο πρόσφατο συνέδριο του ΚΚΚ αποτελεί τον πυρήνα μιας προσπάθειας για τη δημιουργία ενός εναλλακτικού οικονομικού-πολιτικού μοντέλου. Ένα μοντέλο ευθέως ανταγωνιστικό στο κυρίαρχο μέχρι σήμερα δυτικό, με προοπτική να αποτελέσει το αντίπαλο δέος της Ουάσιγκτον στον κοινό στόχο μιας σειράς χωρών. Εύκολα γίνεται κατανοητό ότι οι κινεζικές φιλοδοξίες τέτοιας εμβέλειας είναι πρακτικά –και δυνητικά- εχθρικές στις ΗΠΑ.
Κατά συνέπεια, τα επίδικα στις συναντήσεις Τραμπ-Σι δεν μπορούν να περιοριστούν σε συμβόλαια ή στη Β. Κορέα. Βέβαια, σε ένα πρώτο επίπεδο δείχνει να υπάρχει μια συναίνεση: το καθεστώς της Β. Κορέας εμφανίζεται ως πρόβλημα και για τους δύο. Η Κίνα συναίνεσε σε όλες τις πρόσφατες κυρώσεις που ψηφίστηκαν στον ΟΗΕ. Αλλά η γενικότερη τακτική που εξυπηρετεί την Κίνα είναι αυτή που της δίνει χρόνο προκειμένου να επεξεργαστεί μια «δική της λύση», μια και η άλλη πλευρά αδυνατεί να προχωρήσει σε κάτι περισσότερο. Γενικότερα, όπως διαφαίνεται, η σχεδιαζόμενη «κινεζική λύση» δείχνει να περιλαμβάνει και τη Ν. Κορέα.
Από την Κίνα ο Τραμπ πηγαίνει στο Βιετνάμ, δηλώνοντας ότι είναι τιμή του να βρίσκεται «στην καρδιά του Ινδο-Ειρηνικού»! Εκεί, εκτός από τη σύνοδο του APEC (ένα ακόμη πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ), είχε και διμερή συνάντηση με την ηγεσία της χώρας.
Στην Ντα Νανγκ του Βιετνάμ, όπου και το φόρουμ του APEC, ο Τραμπ ανακοίνωσε το «όραμά» του «…για έναν ελεύθερο και ανοιχτό Ινδο-Ειρηνικό», αλλά χωρίς πολλές
λεπτομέρειες για το πώς αυτό μπορεί να μεταφραστεί πρακτικά ή σε τι διαφέρει από τον «άξονα της Ασίας» του Ομπάμα. Σε γενικές γραμμές αυτό συνεπάγεται μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, της Αυστραλίας και της Ινδίας με στόχο την αντιμετώπιση της συνεχώς αυξανόμενης επιρροής της Κίνας.
Η στρατηγική του «Ινδο-Ειρηνικού» τίθεται σε μια στιγμή που Ιαπωνία, Αυστραλία, Καναδάς και άλλες χώρες προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια νέα εκδοχή της εμπορικής συμφωνίας Trans-Pacific Partnership (TPP) μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ. Ωστόσο, πολλοί
αναλυτές εκτιμούν ότι η αβεβαιότητα για τη νέα στρατηγική του Ινδο-Ειρηνικού μεγάλωσε με τον τρόπο που χειρίστηκε ο Τραμπ την επίσκεψή του στο Πεκίνο. Επίσης λέγεται πως δεν πρόκειται για αμερικανική, αλλά για ιαπωνική ιδέα, που δεν έχει μόνο οικονομικά στοιχεία και βασίζεται σε μια αμφίθυμη Ινδία και με σαφή στόχο τον περιορισμό της Κίνας.
Στον Ινδο-Ειρηνικό αναφέρθηκε πρόσφατα και ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τίλερσον,όταν επαίνεσε την Ινδία, κατηγορώντας ταυτόχρονα την Κίνα ότι «υπονομεύει τη διεθνή τάξη που βασίζεται σε κανόνες» και κάνει «προκλητικές ενέργειες» στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
Αν και σε πρώτο πλάνο στη στρατηγική του «Ινδο-Ειρηνικού» βρίσκεται το ενεργειακό, εξαιτίας της μεγάλης αύξησης της ζήτησης στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία, στην πραγματικότητα αποτελεί μια πρώτη απάντηση στο νέο «δρόμο του μεταξιού» που «κατασκευάζει» η Κίνα.
Στο περιθώριο της συνόδου του APEC είχαμε και την άτυπη αλλά και αναπόφευκτη συνάντηση Πούτιν–Τραμπ (το ζήτημα της ανάμιξης της Μόσχας στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ απέκλειε πιο επίσημη επαφή). Σύμφωνα με το Κρεμλίνο, Μόσχα και Ουάσινγκτον συμφωνούν ότι δεν υπάρχει στρατιωτική λύση στο πρόβλημα της Συρίας και ότι υπάρχει κοινή δήλωση για υποστήριξη της ειρηνευτικής διαδικασίας της Γενεύης. Το ενδιαφέρον ωστόσο πρέπει να εστιαστεί στη δήλωση Τραμπ ότι η Ρωσία θα μπορούσε να βοηθήσει με τη Β. Κορέα: «Αν η Ρωσία μάς βοηθήσει, επιπλέον της Κίνας, το πρόβλημα αυτό θα φύγει πολύ γρηγορότερα», είπε. Προφανώς και η ανάμιξη της Ρωσίας πιο ενεργά σε αυτό το ζήτημα εξισορροπεί την αποκλειστικότητα της Κίνας.
Η περιοδεία Τραμπ στην Α. Ασία έγινε σε μια χρονική περίοδο που οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη πίεση στη διατήρηση των πλεονεκτημάτων τους στην περιοχή από την Κίνα, η οποία, σε γενικές γραμμές, ικανοποιείται με το σημερινό status καθώς εκτιμά ότι ο χρόνος δρα υπέρ της. Έτσι κι αλλιώς οι ιμπεριαλισμοί ΗΠΑ και Κίνας βρίσκονται σε τροχιά σύγκρουσης ακριβώς επειδή οι στόχοι τους είναι κοινοί, πράγμα που με τη σειρά του κάνει επιτακτικότερη την ανάγκη τους για την ενίσχυση παλιών και το χτίσιμο νέων συμμαχιών.
Χ.Β.
