Έχουν πληθύνει και οξυνθεί τα μέτωπα που έχουν ανοιχτεί, τόσο από τις ίδιες τις εξελίξεις όσο και από τις επιλογές και τις κινήσεις της εξαρτημένης από τη Δύση και τις ΗΠΑ, τουρκικής αστικής τάξης και της κυβέρνησης AKP-Ερντογάν. Η παραπάνω διαπίστωση αποτυπώθηκε φυσικά και στην τελευταία συζήτηση και τα πεδία στα οποία κινήθηκε η απόφαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ και στα τουρκικά Milli Güvenlik Kurulu-MGK) της Τουρκίας, στις 22 Ιουλίου.
Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι εξελίξεις σε Συρία αλλά και Ιράκ, με επίκεντρο πάντα την διαρκή κουρδική απειλή, αλλά και την προβολή ισχύος στην αραβική χερσόνησο, έως τη λιβυκή σύγκρουση και τις σημαντικές πρωτοβουλίες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο (τουρκολιβυκό σύμφωνο, εξαγγελία ερευνών και γεωτρήσεων) σε άρρηκτη σύνδεση με τα ζητήματα που άπτονται των σχέσεων/αντιθέσεών της με Ελλάδα και Κύπρο, και από εκεί στην πρόσφατη και μάλλον καθόλου τυχαία, αναζωπύρωση της έντασης Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν.
Στην τουρκική αστική τάξη, για να πάμε πίσω, με τα χρόνια γινόταν κυρίαρχος ένας διλημματικός προβληματισμός, που είχε διατυπωθεί από τις αρχές της χιλιετίας στο «Στρατηγικό Βάθος» του Νταβούτογλου και αφορούσε το πώς αυτή θα σταθεί στις εξελίξεις. Είτε, όπως γραφόταν τότε, «η Τουρκία θα ξέφευγε από την θέση του παθητικού/περιφερειακού υποκειμένου», εκμεταλλευόμενη τη «μεταβατικότητα μεταξύ των γεωπολιτικών ζωνών», δρομολογώντας μια πορεία ανανέωσης της ισχύος της, είτε όπως έκανε η τότε κεμαλική ελίτ, θα συνέχιζε «να βλέπει τη γεωπολιτική της χώρας ως παράγοντα τακτικής των στρατηγικών ρυθμίσεων άλλων κέντρων πολιτικής ισχύος», με αποτέλεσμα όχι μόνο «να χάσει το κύρος της σε αυτές τις γεωπολιτικές ζώνες, αλλά να γίνει δέσμια ενός status quo, όπου δεν θα μπορεί να υπερασπιστεί ακόμα και την ενότητά της».
Η μετατροπή του AKP σε αδιαμφισβήτητο πόλο εξουσίας από το 2002 έως και πρόσφατα (που εμφανίζονται τα πρώτα ισχυρά σημάδια αμφισβήτησής του) έδινε τη δυνατότητα υλοποίησης μιας τέτοιας αντίληψης, που υποστηριζόταν στο οικονομικό πεδίο από την επιλογή του Ερντογάν να αναβαθμίσει ποσοτικά την εξαρτημένη οικονομία της Τουρκίας, έστω και στηριζόμενος στην αθρόα διείσδυση του ξένου κεφαλαίου και την παροχή φτηνού κρατικού χρήματος. Ταυτόχρονα, οι εξελίξεις των επόμενων πολλών χρόνων, έδειχναν να επιβεβαιώνουν ολοένα και περισσότερο αυτές τις -ανάμεικτες με φιλοδοξίες- ανησυχίες παραγόντων της εξαρτημένης άρχουσας τάξης της Τουρκίας.
Συρία, Ιράκ και το κουρδικό αγκάθι
Το ΣΕΑ επιβεβαίωσε τη συνέχιση της πάλης ενάντια στους «τρομοκράτες» του PKK και YPG, στο εσωτερικό της χώρας, στη Συρία και το Ιράκ. Θυμίζουμε ότι η πρώτη σοβαρή διατάραξη των αμερικανοτουρκικών στρατηγικών σχέσεων ήταν η χρησιμοποίηση των Κούρδων του Ιράκ στην εισβολή και κατοχή του Ιράκ, που οδήγησε και στη δημιουργία του Αυτόνομου Ιρακινού Κουρδιστάν. Ωστόσο, ήταν η συριακή σύγκρουση και η προοπτική αυτόνομης συγκρότησης των Κούρδων της Συρίας (υπό το YPG, που θεωρείται παρακλάδι του PKK), που ενισχύθηκε από την ένταξη του YPG στους αμερικανικούς σχεδιασμούς για την περιοχή, η οποία ξύπνησε στην τούρκικη αστική τάξη τους χειρότερους εφιάλτες της: να ενωθεί το εσωτερικό κουρδικό ζήτημα με την κίνηση αυτονομίας του Συριακού Κουρδιστάν.
