Σύμφωνα με έναν από τους αρχαιοελληνικούς μύθους, η οροσειρά Αίμος, που προσδιορίζει τη βαλκανική χερσόνησο, πήρε το όνομά της από το αίμα του τέρατος Τυφώνας. Ο Δίας, ύστερα από μια χαμένη μάχη στο όρος Κάσιο (σημερινή Συρία), κυνήγησε και νίκησε τον Τυφώνα στο όρος βόρεια της Θράκης. Ίσως για να δικαιωθεί ο μύθος κατά το πέρασμα των αιώνων, πολλοί θεοί και ανθρωπόμορφα τέρατα φρόντισαν να μη στεγνώσει ποτέ από το αίμα το παγκόσμιο σταυροδρόμι των Βαλκανίων. 18 χρόνια μετά τους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας, ακολουθώντας το δρομολόγιο του αρχαίου μύθου, ο αμερικάνικος και ο ρωσικός ιμπεριαλισμός μεταφέρουν ξανά την αντιπαράθεση από τη Μ. Ανατολή στη βαλκανική χερσόνησο.
Εργαλεία σκέψης
Είναι αδύνατον να επιχειρηθεί μια επικαιροποιημένη ανάγνωση της κατάστασης στα Βαλκάνια χωρίς την υπενθύμιση κάποιων βασικών ιστορικοπολιτικών αναφορών. Το νεότερο βαλκανικό ζήτημα συνδέεται με δύο παράγοντες. Από τη μία, με την επιβίωση των διάφορων υπαρκτών εδαφικών, μειονοτικών, θρησκευτικών διαφορών που ενυπήρξαν σε όλη την πορεία της διαμόρφωσης των βαλκανικών εθνών – από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως την ΟΣΔ της Γιουγκοσλαβίας. Η πορεία των ανοιχτών και μη επιλυμένων αυτών ζητημάτων έδωσε στο παρελθόν δύο βαλκανικούς πολέμους και μια σειρά εμφυλίων και επεμβάσεων κατά τη δεκαετία του 1990.
Από την άλλη πλευρά, το νεότερο βαλκανικό ζήτημα συνδέεται με την οξυμένη ιμπεριαλιστική αντιπαράθεση για το ξαναμοίρασμα του κόσμου, η οποία υπήρξε ο διαμορφωτής τής πιο πρόσφατης βαλκανικής σύγκρουσης. Η αντιπαράθεση των εξαρτημένων αστικών τάξεων ποτέ δεν συνέβη χωρίς να καθοριστεί από την ιμπεριαλιστική ανάμιξη. Συνεπώς, κρίσιμο πολιτικό ζήτημα είναι η αντίθεση των ιμπεριαλιστών με τις εξαρτημένες αστικές τάξεις. Αν μπορούμε να διατυπώσουμε το εργαλείο της σκέψης μας, προσδιορίζουμε ως κύρια, ηγεμονεύουσα πλευρά της αντίθεσης τον ιμπεριαλισμό, χωρίς να εξαφανίζουμε όμως τις επιδιώξεις και τον ρόλο των ντόπιων υποτελών. Οι ντόπιοι υποτελείς κινούνται μέσα στα πλαίσια που ορίζει η εξάρτηση, επιχειρώντας να αποκτήσουν το ρόλο του τοποτηρητή, όχι όμως με έναν απόλυτο και άκαμπτο τρόπο. Δεν πρέπει επίσης να αγνοηθεί η ιστορική τάση στα Βαλκάνια να πυροδοτούνται οι αντιπαραθέσεις ως ντόμινο, που δεν αφήνει κανέναν ανεπηρέαστο.
