Σαν παραμύθι ακούγεται στους νέους σήμερα πως κάποτε οι πατεράδες τους έπαιρναν πτυχίο, που ήταν και μοναδική προϋπόθεση ώστε να βρουν μόνιμη και σταθερή δουλειά. Που είχε εξασφαλισμένα και τα εργασιακά, ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα. Αυτό το παραμύθι έχουν ξεκινήσει να γράφουν οι κυρίαρχοι με πρωταγωνιστές τη ζωή και το μέλλον της νέας γενιάς.
Η εξάπλωση της φτώχειας, της ανεργίας, της ημιαπασχόλησης, της αβεβαιότητας πάνε χέρι-χέρι με την επιβολή της λεγόμενης «κοινωνίας της γνώσης». Η τηλεκπαίδευση, τα σεμινάρια, η δημόσια και ιδιωτική κατάρτιση των ΙΕΚ, ΚΕΚ, ΚΕΣ, college είναι πια γεγονός. Ο νέος ρόλος της εκπαίδευσης στη νέα εποχή, σύμφωνα με τους νεοφιλελεύθερους εμπνευστές της, είναι να διαχυθεί στην κοινωνία και να προσφέρει όπως λένε, όλα τα καλά της. Εργαλεία για αυτό αποτελούν το internet και η ηλεκτρονική εκπαίδευση (τα διάφορα e-Learning). Έτσι, η ανάγκη για ενιαίες σπουδές σε κάποια περίοδο της ζωής του ανθρώπου, που θα του δώσουν τα εφόδια να εργαστεί, πρέπει να αποτελούν παρελθόν, αφού ο άνθρωπος πρέπει να μορφώνεται συνέχεια και δια βίου, ώστε να προλαβαίνει την «αλματώδη εξέλιξη της τεχνικής«. Ακούγεται ως να πραγματοποιείται ο προαιώνιος πόθος του ανθρώπου για την υφαρπαγή της γνώσης από τους καταπιεστές και τα ιερατεία και την κατάκτηση και διαχείρισή της από τους καταπιεζόμενους. Σαν να καταφέρνει ο καπιταλισμός αυτό που δεν κατάφερε ο σοσιαλισμός. Την σύμφυση της χειρωνακτικής με την πνευματική εργασία. Τι είναι όμως αυτό που στα αλήθεια συμβαίνει;
Μας έχουν συνηθίσει να προσπαθούν να παρουσιάσουν το μαύρο-άσπρο και έτσι είμαστε αρκετά καχύποπτοι ώστε να μπορούμε να δούμε πως αυτά που συμβαίνουν αποτελούν τον σύγχρονο τρόπο ώστε να αιτιολογηθεί η εκμετάλλευση, ώστε να αποτιναχτούν οι ευθύνες για την ανεργία και την ημιαπασχόληση από το καπιταλιστικό ιμπεριαλιστικό σύστημα στον κάθε νέο ξεχωριστά. Με μια επιχειρηματολογία του στυλ «όλες οι πόρτες τις γνώσεις είναι ανοιχτές και συ δεν μπορείς να τις εκμεταλλευτείς προς όφελός σου;», «με τέτοια πληθώρα επιλογών ώστε να αναπτύξεις τις ικανότητες σου και είσαι άνεργος;» καταλήγουν στο γνωστό σλόγκαν, «Ε, είσαι άχρηστος, ανίκανος, άξιος της μοίρας σου», που διαχωρίζει τους ανθρώπους σε άξιους και ανάξιους και αναπαράγει για αιώνες το σύστημα της εκμετάλλευσης.
Την ίδια στιγμή που δείχνει να «θριαμβεύει» η «εποχή της πληροφορίας», όλο και περισσότεροι νέοι αποκλείονται από την εκπαιδευτική διαδικασία από πολύ νωρίς, φραγμοί υψώνονται και μέσα στην Τρίτη βαθμίδα και ο δρόμος για το πτυχίο τείνει να γίνει απλησίαστος για την πλειοψηφία της νεολαίας. Για όλους αυτούς, λοιπόν, δημιουργούν την αυταπάτη των εναλλακτικών επιλογών. Στην προσπάθεια να γίνουνε «άξιοι», «ανταγωνιστικοί» και να διεκδικήσουν μια από τις λιγοστές θέσεις εργασίας στρέφονται ο ένας ενάντια στον άλλο. Η «κοινωνία της γνώσης» δεν αποτελεί παρά το μέσο για να δικαιολογηθούν οι κυρίαρχοι για την πνευματική υποχώρηση των καιρών μας, αφού η μόρφωση ανάγεται από κοινωνική–κρατική υποχρέωση σε ατομική υπόθεση.
