Τακτικές συμμαχίες, επαναπροσδιορισμοί ρόλων και «ηχηρoί» αποκλεισμοί
-Η σύναψη συμφωνίας -αμέσως μετά τη νίκη στο Χαλέπι- μεταξύ της Ρωσίας, του Ιράν και της Τουρκίας με πρώτο βήμα την επιβολή εκεχειρίας σε όλη σχεδόν τη Συρία και δεύτερο την αναγγελία διεθνούς διάσκεψης στην πρωτεύουσα Αστάνα του Καζαχστάν, με αποκλεισμό κατ’ αρχήν των Δυτικών, για συνολικότερη διαπραγμάτευση με αντικείμενο το μέλλον της πολύπαθης χώρας. Συμφωνία που συνοδεύτηκε από διαρροές (ή «διαρροές») για μυστικό τμήμα της που περιλαμβάνει άτυπο αλλά ουσιαστικό διαμοιρασμό της Συρίας σε ζώνες επιρροής.
-Οι συνεχιζόμενες αναταράξεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, με την αυτονομία τους αλλά και με τη διασύνδεσή τους με τη συμμετοχή της Τουρκίας στη συριακή κρίση και τη συνακόλουθη πορεία των σχέσεων Τουρκίας–ΗΠΑ αλλά και δευτερευόντως Τουρκίας-ISIS (ή ευρύτερα Τουρκίας-εξτρεμιστικού «σουνιτισμού»).
Αυτά, πιστεύουμε, ήταν τα σημαντικότερα γεγονότα των τελευταίων τριών εβδομάδων και στα οποία αξίζει να αναφερθούμε και να διερευνήσουμε το υπόβαθρο, τις αιτίες αλλά και τις συνέπειές τους στα διάφορα πεδία της συριακής κρίσης.
Η τριμερής συνεννόηση Ρωσίας-Τουρκίας-Ιράν
Αν η «ανοχή» της Τουρκίας και η αμερικανική «σιωπή» είτε λόγω μετάβασης στη νέα ηγεσία υπό τον Τραμπ είτε λόγω αμηχανίας είτε αδυναμίας ή και των τριών μαζί βοήθησε και επιτάχυνε τη νίκη του συριακού καθεστώτος, της Ρωσίας και του Ιράν στο Χαλέπι, αυτή με τη σειρά της έφερε στο προσκήνιο αλλά και επιτάχυνε διεργασίες που ήδη εξυφαίνονταν στο διπλωματικό παρασκήνιο αυτής της αιματηρής σύγκρουσης.
Έτσι πραγματοποιήθηκε η συνάντηση της Ρωσίας, του Ιράν και της Τουρκίας στη Μόσχα, με επίδικο τη Συρία. Σ΄ αυτή τη συνάντηση είχαμε και από τους τρεις μια προσπάθεια συγκερασμού και εύρεσης κοινών τόπων όσον αφορά τα βήματα που θα πρέπει να δρομολογηθούν προς μια συνολική «λύση»-«διευθέτηση» του Συριακού.