Έτσι, γίνεται στροφή 180 μοιρών στην αντιμετώπιση του εσωτερικού κουρδικού ζητήματος, και η ερντογανική Τουρκία, από εκεί που προσερχόταν στη συριακή σύγκρουση με σαφή αντιρωσικά χαρακτηριστικά, έφτασε, μετά και το αποτυχημένο πραξικόπημα που χρεώθηκε έμμεσα στις ΗΠΑ, να συνάπτει τακτική συμμαχία με τη Ρωσία (διαδικασία της Αστάνα), αλλά και να κινείται στα όρια της στρατηγικής υπομονής των ΗΠΑ (αγορά S-400). Παράλληλα, πραγματοποίησε, με τη σαφή ανοχή Ρωσίας και ΗΠΑ, τρεις εισβολές στη βόρεια Συρία, με κοινό στόχο την αποτροπή δημιουργίας αυτόνομης κουρδικής οντότητας στο συριακό έδαφος, ενώ συνεχίζει τους περιοδικούς βομβαρδισμούς στο έδαφος του Ιράκ με στόχο την καταστροφή θέσεων του PKK.
Μετά και από την τακτική κίνηση μερικής «απόσυρσης» των ΗΠΑ, η τουρκική αστική τάξη βρέθηκε αναγκαστικά στη θέση να διαχειρίζεται από κοινού με τη Ρωσία αλλά όχι ισότιμα, την κατάσταση στη συροτουρκική μεθόριο, κινούμενη στα στενά όρια που της υπαγορεύει η Ρωσία και «βλέποντας» τις «οροφές» που πιάνει η τακτική της συμμαχίας με αυτήν.
Αυτή η είσοδος, λοιπόν, της Τουρκίας στη συριακή δίνη μπορεί να της έχει μεγαλώσει τον χώρο κυριαρχίας (θα δούμε έως πότε), ωστόσο την έχει βάλει σε ένα διαρκές και φθοροποιό καθήκον να πασχίζει να ελέγχει μια περιοχή μεγάλης αστάθειας, σε σημαντικό βαθμό εχθρικής και με τα κλειδιά των εξελίξεων να τα κρατούν άλλοι.
Ανατολική Μεσόγειος, Ελλάδα και Κύπρος
Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, επιβεβαιώνοντας την υποστήριξη της κυβέρνηση της Τρίπολης, έδωσε στήριξη στις διπλωματικές προσπάθειες της τουρκικής ηγεσίας, ενώ ζήτησε από τη «διεθνή κοινότητα» να καταδικάσει τον «πραξικοπηματία Χαφτάρ». Η Τουρκία θα επιμείνει στο πεδίο αυτό που της δίνει τη δυνατότητα να διαπραγματεύεται με τις ΗΠΑ έναν αναβαθμισμένο περιφερειακό ρόλο, με αντάλλαγμα να «ηγηθεί» των αντιρωσικών κινήσεων στη Λιβύη.
Υπογράμμισε, επίσης, τη σημασία των δύο Συμφώνων (ένα να για τη στρατιωτική συνεργασία και το άλλο για τα θαλάσσια σύνορα στην Ανατολική Μεσόγειο), που υπέγραψε η Τουρκία με τον Σάρατζ. Ειδικά για το δεύτερο, γράφεται χαρακτηριστικά ότι αυτό «διεκδίκησε τα δικαιώματα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο εν όψει μονομερών γεωτρήσεων από την ελληνοκυπριακή διοίκηση (σ.δ. έτσι ονομάζει η Τουρκία την Κυπριακή Δημοκρατία), διευκρινίζοντας ότι η Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (σ.δ. έτσι ονομάζει η Τουρκία την κυβέρνηση στα κατεχόμενα κυπριακά εδάφη) έχει επίσης δικαιώματα στους πόρους της περιοχής». Ταυτόχρονα και όχι τυχαία, ανέφερε πως όσοι αγνοούν τα δικαιώματα της τούρκικης κοινότητας στην Κύπρο, υπονομεύουν τις ειρηνευτικές συμφωνίες.
Στον ίδιο καμβά και παραβλέποντας, φυσικά, τους δικούς της μαξιμαλισμούς, τόνισε πως «εάν η Τουρκία τηρήσει τους μαξιμαλιστικούς ισχυρισμούς της Ελλάδας, θα ήταν σχεδόν αδύνατο για την Άγκυρα να κάνει οποιουδήποτε είδους γεωτρήσεις στα νερά που περιβάλλουν τη χώρα. Γι 'αυτό η Τουρκία έχει απορρίψει πολλές φορές τους παράλογους ισχυρισμούς της Ελλάδας και συνέχισε τις δραστηριότητες γεώτρησης σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.».