Η ήττα των κινημάτων τον αιώνα που μας πέρασε άνοιξε διάπλατα το δρόμο για την εξαπόλυση μιας στρατηγικού χαρακτήρα επίθεσης του κεφαλαίου στην εργατική τάξη και τους λαούς. Η κατάργηση του 8ωρου και των συλλογικών συμβάσεων διαμορφώνει το πλαίσιο ώστε να μη νιώθει ο καθένας μας πως έχει κοινά συμφέροντα με τον διπλανό του. Σε αυτό το νέο τοπίο που σχηματίζεται θέλουν να εναρμονίσουν την εκπαίδευση. Γιατί δε συμβαδίζει το ενιαίο πτυχίο και τα επαγγελματικά δικαιώματα που κατοχύρωνε με το νέο μοντέλο του απασχολήσιμου.
Οι πολιτικές στην εκπαίδευση δε θέλουν απλώς να πλήξουν κάποια δικαιώματα στο χώρο της εκπαίδευσης ενώ το τοπίο να παραμείνει το ίδιο. Επιδιώκεται το πλήρες ξεθεμελίωμα της Τρίτης βαθμίδας και το ξαναστήσιμό της από την αρχή. Να αντανακλά και να λειτουργεί στη βάση του νέου κοινωνικού ταξικού συσχετισμού που έχει διαμορφωθεί. Η προσπάθεια για την ανατροπή του τοπίου στην Τρίτη βαθμίδα έχει ήδη διανύσει μια μεγάλη πορεία.
Σταθμό σε αυτήν την πορεία αποτελεί η σύνοδος των υπουργών Παιδείας της ΕΕ στην Μπολόνια, το 1999. Στην Μπολόνια συγκεκριμενοποιήθηκαν οι κατευθύνσεις που είχαν τεθεί από την εποχή της Magna Charta, (Μεγάλη Χάρτα, το 1988). Συμφωνήθηκε οι πολιτικές στον χώρο της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε κάθε κράτος μέλος να συγκλίνουν:
Στη θεσμοθέτηση του συστήματος των πιστωτικών μονάδων (ECTS) και της δια βίου εκπαίδευσης.
Στη δημιουργία ενός Ενιαίου Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης με την καθιέρωση των κύκλων σπουδών στην Τρίτη βαθμίδα (3 χρόνια για τη λήψη του Bachelor, 2 χρόνια για το master, 3 χρόνια ο διδακτορικός κύκλος)
Στη δημιουργία ενός συστήματος αξιολόγησης της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης με τμήματά της σε κάθε χώρα μέλος ξεχωριστά.
Οι μετέπειτα σύνοδοι στην Πράγα, στο Βερολίνο, στο Μπέργκεν περισσότερο έλεγχαν για την εφαρμογή των παραπάνω κατευθύνσεων, τις εμπλούτισαν και τις εμβάθυναν, ενώ οι όποιες διαφοροποιήσεις δεν είχαν να κάνουν με τον κορμό της πολιτικής που χάραξε η Μπολόνια, αλλά με διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς την εφαρμογή της.