Πριν περάσουμε στα «βήματα» αυτά, το πιο αξιοσημείωτο και πρωτόγνωρο για τα «ήθη» των τελευταίων δεκαετιών αποτέλεσε το γεγονός πως η συνάντηση και οι αποφάσεις που πήρε και άρχισε να υλοποιεί πραγματοποιήθηκε ερήμην των ΗΠΑ και συνολικά των δυτικών ιμπεριαλιστών. Πράγμα που ενίσχυσε συνολικά τις αντιρώσικες διαθέσεις των ΗΠΑ αλλά και την αμερικανική δυσφορία ενάντια στην Άγκυρα. Και αυτό παρά τις διπλωματικές δηλώσεις και ευχές των ΗΠΑ με τις οποίες -τάχα- χαιρετίζουν κάθε προσπάθεια ειρήνευσης. Διότι την ίδια στιγμή ούτε τυχαία ήταν η επέκταση των κυρώσεων ενάντια στη Μόσχα την ίδια φάση ούτε φυσικά μπορούν οι ΗΠΑ να βγουν από το κάδρο των υπόπτων όσον αφορά τη δολοφονία του Ρώσου πρέσβη στην Άγκυρα, μία μέρα πριν από τη συνάντηση των τριών στη Μόσχα, που αντικειμενικά πήγε να τινάξει στον αέρα την προσέγγιση Ρωσίας-Τουρκίας. Εξάλλου, το ίδιο διάστημα η Μόσχα χαρακτήρισε εχθρική ενέργεια την απόφαση των ΗΠΑ να χαλαρώσουν τους περιορισμούς αναφορικά με την προμήθεια όπλων στους σύρους αντάρτες, λέγοντας ότι απειλείται η ασφάλεια των ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών αλλά και των ρώσων στρατιωτών. Σύμφωνα μάλιστα με το πρακτορείο RIA, το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών κατηγόρησε τη διοίκηση του Μπαράκ Ομπάμα ότι προσπαθεί να περιπλέξει την κατάσταση στον κόσμο πριν παραδώσει τα ηνία του Λευκού Οίκου στον Ντόναλντ Τραμπ… Το ίδιο ενοχλημένοι είναι και οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές, με πρώτη τη Γαλλία. Άλλο που λόγω χαμηλότερων από τις ΗΠΑ δυνατοτήτων δεν μπορούν να πουν και πολύ περισσότερο να κάνουν και πολλά πράγματα για να αντιμετωπίσουν αυτήν την εξέλιξη.
Εύθραυστη εκεχειρία με το «βλέμμα» στη Διάσκεψη της Αστάνα
Γυρίζοντας ξανά στα «βήματα» που συμφωνήθηκαν από τους τρεις, το πρώτο αφορούσε την επιβολή εκεχειρίας σε όλη σχεδόν τη συριακή επικράτεια και με συμμέτοχους το συριακό καθεστώς από τη μια και τους «μετριοπαθείς» ένοπλους αντικαθεστωτικούς. Εξαιρώντας από αυτήν τον ISIS και (μάλλον;) το Μέτωπο Φατέχ Αλ Σαμ (πρώην Μέτωπο Αλ Νούσρα και πρώην συριακό παρακλάδι της Αλ Κάιντα), οπότε και μια σειρά περιοχές που αυτές οι δυνάμεις επιχειρούν.
Φάνηκε βέβαια από την πρώτη μέρα εφαρμογής της (Παρασκευή 30 Δεκεμβρίου) πως ήταν και θα παραμείνει εξίσου εύθραυστη όπως και οι προηγούμενες και με διάφορες «γκρίζες ζώνες». Κάθε πλευρά ήδη καταγγέλλει την απέναντι για μια σειρά παραβιάσεις της, με διάφορες ομάδες της «ένοπλης αντιπολίτευσης» (σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ελεγχόμενες και από την Τουρκία), άλλες να την έχουν «παγώσει» εν μέρει και άλλες ολοκληρωτικά. Θέτοντας ερωτηματικό και όσον αφορά τη συμμετοχή τους στο «επόμενο βήμα». Οι αντικαθεστωτικοί δεν συμπεριλαμβάνουν την Αλ Νούσρα στις εξαιρέσεις μιας και συνεργάζονται στενά, ειδικά στην περιοχή Ιντλίμπ, με την ομώνυμη πόλη που αποτελεί το επόμενο –μετά το Χαλέπι- «μήλον της έριδος» μεταξύ αυτών και του Άσαντ.
Η Τουρκία θεωρεί πως στην εκεχειρία δεν συμπεριλαμβάνονται οι κούρδικες δυνάμεις του YPG. Από την πλευρά του το συριακό καθεστώς και η Ρωσία ισχυρίζονται πως η εκεχειρία δεν περιλαμβάνει την περιοχή από την οποία υδροδοτείται κατά 80% η Δαμασκός. Σαν επιπλέον επιχείρημα χρησιμοποιείται και το επιβεβαιωμένο από τον ΟΗΕ γεγονός πως το τελευταίο διάστημα οι ένοπλες ομάδες αντικαθεστωτικών χρησιμοποιούν τον έλεγχο/δηλητηρίαση του νερού για τη δημιουργία σοβαρών προβλημάτων στον πληθυσμό της πρωτεύουσας της Συρίας.
