Σε κάθε καπιταλιστική κοινωνία, η εργατική τάξη είναι η τάξη που, για να επιβιώσει, διαθέτει -έναντι αμοιβής- την εργατική της δύναμη στους κατόχους μέσων παραγωγής, τους καπιταλιστές. Αυτοί συνδυάζουν τα μέσα παραγωγής που έχουν στην ιδιοκτησία τους και τις πρώτες και βοηθητικές ύλες που έχουν αγοράσει, με την εργατική δύναμη που έχουν νοικιάσει, ώστε να παραχθούν νέα προϊόντα, τα οποία επίσης αποτελούν ιδιοκτησία τους. Προϋπόθεση ώστε ο κεφαλαιοκράτης (καπιταλιστής) να θέσει σε κίνηση αυτήν τη διαδικασία παραγωγής είναι η αξία των παραγόμενων προϊόντων να είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα της αξίας των πρώτων και βοηθητικών υλών που καταναλώνονται στην παραγωγή, της φθοράς των μέσων παραγωγής και των μισθών που καταβάλλονται για την ενοικίαση της εργατικής δύναμης. Η πρόσθετη, νέα αξία, προκύπτει από το βασικό χαρακτηριστικό που έχει (από πάντα) η ανθρώπινη εργατική δύναμη: παράγει περισσότερα από αυτά που χρειάζεται για να αναπαράγεται καθημερινά η ίδια.
Στον κεφαλαιοκρατικό (καπιταλιστικό) τρόπο παραγωγής, τα προϊόντα αποτελούν ιδιοκτησία του καπιταλιστή, παρότι η πρόσθετη αξία τους οφείλεται στην εργατική δύναμη της εργατικής τάξης. Κάθε εργάτης πληρώνεται την αξία του εμπορεύματος που κατέχει, δηλαδή της εργατικής του δύναμης. Όπως κάθε εμπόρευμα, έτσι και της εργατικής δύναμης η αξία ορίζεται από το κόστος παραγωγής της, στη συγκεκριμένη περίπτωση καθημερινής αναπαραγωγής της. Καθώς η τεράστια πλειοψηφία των προϊόντων παράγεται -σε κάθε καπιταλιστική κοινωνία- με αυτόν τον τρόπο, η εργατική τάξη είναι ο παραγωγός της νέας αξίας, του νέου πλούτου της κοινωνίας. Επιπλέον, καθώς και οι πρώτες ύλες, και οι βοηθητικές, και τα μέσα παραγωγής έχουν ήδη παραχθεί με τον ίδιο τρόπο, η εργατική τάξη αποτελεί τον παραγωγό ολόκληρου του πλούτου της κοινωνίας. Κατέχει όμως μόνο τον εαυτό της, την εργατική της δύναμη. Στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης από τους κεφαλαιοκράτες είναι η νόρμα, η καθημερινότητα, το δίκαιο και το ηθικό.
Τον πλούτο που παράγει η εργατική τάξη, τον νέμονται με διάφορες μορφές όλες οι μερίδες του κεφαλαίου. Όχι μόνο αυτό που δραστηριοποιείται άμεσα στην παραγωγή, αλλά και το εμπορικό κεφάλαιο, και το τραπεζικό, και αυτό που παρέχει υπηρεσίες, και το κράτος, το οποίο χρησιμοποιεί αυτόν τον πλούτο για να αναπαράγει τους μηχανισμούς του με σκοπό τη διασφάλιση ότι ολόκληρο το καθεστώς της εκμετάλλευσης διατηρείται στη θέση του. Ότι η αστική τάξη, οι καπιταλιστές, διατηρούν την εξουσία της κοινωνίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση της -εξαρτημένης από τον ιμπεριαλισμό- χώρας μας, η εργατική τάξη δουλεύει όχι μόνο για όλους τους παραπάνω, αλλά και για τους ιμπεριαλιστές πατρόνες της αστικής τάξης της χώρας. Τόσο με την άμεση μορφή της παραγωγικής τοποθέτησης κεφαλαίων από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις, όσο και -κυρίως- μέσω του πολύπλευρου πλέγματος της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής εξάρτησης από τους Αμερικάνους και τους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές.