Όπως έχουμε ξαναγράψει, η αναβάθμιση της Ανατολικής Μεσογείου στον γεωπολιτικό και ενεργειακό ανταγωνισμό των ιμπεριαλιστών, οδήγησε όλες τις ντόπιες αστικές τάξεις στην αναζήτηση ρόλου και θέσης και μάλιστα σε μια φάση που το status quo της ευρύτερης περιοχής (Μέση Ανατολή-Ανατολική Μεσόγειος-Βόρεια Αφρική) είχε για τα καλά διαταραχθεί, τόσο από τα βαλτώματα των ΗΠΑ και τα συνακόλουθα αδιέξοδά τους όσο και από τις αραβικές εξεγέρσεις. Η διαταραχή του status quo αφορά τόσο τις σχέσεις μεταξύ των κρατών της περιοχής όσο και περισσότερο τις σχέσεις εξάρτησης και επιρροής των ιμπεριαλιστών με τις χώρες αυτές.
Έτσι, στο πλαίσιο αυτό, από τη μία, η τουρκική αστική τάξη, με σαφώς μεγαλύτερες δυνατότητες να το υλοποιήσει, κινήθηκε και κινείται με το «δόγμα» ότι καμιά συμφωνία δεν μπορεί να υπάρξει στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς την ίδια παρούσα. Προβάλλει, ταυτόχρονα, τον μεγαλοϊδεατισμό της «Γαλάζιας Πατρίδας», που της δίνει κυριαρχικά δικαιώματα στο μισό Αιγαίο, και αγνοεί την ύπαρξη νησιών όπως η Ρόδος και η Κρήτη στον νότο. Με αυτό τον τρόπο διεκδικεί και διαπραγματεύεται σημαντικό ρόλο στην ενεργειακή μοιρασιά της περιοχής και στις γεωπολιτικές ισορροπίες. Στον ίδιο καμβά δεν διανοείται γενικά ότι δεν θα έχει ρόλο στην Κύπρο και ειδικά ότι το κομμάτι που κατέχει στην βόρεια Κύπρο δεν θα λογίζεται στις ενεργειακές μοιρασιές.
Από την άλλη, η ελληνική αστική τάξη φιλοδοξούσε μέσω των αμερικανόπνευστων τριμερών με Κύπρο-Ισραήλ και Αίγυπτο, να κλείσει την Τουρκία στα μικρασιατικά παράλια, θεωρώντας ότι μπορεί να εκμεταλλευτεί αυτές τις κινήσεις των ΗΠΑ, που όμως σαν κύριο στοιχείο τους είχαν την άσκηση πίεσης για την επαναφορά της Τουρκίας στις αμερικανοΝΑΤΟϊκές νόρμες. Έτσι, πρόβαλε και χάρτες με την ελληνική εκδοχή για τις ΑΟΖ, πάλι στηριγμένες, όπως άλλωστε και η Τουρκία, στο «διεθνές δίκαιο», που τετραπλασίαζαν τον χώρο που μπορούσε να έχει κυριαρχικά δικαιώματα, αγνοώντας επιδεικτικά τα χιλιόμετρα των νότιων ακτογραμμών της Τουρκίας.
Η παρερμηνεία των κινήσεων των ΗΠΑ και ίσως μια εκτίμηση πως η Τουρκία οδηγείται ανεπιστρεπτί στη γεωστρατηγική αγκαλιά της Ρωσίας, οδήγησε μάλιστα την ελληνοκυπριακή αστική τάξη να λειτουργήσει εντελώς τυχοδιωκτικά, να συμμαχήσει με το Ισραήλ, να κόψει θαλάσσια φιλέτα και να τα παραδώσει στα δυτικά ενεργειακά μονοπώλια, θεωρώντας πως έτσι και προστασία θα έχει και θα αναβαθμιστεί η θέση της στην περιοχή. Με το ίδιο σκεπτικό πάει όλο και πιο κοντά στο ΝΑΤΟ, ενώ έδωσε και ναύσταθμο για τη μετατροπή του σε γαλλική βάση.
Μέσα, λοιπόν, σ’ αυτό το σπιράλ του αντιδραστικού ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού, προωθήθηκε από την τουρκική ηγεσία το τυχοδιωκτικό τουρκολιβυκό σύμφωνο, που μεγαλώνει την ένταση και απλώνει τον ανταγωνισμό αυτό και σε άλλα πεδία, ενώ με το βλέμμα στη διεκδίκηση από τις ΗΠΑ ενός αναβαθμισμένου ρόλου στην περιοχή, μεγάλωσε την εμπλοκή της στη λιβυκή σύγκρουση, με πάντα υπαρκτή την πιθανότητα η υπερέκθεσή της να της έρθει μπούμερανγκ.