Με τη θεσμοθέτηση του συστήματος των πιστωτικών μονάδων και της δια βίου εκπαίδευσης χτυπιέται η έννοια του πτυχίου. Αποδεσμεύεται πλήρως το πτυχίο από τα επαγγελματικά δικαιώματα, αφού δε νοείται πλέον ως έννοια. Ο καθένας μας ξεχωριστά είναι μόνος του αυτός και οι μονάδες που θα συσσωρεύει δια βίου. Με την προώθηση των κύκλων σπουδών, διαμορφώνεται η δεξαμενή των απασχολήσιμων (απόφοιτοι του πρώτου κύκλου) και ξεδιαλέγονται τα στελέχη (απόφοιτοι δεύτερου κύκλου). Επιπλέον, η διαμόρφωση του Ενιαίου Χώρου για την Ανώτατη Εκπαίδευση διευκολύνει την κινητικότητα της ελίτ των φοιτητών. Έτσι πιο εύκολα μπορούν οι χώρες του σκληρού πυρήνα της ΕΕ να αντλούν τα καλύτερα μυαλά και να τα χρησιμοποιούν στον ανταγωνισμό τους με ΗΠΑ, Ιαπωνία.
Η δημιουργία του πανευρωπαϊκού συστήματος αξιολόγησης έχει δύο πλευρές. Μία εξωτερική και μια εσωτερική. Ως προς την εξωτερική δίνεται η δυνατότητα στους μεγάλους της ΕΕ, μέσω της Ευρωπαϊκής Αρχής για τη Διασφάλιση της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση, την ENQA (δημιουργήθηκε το 2000) να καθορίζουν και να ελέγχουν πολιτικές, να επιβάλλουν ποινές, να διαμορφώνουν σχέσεις με τις χώρες της περιφέρειας. Ως προς την εσωτερική: Επί τοις ουσίας διαμορφώνεται ένας παράλληλος μηχανισμός με αυτόν που ήδη υπάρχει στα πανεπιστήμια, πιο ελεγχόμενος από την κεντρική εξουσία, με αυξημένες αρμοδιότητες. Έτσι η χάραξη και η επιβολή πολιτικών διευκολύνεται για τους κυρίαρχους.
Πάνω απ’ όλα, όμως, με την αξιολόγηση διαμορφώνεται το πλαίσιο της «ανταγωνιστικότητας», μεταξύ των ιδρυμάτων. Τα ιδρύματα μπαίνουν σε μια κούρσα για το πιο θα γίνει πιο «αξιόλογο», ώστε να χρηματοδοτηθεί καλύτερα. Έτσι «τρέχουν» για να εκπληρώσουν τις προδιαγραφές. Τσακίζονται με αυτόν τον τρόπο τα φοιτητικά δικαιώματα Γιατί σε ένα «αξιόλογο» πανεπιστήμιο δεν νοούνται δικαιώματα, φοιτητικές κατακτήσεις και ελεύθερη συνδικαλιστική δράση.
Στη χώρα μας η προσπάθεια επιβολής αυτών των πολιτικών έχει πολύ μεγάλο παρελθόν. Ο νόμος 1268 θέσπισε για πρώτη φορά τις διδακτικές μονάδες, προδρόμους των σημερινών πιστωτικών μονάδων (πέρασε με τις ευλογίες των ρεφορμιστών, αφού είδαν στη συνδιοίκηση τον τρίτο δρόμο για τον ΠΑΣΟΚικο σοσιαλισμό). Μπορεί οι μετέπειτα προσπάθειες με τα μέτρα Τρίτση το 1987 και το Πολυνομοσχέδιο Κοντογιαννόπουλου το 1991 να ανατράπηκαν μεγαλειωδώς, έγιναν όμως και πάλι σοβαρά βήματα για να ολοκληρωθεί η επίθεση στην Τρίτη βαθμίδα.