Δεύτερο κρίσιμο ζήτημα αποτελεί η μέθοδος που επιλέγουν οι ιμπεριαλιστές για να διεξαγάγουν την αντιπαράθεση. Ο διαμελισμός της Γιουγκοσλαβίας δεν κληροδότησε μόνο βομβαρδισμένα σπίτια και ορφανά παιδιά. Κληροδότησε και μια ειδική γεωπολιτική μεθοδολογία, που σαν ερπετό περιστρέφεται παντού στα Βαλκάνια και τροφοδοτεί τον εθνικισμό. Σε μια σειρά χώρες όπως η Κροατία, η Σερβία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Αλβανία, η ΠΓΔΜ, όχι μόνο δεν επικράτησε η ειρήνη, αλλά συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση η ίδια διχαστική διαδικασία που εφαρμόστηκε στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Οι ντόπιοι εντολοδόχοι του ιμπεριαλισμού αναπαράγουν τον αλυτρωτισμό και τον μεγαλοϊδεατισμό και υποσκάπτουν την ενότητα και τη φιλία των λαών. Δημιούργησαν, στα πρότυπα του γιουγκοσλαβικού διαμελισμού, μια σειρά μειονοτικές και εθνικιστικές «οντότητες», μικρά κρατίδια μέσα στα κρατίδια, έτοιμα να σηκώσουν τα λάβαρα μιας κουρελιασμένης αυτοδιάθεσης. Αυτή η διαδικασία μετέτρεψε τα Βαλκάνια σε ένα συνονθύλευμα ασπόνδυλων κρατών ή προτεκτοράτων, πλήρως υποταγμένων στον ιμπεριαλισμό και ανίκανων να ορθοποδήσουν. Είναι επίσης εντυπωσιακό πόσο γρήγορα οι ηττημένοι του πολέμου, ο ρώσικος ιμπεριαλισμός και ο σέρβικος εθνικισμός, αφομοίωσαν και υιοθέτησαν τις μεθόδους των νικητών. Πού βρίσκονται όμως σήμερα όλα αυτά τα κράτη, 18 χρόνια μετά τους «ειρηνευτικούς βομβαρδισμούς»;
Επισκόπηση των βαλκανικών αντιπαραθέσεων
Ο κύριος άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφονται οι διάσπαρτες τοπικές βαλκανικές αντιπαραθέσεις είναι η σέρβο-αλβανική διαμάχη και τα όνειρα της αστικής τάξης της Αλβανίας για διαμόρφωση μιας Μεγάλης Αλβανίας, υπό τη σκέπη του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Για να αντισταθμίσει τις επιδιώξεις αυτές, η αστική τάξη της Σερβίας διατηρεί ανοιχτό δίαυλο τόσο με τη Μόσχα όσο και με την ΕΕ, σε μια προσπάθεια και να εμφανιστεί ως «πολυπολική», αλλά και να εξασφαλιστεί στρατιωτικά. Οι πρόσφατες προεδρικές εκλογές στηνΣερβία επιβεβαίωσαν τον διπλό αυτό προσανατολισμό.
Πιο συγκεκριμένα, η Σερβία επιχειρεί να συσπειρώσει τους πληθυσμούς όπου κυριαρχεί το σέρβικο εθνικό στοιχείο. Πρώτα και κύρια στο έδαφος του Κοσόβου, το οποίο θεωρεί ως μέρος της επικράτειάς της. Η Σερβία έχει αφήσει σε όλους τους τόνους να εννοηθεί ότι το βόρειο Κόσοβο, όπου υπάρχει συμπαγής σέρβικος πληθυσμός, θα προσαρτηθεί στη Σερβία σε περίπτωση ένωσης του προτεκτοράτου του Κοσόβου με την Αλβανία. Ταυτόχρονα, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η «Σερβική Δημοκρατία», ομόσπονδη οντότητα του κράτους, υιοθετεί αποσχιστική ρητορική. Ο πρωθυπουργός της, Μίλοραντ Ντόντικ, συναντήθηκε πρόσφατα με τον Πούτιν, ενώ έχει δηλώσει ότι «η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι κράτος χωρίς μέλλον)». Να σημειωθεί επίσης ότι σέρβικος θύλακας υπάρχει και μέσα στην Κροατία («Δημοκρατία της Σερβικής Κράινα»).