Είναι γεγονός πως πιθανά με το βλέμμα στο δεύτερο βήμα, την εξαγγελθείσα δηλαδή για τις 23 Ιανουαρίου διεθνή διάσκεψη στην Αστάνα του Καζαχστάν, κανένας από την πλευρά των αντικαθεστωτικών, αν και απειλεί, ωστόσο δεν έχει αναθεωρήσει την απόφαση, έως τώρα τουλάχιστον, συμμετοχής του, η οποία πιστεύουμε πως θα εξαρτηθεί κύρια από τις «βουλές» των δυνάμεων που τους ελέγχουν. Πάντως, εάν πραγματοποιηθεί –πολύ περισσότερο εάν καταλήξει έστω σε μια κατ’ αρχήν συμφωνία- θα αποτελεί μια διπλωματική επιτυχία της Ρωσίας, η οποία όχι μόνο σταθεροποιεί σχετικά τη θέση της στη Συρία, αλλά με αυτό τον τρόπο διεκδικεί τμήμα του παγκόσμιου ρόλου που είχε χάσει από την κατάρρευση της αστικοποιημένης Σοβιετικής Ένωσης. Μάλιστα η όλη προσπάθεια δρομολογείται από τη Μόσχα με τέτοιον τρόπο ώστε η Ρωσία να έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων και να αναδεικνύεται ο διαμεσολαβητικός και «εποικοδομητικός» ρόλος της. Έτσι έχει μείνει ανοιχτή η σύνθεση της διάσκεψης και είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης εάν σ΄ αυτήν, εκτός των τριών, του συριακού καθεστώτος και των αντικαθεστωτικών θα προσκληθούν η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και η Αίγυπτος. Επίσης λέχθηκε και αφέθηκε σε μια γενικόλογη διατύπωση που αναφέρει πως σε μια πορεία θα προσκληθούν να συμμετάσχουν η ΕΕ αλλά και οι ΗΠΑ. Από κάποια ΜΜΕ εκτιμάται ότι η μετάθεση της ημερομηνίας της διάσκεψης από τις 15 στις 23 Ιανουαρίου ίσως σχετίζεται με ρώσικη επιθυμία να διερευνήσει την πιθανότητα συμμετοχής στη Διάσκεψη των ΗΠΑ υπό τη νέα ηγεσία.
Όσον αφορά αυτή καθ’ εαυτή τη διάσκεψη, από τις έως τώρα ειδήσεις που έρχονται στο φως της δημοσιότητας φαίνεται πως οι τρεις έχουν κατ’ αρχήν συμφωνήσει σε ένα πολύ γενικό πλαίσιο που περιλαμβάνει τη μετάβαση σε μια πολιτική διαδικασία που περιλαμβάνει και τη διενέργεια εκλογών, με υποψήφιο από το καθεστώς έναν άλλον -εκτός του Άσαντ- «μετριοπαθή», όπως γράφεται, αλαουίτη. Με τον Άσαντ να μένει ως πρόεδρος σε όλη αυτή τη φάση μέχρι τις εκλογές και με «ψαλιδισμένες» τις εξουσίες του ενώ διασφαλίζεται πλήρως το μέλλον γι’ αυτόν και την οικογένειά του (σ.σ.: ποτέ μη λες ποτέ…). Παράλληλα με τα προηγούμενα υπήρξαν μια σειρά διαρροές (ή «διαρροές») που μιλούν για έναν άτυπο διαμοιρασμό της Συρίας σε ζώνες ανεπίσημης επιρροής.
Έτσι γράφεται πως, αν και θα παραμείνει ενιαία, η Συρία θα συγκροτηθεί με ένα νέο πολιτειακό καθεστώς, που θα επιτρέπει περιφερειακή αυτονομία μέσα σε μια ομοσπονδιακή δομή, η οποία με τη σειρά της θα ελέγχεται από τους αλαουίτες του Άσαντ. Τι ακριβώς θα γίνει και τι θα μείνει ή θα τροποποιηθεί από αυτά τα σχέδια, που δεν είναι απίθανο να υπάρχουν και να συζητιούνται κεκλεισμένων των θυρών, είναι μάλλον νωρίς για να το εκτιμήσουμε. Μπορούμε ωστόσο από τώρα να εκθέσουμε τα αγκάθια της όλης προσπάθειας.