Από την Μπολόνια και μετά παρατηρείται ένας οργασμός παραγωγής νόμων και μέτρων για την ολοκλήρωση της επίθεσης στην Τρίτη βαθμίδα. Έτσι, μετά την προετοιμασία του εδάφους από τον νόμο 2525, έχουμε την ψήφιση των νόμων για την ανωτατοποίηση των ΤΕΙ, του νόμου για την αξιολόγηση και για τη δια βίου εκπαίδευση. Αυτές οι πολιτικές έχουν διαμορφώσει το εξής τοπίο στην Τρίτη βαθμίδα?από τους 306.708 φοιτητές των ΑΕΙ, οι 175.597 είναι ενεργοί και οι 131.111 οι λεγόμενοι αιώνιοι, πέραν των κανονικών εξαμήνων. Στα ΤΕΙ, από τους 187.563, οι 141.559 είναι ενεργοί και οι 46.004 «αιώνιοι». Μιλάμε για κοντά 500.000 νέους στην Τρίτη βαθμίδα. Σε σχέση με το 1993, όπου το 26,7% των νέων μεταξύ 18 και 21 ετών βρίσκονταν στην Τρίτη βαθμίδα, σήμερα βρίσκεται το 60,3%. Θα μπορούσε να πει κάποιος για μια φοβερή μαζικοποίηση και μάλιστα σε εποχή κρίσης και ανταγωνισμού. Με μια προσεκτικότερη ματιά, όμως, παρατηρεί κανείς τη διαμόρφωση δυο ιδιόμορφων κύκλων σπουδών. Ενός πρώτου, που περιλαμβάνει τα ΙΕΚ, τα ΤΕΙ και την πλειοψηφία των ΑΕΙ, και ενός δεύτερου, που περιλαμβάνει λίγα ΑΕΙ, κάποια μεταπτυχιακά και τα διδακτορικά. Τηρουμένων των αναλογιών γίνεται κατανοητό πως το χαρτί από τις σχολές του πρώτου κύκλου είναι αντίστοιχο με το απολυτήριο λυκείου πριν 15-20 χρόνια. Ενώ ο δεύτερος κύκλος περιλαμβάνει σχολές που αποτελούν το πραγματικό πανεπιστήμιο για τους λίγους και εκλεκτούς, σε μια κατάσταση που δεν είναι πολύ καθαρή ακόμα. Με την προωθούμενη αναθεώρηση του νόμου-πλαίσιο αυτή η κατάσταση επιχειρείται να ξεκαθαρίσει. Ήδη ακούγεται πως η κατάργηση του δωρεάν βιβλίου, το ανώτατο όριο φοίτησης, η κατάργηση του ασύλου είναι στα σκαριά. Αυτές οι εξελίξεις χτυπούν την καρδιά, τον πυρήνα των νεολαιίστικων κατακτήσεων και θέτουν τους όρους για να μπει ταφόπλακα στον φοιτητικό συνδικαλισμό.
Στη βάση του αρνητικού για τους λαούς συσχετισμού, οι κυρίαρχοι δε βλέπουν για ποιο λόγο να πληρώνουν ένα τόσο πολυέξοδο σύστημα εκπαίδευσης. Στους σχεδιασμούς τους είναι η μετακύλιση του κόστους της εκπαίδευσης από το κράτος αποκλειστικά και μόνο στο λαό. Η εισαγωγή του manager στις διοικήσεις των πανεπιστημίων εκφράζει αυτές τις τάσεις. Σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη σκέψη ο ρόλος του κράτος είναι να βάζει τους κανόνες, το πλαίσιο και όχι να χρηματοδοτεί. Τι πιο φθηνό επιχείρημα για να κατακλέψουν την λαϊκή οικογένεια; Γιατί την ίδια στιγμή που το κράτος δε δίνει λεφτά για τις λαϊκές ανάγκες, φοροαπαλλάσει το κεφάλαιο (έμμεσα, δηλαδή, το χρηματοδοτεί). Έτσι τα ιδρύματα πρέπει να βρουν πόρους για να επιβιώσουν από μόνα τους. Θα αναγκαστούν να χρηματοδοτηθούν από εταιρίες, με ότι αυτό συνεπάγεται για τα προγράμματα σπουδών τους, για την εν γένει λειτουργία τους. Ο μόνος, όμως, τρόπος για να αντεπεξέλθουν τα ιδρύματα σε τέτοια λειτουργικά κόστη είναι μονάχα η κατάργηση των δωρεάν παροχών και η εισαγωγή διδάκτρων.