Με βάση τη θέση της στην κοινωνία, η εργατική τάξη βρίσκεται πάντα σε αντίθεση με την αστική τάξη. Ανάμεσα σε όλα τα κομμάτια του λαού που εκμεταλλεύεται το κεφάλαιο, ντόπιο και ξένο, η εργατική τάξη αποτελεί τον πυρήνα, το πιο σταθερό μέρος, την προϋπόθεση για τη λειτουργία του όλου συστήματος της εκμετάλλευσης. Καθώς η βασική αντίθεση (κεφαλαίου-εργασίας) οξύνεται, η εργατική τάξη βυθίζεται σε ακόμα μεγαλύτερη εκμετάλλευση, τόσο σχετικά (σε σχέση με τον πλούτο που παράγει), όσο και απόλυτα: στην εξαθλίωση, στη φτώχεια, στην αδυναμία να καλύψει τις ανάγκες για την επιβίωση-αναπαραγωγή της. Καθώς και η κύρια αντίθεση (ιμπεριαλισμού-λαών) οξύνεται, η εργατική τάξη ξεζουμίζεται ακόμα περισσότερο, για να τροφοδοτήσει τον ιμπεριαλισμό στις αυξανόμενες απαιτήσεις του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού. Στο δε ενδεχόμενο άμεσης εμπλοκής της χώρας σε πόλεμο, η εργατική τάξη είτε γίνεται κρέας στα πεδία των μαχών (όπως ισχύει συνολικά για τον λαό) είτε συνεχίζει να δουλεύει, αλλά με τους πιο εντατικούς και στρατιωτικοποιημένους όρους δουλειάς, στην παραγωγή που συνεχίζεται και στη διάρκεια του πολέμου.
Ο εργάτης προσέρχεται στην καπιταλιστική παραγωγή με αστική συνείδηση: ως ένας κάτοχος εμπορεύματος που προσδοκά την πιο συμφέρουσα ανταλλαγή του εμπορεύματός του με χρήμα. Η αντίθεσή του με τον κεφαλαιοκράτη είναι τόσο εμφανής κατά τη διαδικασία της παραγωγής που τον ωθεί στην αναζήτηση καλύτερων όρων στην ανταλλαγή του εμπορεύματός του. Μέσα σε αυτήν την αναζήτηση, ανακαλύπτει ότι μπορεί να πετύχει καλύτερους όρους αν διαπραγματευτεί συλλογικά, από κοινού με τους υπόλοιπους εργάτες απέναντι στον κεφαλαιοκράτη και όχι σαν ανταγωνιστές στην ίδια αγορά (εργασίας), όπως αντιστοιχεί στην αρχική, αστική, συνείδηση.
Το κεφάλαιο φυσικά κάνει ό,τι μπορεί για να εμποδίσει τη μετάβαση στη συλλογική διεκδίκηση, χρησιμοποιώντας κάθε ιδεολογικό, νομικό και κατασταλτικό μηχανισμό που διαθέτει. Η αναγνώριση από τα μέλη της εργατικής τάξης ότι αποτελούν τάξη, ότι είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης από την αστική τάξη, το κράτος της και τον ιμπεριαλισμό συνολικά, αποτελεί πολιτικό ζήτημα. Επομένως, αποτελεί καθήκον και ευθύνη του πολιτικού υποκειμένου που αναφέρεται στην εργατική τάξη η παρέμβαση κι η σύνδεση μαζί της. Σύνδεση αμφίδρομη, με το πολιτικό υποκείμενο να τροφοδοτεί την πάλη της εργατικής τάξης απέναντι στο κεφάλαιο και να τροφοδοτείται με τα πιο συγκροτημένα μέλη της. Όσο αυτή η σύνδεση ενισχύεται, όσο η αλληλοτροφοδότηση δυναμώνει την πολιτική πλευρά της πάλης, τόσο η εργατική τάξη αναγνωρίζει σε όλες τις διαστάσεις της την θέση που έχει στην κοινωνία. Σε μια πορεία και με την παρέμβαση της κομμουνιστικής κατεύθυνσης, η εργατική τάξη μπορεί να ξεπεράσει το όριο της διεκδίκησης καλύτερων όρων στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής και να αναγνωρίσει και τον ιστορικό της ρόλο: την επαναστατική ανατροπή αυτού του τρόπου παραγωγής και του τρόπου οργάνωσης συνολικά της κοινωνίας υπό την εξουσία της αστικής τάξης, την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη και το πολιτικό της υποκείμενο και την οικοδόμηση μιας νέας, σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Στην εξαρτημένη από τον ιμπεριαλισμό χώρα μας, η ανατροπή της εξουσίας της αστικής τάξης δεν αφορά αποκλειστικά της αστική τάξη της χώρας, αλλά και τους ιμπεριαλιστές που υπό αυτό το καθεστώς έχουν τη δυνατότητα να απομυζούν τη χώρα και τον λαό της. Η παρέμβασή τους, μέσα στο πλαίσιο και του μεταξύ τους ανταγωνισμού, είναι διαρκής και με σκοπό τη διατήρηση αυτού του καθεστώτος. Δεν παραιτούνται από το «έχειν» τους, δεν θέλουν να το δουν να διακινδυνεύεται, πόσο μάλλον να ανατρέπεται και στη θέση του να χτίζεται ένα νέο καθεστώς χωρίς εκμετάλλευση. Ένα τέτοιο καθεστώς θα αναιρούσε τον βασικό όρο υπό τον οποίο οι ίδιοι είναι επικυρίαρχοι στη χώρα. Ξέρουν πολύ καλά, τόσο θεωρητικά όσο και από την εμπειρία τους, ότι στην αντίθεσή τους με τον λαό, η εργατική τάξη βρίσκεται στο επίκεντρο. Είναι αυτή που μπορεί αταλάντευτα να παλέψει για την ανατροπή της αστικής εξουσίας, συγκροτώντας γύρω της το μέτωπο των λαϊκών δυνάμεων που είναι αναγκαίο για την αποτίναξη της καπιταλιστικής και ιμπεριαλιστικής εξουσίας. Είναι επίσης αυτή που θα βρεθεί στο επίκεντρο και της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, στην οποία θα παραμένει αναγκαία η παραγωγή νέου πλούτου και η εργατική τάξη θα είναι αυτή που θα τον παράγει.
Με αυτά τα δεδομένα καλείται να παλέψει η εργατική τάξη για τη συγκρότησή της σε τάξη για τον εαυτό της και για την ανάδειξή της ως ηγεμονεύουσα ανάμεσα στις δυνάμεις του λαού, ο οποίος έχει κάθε λόγο να παλέψει ενάντια στον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό που τον βυθίζει στην εξαθλίωση και τον απειλεί με μακελειό, ακόμα και αφανισμό. Για τη λύση τόσο της βασικής (κεφάλαιο-εργασία) όσο και της κύριας (ιμπεριαλισμός-λαοί) αντίθεσης, που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την επαναστατική ανατροπή της εξουσίας της αστικής τάξης και του ιμπεριαλισμού. Η εργατική τάξη -με βάση τη θέση της- είναι αυτή που έχει τα φόντα να ηγηθεί τόσο σε μια νικηφόρα επαναστατική διαδικασία όσο και στη θεμελίωση και την υπεράσπιση της νέας κοινωνίας απέναντι στην αστική τάξη και τον ιμπεριαλισμό. Ανάμεσα στα υπόλοιπα, στον αγώνα όλου του λαού για μια χώρα ελεύθερη κι ανεξάρτητη, για μια ζωή με δικαιώματα κι αξιοπρέπεια, η εργατική τάξη της χώρας -με τον διεθνή της χαρακτήρα- μπορεί να προσβλέπει και στην υποστήριξη της εργατικής τάξης όλων των χωρών, συμπεριλαμβανομένων των ιμπεριαλιστικών μητροπόλεων που θα βρεθούν στην αιχμή της αντιδραστικής επίθεσης.
Ολόκληρη η πορεία της εργατικής τάξης προς την εκπλήρωση του ιστορικού της ρόλου είναι μια πορεία με πολιτικά χαρακτηριστικά. Δεν μπορεί να διανυθεί χωρίς τη συγκρότηση του πολιτικού υποκειμένου, χωρίς το χτίσιμο του κόμματος της εργατικής τάξης σε κομμουνιστική κατεύθυνση. Πρόκειται για μια διαδικασία διαλεκτική και αναγκαία, προϋπόθεση για τη μετατροπή της δυνατότητας που έχει έτσι κι αλλιώς η εργατική τάξη, σε υλική, νικηφόρα πραγματικότητα.
Αλέξανδρος Παπαναστασάτος
Οργάνωση Αθήνας