Παρόμοιες αποσχιστικές προθέσεις έχουν εκδηλώσει και οι Κροάτες της Βοσνίας. Έτσι, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη μοιάζει να βρίσκεται στον αέρα. Λογική κατάληξη για ένα τεμαχισμένο τριεθνές κράτος που διαμορφώθηκε όχι πάνω στην τριπλή ενότητα των λαών, αλλά στην τριπλή ζώνη κατοχής που επέβαλαν οι ΝΑΤΟϊκοί… Την ίδια στιγμή που η Σερβία βρίσκεται σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ (οι οποίες όμως περνούν από το… Ζάγκρεμπ), προωθεί εξοπλιστικές συμφωνίες με τη Ρωσία, η οποία πρόσφατα δήλωσε πρόθυμη εκτός από βομβαρδιστικά αεροπλάνα να παραχωρήσει και το αντιπυραυλικό σύστημα S-300. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Σερβία είναι το μεγαλύτερο κράτος της περιοχής και αποτελεί βαρόμετρο για τις εξελίξεις.
Δυτικότερα, και όχι μόνο γεωγραφικά, η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου σκοπεύει να περάσει κατά τη διάρκεια της χρονιάς από τη Βουλή την ολοκλήρωση της ένταξης στο ΝΑΤΟ. Με φόντο τις μεγάλες αντιΝΑΤΟϊκές διαδηλώσεις που έχουν ξεσπάσει, η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου συνέλαβε 20 ένοπλους ρώσους εθνικιστές, κατηγορώντας τους ότι «προετοίμαζαν φιλορωσικό πραξικόπημα», με εκκίνηση τη δολοφονία του πρωθυπουργού.
Το Μαυροβούνιο (που βομβαρδίστηκε από το ΝΑΤΟ το 1999), παρ” όλο που αρχικά ενώθηκε με τη Σερβία σε συνομοσπονδία, αποσχίστηκε με δημοψήφισμα το 2006 και πλησίασε σταδιακά τη Δύση. Αποτελεί κρίσιμο κρίκο του αποκλεισμού της Ρωσίας από τη Μεσόγειο (αποτρέπει ένα υποθετικό «αδριατικό Καλίνινγκραντ»). Ταυτόχρονα, και το Μαυροβούνιο πιέζεται από την έξαρση του αλβανικού εθνικισμού καθώς υπάρχει αλβανικός πληθυσμός στα νότια της χώρας.
Μαστουρωμένος από τις πρόσφατες επιτυχίες του, ο αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός βρίσκεται σε παροξυσμό. Φέρεται ανιστόρητα και προβοκατόρικα, και δεν είναι υπερβολή να παρομοιάσουμε τον αλβανικό αετό με κοτόπουλο που προσπαθεί να πετάξει. Πίσω από την υποτιθέμενη «οικονομική και τελωνειακή ενότητα» των απανταχού Αλβανών, καλύπτει την κατοχύρωση θέσεων ώστε «την κατάλληλη στιγμή» να ενωθούν οι αλβανικοί πληθυσμοί σε ενιαίο κράτος. Στην κατεύθυνση αυτή η αλβανική αστική τάξη αναπτύσσει στενές σχέσεις με την τούρκικη.
Ξεκινώντας από το προτεκτοράτο του Κοσόβου, που αξιώνει να αποκτήσει «στρατό» – ενώ ακόμα δεν έχει καν κανονική κυβέρνηση και διοικείται από την UNMIK του ΟΗΕ! Το Κόσοβο δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από μια κατεχόμενη περιοχή, έτοιμη ανά πάσα στιγμή να ενωθεί με την Αλβανία. Ταυτόχρονα, η κοιλάδα του Πρέσεβο, που βρίσκεται μέσα στη νότια Σερβία και ανατολικά του Κοσόβου, με συμπαγή αλβανικό πληθυσμό, είναι ουσιαστικά αλβανοδιοικούμενη, σχηματίζοντας μια ενιαία διασυνοριακή περιοχή μαζί και με το πιο νότιο Κουμάνοβο, που βρίσκεται μέσα στην επικράτεια της ΠΓΔΜ.