Η διαμόρφωση της συνείδησης στην κοινωνία, που θέλει την ευθύνη για την καλλιέργεια και την συγκρότηση του ατόμου στο ίδιο το άτομο, έχει ανοίξει διάπλατα το δρόμο και για τη σταδιακή αποδυνάμωση του ρόλου του κράτους στην Τρίτη βαθμίδα. Για το ξένο και ντόπιο κεφάλαιο, που δραστηριοποιούνται στον χώρο της εκπαίδευσης, ανοίγονται νέοι ορίζοντες και νέα πεδία κερδοφορίας. Η ΕΕ έχει ήδη θεσπίσει θεσμικό πλαίσιο για την λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η ελληνική κυβέρνηση τρέχει να προλάβει τις εξελίξεις, προετοιμάζει την αναθεώρηση του συντάγματος ώστε να εναρμονίσει την εθνική νομοθεσία στις απαιτήσεις των Ευρωπαίων πατρώνων. Από την άλλη, λειτουργώντας ως κανονικός πράκτορας των συμφερόντων των ιδιωτικών ιδρυμάτων, ψηφίζει μέτρο που αποκλείει την εισαγωγή στα ΑΕΙ-ΤΕΙ για βαθμολογίες κάτω της βάσης. Χιλιάδες νέοι στρέφονται, έτσι, βίαια στην ιδιωτική εκπαίδευση αναζητώντας μια θέση στον ήλιο.
Η κυρίαρχη πολιτική στο χώρο της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει και την πλευρά της εκκαθάρισης και της πιο εύρυθμης λειτουργίας του πανεπιστημιακού μηχανισμού. Ενός μηχανισμού που νοθεύτηκε κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, μέσω της συνδιοίκησης, ακριβώς για να κατορθώσει να στρέψει το φοιτητικό κίνημα της μεταπολίτευσης σε διαχειριστικές διεκδικήσεις και σε ανώδυνα για το σύστημα κανάλια. Αυτή η εξέλιξη συνέβαλε στην απονεύρωση, στον ευνουχισμό αυτού του κινήματος και στην τελική σύμπλευσή του στις απαιτήσεις του κεφαλαίου. Πλέον το κεφάλαιο απαιτεί καθαρές λύσεις. Αφού, λοιπόν, οι κονδυλοφόροι κάθε είδους και αποχρώσεων έκαναν την δουλειά τους, πλέον θέλει να τους πετάξει εκτός μηχανισμού ή να θέσει πιο σκληρούς κανόνες. Επί τοις ουσίας αυτή η εξέλιξη δεν εκφράζει τίποτα άλλο από την διάρρηξη και στα πανεπιστήμια της συμμαχίας του κεφαλαίου με τα μεσοστρώματα, που το ίδιο τα διαμόρφωσε, τα άνδρωσε, τα στήριξε για να αποτελέσουν το στυλοβάτη ενός συστήματος που κλυδωνίζονταν από την πάλη του εργατικού κινήματος. Η ανυπαρξία αντιπάλου έχει κάνει εδώ και πολλά χρόνια πλέον αχρείαστη μια τέτοια συμμαχία.
Κλείνοντας, όσον αφορά τις φοιτητικές και σπουδαστικές μάζες το δίλημμα δεν είναι να στηρίξουν κάποιους απέναντι σε κάποιους άλλους ώστε να εφαρμόσουν ο καθένας τα προγράμματά του. Το δίλημμα δεν είναι να ψηφίσουν ανάμεσα στις πράσινες, στις μπλε και στις πορτοκαλί προτάσεις, να βγάλουν τους κατάλληλους εκπροσώπους στα όργανα συνδιοίκησης. Το πραγματικό δίλημμα είναι αντίσταση ή υποταγή. Είτε η νεολαία θα πάρει η ίδια τις τύχες της στα χέρια της και θα ανατρέψει αυτές τις αντιδραστικές εξελίξεις είτε στο όνομα της παντοδυναμίας του κεφαλαίου, στο ότι δηλαδή δε γίνεται τίποτα, θα υποταχθεί στη ζωή του σύγχρονου δούλου. Είτε θα συγκρουστεί με αυτήν την πολιτική και θα νικήσει είτε θα τα ακουμπήσει στους διάφορους πεφωτισμένους εκπροσώπους και θα χάσει. Από την πλευρά μας είμαστε βέβαιοι πως θα παραδειγματιστεί από τους νέους της Γαλλίας και θα κάνει την επιλογή της.