Ο Άσαντ αλλά και το Ιράν (που στο πρόσωπο του Άσαντ βλέπει το βασικό του σύμμαχο στην περιοχή) θα αποδεχθεί τον παραγκωνισμό του πρώτου, σε μια φάση μάλιστα που ο Άσαντ «είναι από πάνω»; Γενικότερα τι αναταράξεις θα έχουμε στην πορεία των εξελίξεων στο εσωτερικό του μετώπου Άσαντ-Ρωσίας-Ιράν με βάση τις ιδιαίτερες επιδιώξεις του καθένα που δεν συμπίπτουν πάντα; Η περιφερειακή αυτονομία θα περιλαμβάνει και τους Κούρδους της Συρίας, και αν ναι, πως αυτό συμβιβάζεται με την κάθετη αντίθεση της Τουρκίας (θα λέγαμε και του Ιράν που έχει το ίδιο ζήτημα στο εσωτερικό του) σε μια τέτοια προοπτική; Μήπως η «ζώνη ασφαλείας» που de facto οικοδομεί η Τουρκία στα τουρκοσυριακά σύνορα θα λειτουργεί όχι μόνο αποτρεπτικά ως προς την ενοποίηση των κουρδικών καντονιών, αλλά θα είναι και ένα διαρκές τοποτηρητήριο ελέγχου των Κούρδων, άρα και ένα αντίβαρο στην αυτονομία που θα παραχωρηθεί στους Κούρδους; Και πόσο και για πόσο μπορεί να είναι ανεκτική η σημερινή ή η αυριανή ηγεσία της Συρίας σε μια τούρκικη κατοχή διαρκείας του βόρειου κομματιού της; Ποιος θα ελέγχει όλο εκείνο το νότιο-ανατολικό και κεντρικό τμήμα της Συρίας που σήμερα ελέγχεται από τον ISIS και με δεδομένο πως επιχειρούν σε αυτό και οι Άσαντ-Ρωσία-Ιράν και οι ΗΠΑ-αντικαθεστωτικοί, ενώ και η Τουρκία ζητάει επίμονα –από τις ΗΠΑ- να μπει στην επιχείρηση; Μήπως όλη η περιοχή -που θα είναι βέβαια ενταγμένη στην ομοσπονδιακή δομή- με κέντρο τη Ράκα, αποτελέσει ας πούμε τη «σουνίτικη» περιοχή στην οποία θα έχουν κάποιο ρόλο (και πόσο) οι Δυτικοί και οι αντικαθεστωτικοί, ν’ αποτελέσει δηλαδή έναν «τόπο» συμβιβασμού της Ρωσίας με τις ΗΠΑ;
Τουρκία και Συριακό: συγκοινωνούντα δοχεία
Παράλληλα με αυτές τις εξελίξεις, με την αυτονομία τους αλλά και σε σύνδεση με αυτές, είχαμε μια σειρά εξελίξεις στην Τουρκία. Πληθαίνουν τα ερωτήματα μετά και την τελευταία δολοφονική επίθεση στο Κλαμπ Ρέινα, που ανέλαβε ο ISIS. Διότι, πέρα από την «ανάληψη ευθύνης» υπάρχει και «το σπρώξιμο» σε τέτοιες επιλογές από διάφορα κέντρα. Ο Ερντογάν πληρώνει τη στροφή του από μια πολιτική στήριξης αρχικά σε μια πολιτική αποστάσεων και στη συνέχεια πολέμου –όπως ο ίδιος ανέφερε- ενάντια στον ISIS; Η κλιμάκωση της επιχείρησης «Ασπίδα του Ευφράτη» του τούρκικου στρατού με σκοπό τη «διαπλάτυνση» της λεγόμενης «ζώνης ασφαλείας» στην κατειλημμένη από τον ISIS πόλη Αλ Μπαμπ έπαιξε κάποιο ρόλο στην εκδήλωση της επίθεσης; Επιπρόσθετα, τι σημαίνει το γεγονός της πανομοιότυπης σχεδόν ανακοίνωσης του ISIS (όταν ανέλαβε την ευθύνη της επίθεσης) και της Κρατικής Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας (που αναγνώστηκε τρεις μέρες πριν από το μακελειό σε 80.000 τεμένη) όπου η διασκέδαση για τον ερχομό του νέου χρόνου δαιμονοποιείται και καταγγέλλεται ως παγανιστική