Η αλβανική αστική τάξη απροκάλυπτα στην πόλη Πρίζρεν το 2008 (στην ίδια πόλη όπου το 1878 ιδρύθηκε η αλβανική «Λίγκα του Πρίζρεν», μήτρα του αλβανικού εθνικισμού) κινεί διαδικασίες ενοποίησης όλων των μορφωμάτων της. Ας βάλουμε εδώ έναν αστερίσκο, ότι ξένες μειονότητες υπάρχουν και στο αλβανικό κράτος (μία εκ των οποίων είναι ελληνική…). Τελευταία προκλητική ενέργεια υπήρξε η συγγραφή του κοινού προγράμματος όλων των αλβανικών κομμάτων της ΠΓΔΜ από τον ίδιο τον αλβανό πρωθυπουργό Έντι Ράμα (παρ” όλο που το αρνείται). Το πρόγραμμα αξιώνει την καθιέρωση της αλβανικής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας της ΠΓΔΜ και την αλλαγή της σημαίας του κράτους! Και όλα αυτά από μια κυβέρνηση που θα σχηματιστεί από το δεύτερο σε μέγεθος κόμμα της Βουλής – τόσο δυτικά, τόσο συνταγματικά, τόσο θεσμικά! Ξεχνούν όμως οι αλβανοί εθνικιστές ότι όλες οι βαλκανικές «Μεγάλες Ιδέες» κατέληξαν ιστορικά σε μεγάλες εθνικές καταστροφές…
Φυσικά, υπό αυτές τις συνθήκες, η ντόπια ελίτ της ΠΓΔΜ βρίσκεται σε υπαρξιακά διλήμματα. Για χρόνια προμοταρίστηκε από τις ΗΠΑ στο ζήτημα του ονόματος, πετυχαίνοντας να αναγνωριστεί ως «Μακεδονία» από μια σειρά χώρες, όμως τελευταία παλινδρομεί μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ, αναζητώντας λύση στο εσωτερικό της πρόβλημα. Παρόλο που φιλοξενεί ΝΑΤΟϊκή βάση και παραμένει υπό συζητήσεις ένταξης στο ΝΑΤΟ (το 2008 έβαλε βέτο ο Καραμανλής), πριν από δύο χρόνια τόλμησε να ενταχθεί στο σχέδιο του ρώσικου αγωγού. Από τότε και μετά, ξεκινώντας με το ένοπλο επεισόδιο στο Κουμάνοβο με άνδρες του UCK («Απελευθερωτικός» Στρατός του Κοσόβου), έχει αναζωπυρωθεί το αλβανικό ζήτημα. ΟΙ ΗΠΑ εκμεταλλεύονται τη συμφωνία της Οχρίδας που οι ίδιες επέβαλαν, ώστε να σταματήσουν τον εμφύλιο πόλεμο του 2000-1, όταν τα ελικόπτερα της κυβέρνησης βομβάρδιζαν τους αλβανούς αντάρτες στα βουνά της χώρας. Με τη συμφωνία της Οχρίδας διαμορφώθηκε το διοικητικό και εκλογικό σύστημα με τέτοιον τρόπο, ώστε η ντόπια ελίτ να είναι υπό διαρκή εκβιασμό διαμελισμού – κάτι που βλέπουμε να υλοποιείται μπροστά στα μάτια μας.