Το άνοιγμα του μετώπου του Καυκάσου
Ήρθε και η αναζωπύρωση της έντασης μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, που μάλιστα δεν αφορά τον γνωστό αρμένικο θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο Αζέρικο έδαφος, για να «ολοκληρώσει» (αν αφαιρέσουμε τα Βαλκάνια) το παζλ των μετώπων της τουρκικής αστικής τάξης.
Η τουρκική ηγεσία, από την εποχή που διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση, επιχείρησε να δημιουργήσει προνομιακές σχέσεις με χώρες όπως το Αζερμπαϊτζάν, με το οποίο έχει κοινές εθνολογικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές ρίζες και δεσμούς. Σε μια περίοδο, μάλιστα, υπερέβαλλε εαυτόν χωρίς να έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα, ενώ η όλη προσπάθεια επισκιάσθηκε από τις κινήσεις των ΗΠΑ, που την χρησιμοποιούσαν πότε σαν δίαυλο παρενόχλησης του μαλακού υπογαστρίου της Ρωσίας και πότε σαν μοχλό διείσδυσης.
Σε αντίθεση με τις προηγούμενες πολλές φορές, το φετινό θέατρο των συγκρούσεων είναι η συνοριακή περιοχή Ταβούς-Τοβούζ, τριακόσια χιλιόμετρα βορειότερα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, κρίσιμη ενεργειακά και εμπορικά. Η περιοχή Τοβούζ, στην αζέρικη πλευρά των συνόρων, αποτελεί σοβαρό διαμετακομιστικό κόμβο για τα ορυκτά καύσιμα από την Κασπία προς τη Γεωργία και από εκεί προς την Τουρκία και τη Δύση, ενώ από την ίδια περιοχή περνάει και η βασική για το εμπόριο κεντρική σιδηροδρομική γραμμή της χώρας.
Η Ρωσία ανακοίνωσε ευθύς αμέσως μεγάλα στρατιωτικά γυμνάσια στον νότο της χώρας, αποφεύγοντας διπλωματικά να τα συνδέσει με τις εξελίξεις αυτές, ενώ ανακοινώθηκε ευρείας κλίμακας στρατιωτική άσκηση Αζερμπαϊτζάν-Τουρκίας στην αζέρικη επικράτεια.
Αρκετοί αναλυτές πιστεύουν πως αυτή η εξέλιξη αποτελεί απάντηση της Ρωσίας, η οποία στηρίζει από το 1991 την Αρμενία στην κόντρα της με το Αζερμπαϊτζάν, στην επαναπροσέγγιση των ΗΠΑ από την Τουρκία, που εκδηλώνεται τόσο στη Συρία όσο και περισσότερο στη Λιβύη, απάντηση με τη μορφή ενός αντιπερισπασμού αλλά και παρενόχλησης σε ανοιχτά για την τούρκικη αστική τάξη ζητήματα. Επιπλέον, γράφεται πως με αυτό τον τρόπο η Ρωσία αναπαράγει τον ρόλο της ως μεσολαβήτρια και εγγυήτρια δύναμη, ενώ δένει ξανά σφιχτά την Αρμενία στο άρμα της, κάτι που μετά τις τελευταίες εκλογές στη χώρα αμφισβητούνταν.
Βέβαια, επειδή τα πράγματα δεν είναι μονοσήμαντα, θα μπορούσαν να υπάρξουν και οι αντίστροφες σκέψεις. Η κλιμάκωση των εντάσεων σημειώνεται λίγο μετά τις δηλώσεις του Αζέρου προέδρου Ιλχάμ Αλίεφ, ο οποίος είχε απειλήσει να αποχωρήσει από τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για το Καραμπάχ, εκτιμώντας πως η χώρα του διαθέτει το δικαίωμα να επιδιώξει «μια στρατιωτική λύση στη σύγκρουση». Δεν θα είχαν συμφέρον οι ΗΠΑ να ωθήσουν το Αζερμπαϊτζάν σε μια τέτοια απειλητική δήλωση όπως η παραπάνω, ώστε να συμβάλλουν στο να «ξεπαγώσει» μια ακόμη διένεξη που διευρύνει την ρωσοτουρκική καχυποψία;
Όπως και να έχει, η τουρκική αστική τάξη για μια ακόμη φορά δρέπει τους καρπούς των επιδιώξεών της αλλά και της προσπάθειάς της να εκμεταλλευτεί την αμερικανορωσική ιμπεριαλιστική αντιπαράθεση, καλούμενη να ανταποκριθεί σε ένα ακόμη δύσκολο πεδίο.