γιορτή; Μήπως είναι έκφραση ότι έχουμε διάσταση (και σε ποιο βαθμό) στο εσωτερικό του AKP και του καθεστώτος Ερντογάν όσον αφορά τη στάση απέναντι στον ISIS; Ή μήπως, παρ’ όλα τα προηγούμενα που αποτελούν ισχυρές ενδείξεις για «το ποιος», η δολοφονική επίθεση είχε την ανοχή ή και «σπρώχτηκε» από τον υπερατλαντικό προστάτη και αποτελεί «συνέχεια» των αμερικανικών αντιδράσεων στη συνεχιζόμενη προσέγγιση Τουρκίας-Ρωσίας και προειδοποίηση για τη διαρκώς αυξανόμενη ψυχρότητα της Τουρκίας έναντι των ΗΠΑ; Ψυχρότητα που σε σημαντικό βαθμό εδράζεται στη στήριξη (χρησιμοποίηση) των Κούρδων της Συρίας από πλευράς ΗΠΑ και τους εφιάλτες που δημιουργεί στην Άγκυρα αυτό. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι παράλληλα με τις φιλοκυβερνητικές εφημερίδες που δείχνουν Γκιουλέν και CIA[i] πίσω από τις τελευταίες δολοφονικές επιθέσεις, η Τουρκία καταγγέλλει τις ΗΠΑ για στήριξη -εκτός του YPG- ακόμα και του ISIS! Και θέτει ξανά στο τραπέζι τη χρησιμοποίηση της βάσης του Ιντσιρλίκ από τις ΗΠΑ «αν συνεχίσουν να μη στηρίζουν την Τουρκία στον πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία»!
Ταυτόχρονα, και ενώ συνεχίζεται το κύμα των διώξεων στον κρατικό μηχανισμό, που ξεκίνησαν την επόμενη μέρα του αποτυχημένου πραξικοπήματος, καθώς και το κύμα των διώξεων ενάντια στο φιλοκουρδικό HDP, έχουμε άνοιγμα της συνταγματικής αναθεώρησης. Έτσι, από την αρχή του έτους ο Ερντογάν έχει ξεκινήσει τη διαδικασία αυτή μέσω της «ανίερης», όπως λέγεται, συμμαχίας του κόμματός του, του AKP, με τους ακροδεξιούς εθνικιστές του MHP, διαρρηγνύοντας την τακτική προσέγγιση με το κεμαλικό CHP, προκαλώντας νέες αναταράξεις στο εσωτερικό μέτωπο της Τουρκίας και αυξάνοντας τα ερωτήματα για το τι μέλλει γενέσθαι.
Συμπερασματικά, βρισκόμαστε μπροστά στο ξεδίπλωμα μιας διαδικασίας από μεριάς Ρωσίας (πρώτα και κύρια), Τουρκίας και Ιράν, που προχωρά με σοβαρά προβλήματα και έχοντας να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί δισεπίλυτα ζητήματα που άπτονται των αποκλινουσών έως αντιθετικών συμφερόντων των μερών που βασικά την απαρτίζουν. Και έχοντας επίγνωση πως λείπουν αλλά αναμένονται να εκδηλωθούν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, και πάντα μιλώντας για ένα αναβαθμισμένο επίπεδο, οι επόμενες κινήσεις των ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που δεν μπορούμε να δούμε στον ορίζοντα είναι μια ομαλή και ευχάριστη εξέλιξη για το λαό της Συρίας.
Τ.Σ.
[i]Σε ανύποπτο χρόνο και η ίδια η Ρωσία το 2008 «είχε απαγορεύσει τη λειτουργία των σχολείων του Δικτύου του Γκιουλέν στην επικράτειά της με το αιτιολογικό ότι αποτελούσαν ουσιαστικά παρακλάδι των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών», όπως μας πληροφορεί το «Βήμα» της 25ης Δεκεμβρίου 2016.