Μιλώντας για το σενάριο διαμελισμού της ΠΓΔΜ, που αποτέλεσε πρόσφατη δήλωση ενός αμερικάνου γερουσιαστή, Ελλάδα, Βουλγαρία και Σερβία κοντόφθαλμα καλοβλέπουν την εξέλιξη αυτή, ελπίζοντας να αρπάξουν ένα κοκαλάκι. Παραβλέπουν ότι και οι ίδιες έχουν στο εσωτερικό τους μειονοτικά ζητήματα που μπορούν να πυροδοτηθούν (π.χ. από την Τουρκία). Στις πρόσφατες βουλγαρικές εκλογές, το μειονοτικό τουρκικό κόμμα πήρε 23 έδρες. Πρώτο ήρθε το κόμμα «Πολίτες για την Ευρωπαϊκή Ανάπτυξη της Βουλγαρίας» του πρωθυπουργού Μπορίσοφ, με 92 έδρες, που όμως θα δυσκολευτεί να σχηματίσει κυβέρνηση. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η φιλορωσική αντιπολίτευση, που κατέχει και την προεδρία της χώρας. Αν και φιλοδυτικός, ο Μπορίσοφ αρνήθηκε να φιλοξενήσει τη ΝΑΤΟϊκή ναυτική δύναμη της Μαύρης Θάλασσας, προσπαθώντας να κρατήσει τις ισορροπίες – κάτι δύσκολο έως ανέφικτο σε αυτή την περιοχή.
Ποιοι και πώς χαράσσουν τα σύνορα;
Πρόσφατα ο Γιούνκερ είπε προς τον Τραμπ ότι «ενδεχόμενη περαιτέρω διάλυση της συνοχής της ΕΕ θα οδηγήσει σε πόλεμο στα Βαλκάνια». Η δήλωση τροχιοδρομεί τις εξελίξεις στην περιοχή. Γιατί όταν η πιθανότητα του πολέμου εκφέρεται από θεσμικά χείλη, λειτουργεί ως σήμα πολεμικής προετοιμασίας στους κάθε είδους «έτοιμους από καιρό» χρήσιμους ηλίθιους, οι οποίοι νομίζουν ότι σε ένα ορατό μέλλον «έρχεται η ώρα τους». Και, όπως βλέπουμε, τα Βαλκάνια έχουν γεμίσει από δαύτους.
Το τελευταίο σενάριο που κυκλοφορεί στις διπλωματικές αίθουσες είναι αυτό της «αναίμακτης διευθέτησης των συνόρων». Διάφοροι αρθρογράφοι μάς πληροφορούν ότι υπάρχουν χάρτες οι οποίοι τάχα μοιράζουν την περιοχή με «ουδέτερο τρόπο», ώστε να αποφευχθεί η σύγκρουση, εμφανίζοντας την αλλαγή συνόρων ως «ούτως ή άλλως αναπόφευκτη». Η ανιστόρητη αυτή άποψη δεν λαμβάνει υπ’ όψιν ότι όλες οι αστικές τάξεις διαθέτουν η καθεμία τον δικό της επεκτατικό, αλυτρωτικό χάρτη. Ίσως ξεχνώντας και αυτές μέσα στη μωροφιλοδοξία τους ότι τα σύνορα εντέλει χαράσσουν οι ιμπεριαλιστές με το αίμα των λαών.
Λειτουργεί ως νάρκωση για τους βαλκανικούς λαούς η αυταπάτη ότι η αλλαγή συνόρων μπορεί να πραγματοποιηθεί αναίμακτα, ή οποιοσδήποτε λαός να βγει κερδισμένος από αυτήν. Τα κέρδη προορίζονται για τους ιμπεριαλιστές φονιάδες και τους ντόπιους εκμεταλλευτές, ενώ οι θυσίες και ο σκοτωμός για εμάς, τους λαούς των Βαλκανίων. Μόνο η πολιτική θέση για «καμία αλλαγή των συνόρων» μπορεί να ενώσει όλους τους λαούς των Βαλκανίων σε ένα αντιπολεμικό και αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο, ενάντια σε όλους αυτούς που θέλουν να μας σύρουν ξανά σε αλληλοσφαγή.
