Ιδιωτικοποιήσεις, κρατικοποιήσεις, εθνικοποιήσεις
«Ο μεταρρυθμιστής έχει προτίμηση για τους ανθόσπαρτους δρόμους» (Ρόζα Λούξεμπουργκ)
Το μαζικό έγκλημα στα Τέμπη αποκάλυψε με τον πιο τραγικό τρόπο στα μάτια του λαού την απάνθρωπη φύση του συστήματος της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης. Και άνοιξε στους κόλπους του κινήματος ξανά τη συζήτηση για τα αιτήματα πάλης του εργατικού κινήματος.
Προβάλλονται από οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και με διάφορες μορφές αιτήματα, όπως κρατικοποίηση των σιδηροδρόμων, κρατικός φορέας συγκοινωνιών, ενιαίος δημόσιος οργανισμός κ.λπ. Τα επιχειρήματα για την ανάγκη να μπουν αυτοί οι στόχοι πάλης ξεκινούν από την υπεράσπιση των κοινωνικών κατακτήσεων και φτάνουν μέχρι το ανέβασμα της πολιτικής πάλης σε ανώτερο επίπεδο για την «καλύτερη διαπαιδαγώγηση» των μαζών.
Να ξέρουμε τα δεδομένα και να μαθαίνουμε από το κίνημα
Ας προσπαθήσουμε να ξεκαθαρίσουμε μερικά πράγματα. Εμείς μιλάμε πάντα με βάση τη «συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης». Και, όπως και οι ίδιοι υποστηρίζουν, αυτοί οι στόχοι πάλης απαιτούν σκληρούς λαϊκούς αγώνες.
Ας δούμε λοιπόν σε ποια φάση βρισκόμαστε. Είμαστε σε μια φάση εφόδου των λαϊκών δυνάμεων ή έστω σε μια περίοδο αντεπίθεσης των δυνάμεων της λαϊκής πλειοψηφίας, όπως ισχυρίζονται αρκετές δυνάμεις που αναφέρονται στην Αριστερά και στο κίνημα, ή σε μια περίοδο αποσυγκρότησης του εργατικού κινήματος, ολομέτωπης επίθεσης του συστήματος και αρνητικού συσχετισμού σε βάρος της εργατικής τάξης; Έχουμε πολλές φορές και με κάθε ευκαιρία τοποθετηθεί για τα δεδομένα της περιόδου. Καθοριστικό ρόλο για μας παίζει η ήττα του εργατικού κομμουνιστικού κινήματος και σ’ αυτή τη βάση καθορίζονται και τα καθήκοντα για τους αγωνιστές. Όποιος αποπροσανατολίζει το λαό με «αντεπιθέσεις και εφόδους» οφείλει να εξηγήσει πώς και γιατί τα πράγματα πάνε από το κακό στο χειρότερο για τα λαϊκά συμφέροντα. Είναι «ηλίου φαεινότερο» ότι δεν βρισκόμαστε σε προεπαναστατική περίοδο. Είναι φανερό ότι η συγκρότηση των λαϊκών δυνάμεων σε κοινωνικό, συνδικαλιστικό και πολιτικό επίπεδο όχι μόνο έχει κάνει πολλά βήματα πίσω, αλλά σε πολλούς χώρους είναι ανύπαρκτη.
Από αυτή την εκτίμηση καθορίζονται και τα καθήκοντα της περιόδου. Σήμερα ο λαός και το κίνημα χρειάζονται πολιτική και οργανωτική συγκρότηση των λαϊκών δυνάμεων. Μαζικοποίηση και ζωντάνεμα των οργάνων πάλης του λαού. Μικρούς και μεγάλους αγώνες αντίστασης και διεκδίκησης, ενάντια στην επίθεση του καπιταλιστικού – ιμπεριαλιστικού συστήματος. Η έκθεση ιδεών και οι ασκήσεις επί χάρτου για το πώς φαντάζεται κάποιος τη δικαίωση των λαϊκών οραμάτων και ο σχεδιασμός μοντέλων διακυβέρνησης με προτάσεις σχεδιασμού των διαφόρων τομέων της κοινωνικής και οικονομικής ζωής ούτε έχει προσφέρει τίποτε μέχρι τώρα στο κίνημα (εκτός από αυταπάτες και απογοήτευση) ούτε πρόκειται να προσφέρει.
Πρόσφατες εμπειρίες είναι πολύ διδακτικές (για όσους θέλουν να διδαχτούν).
Πρώτη περίπτωση είναι ο ΟΑΣΘ: Τα τελευταία 10 χρόνια, για να μην πάμε παλιότερα, οι αστικές συγκοινωνίες στη Θεσσαλονίκη πέρασαν από την ιδιωτικοποίηση των μικρομετόχων με σκανδαλώδη κρατική επιδότηση στην κρατικοποίηση επί ΣΥΡΙΖΑ και τώρα στην ιδιωτικοποίηση των ΚΤΕΛ. Ο παρονομαστής για τους εργαζόμενους και το λαό είναι ίδιος: ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΕΡΓΟ ΘΕΑΤΕΣ. Πάντα άθλιες υπηρεσίες για τους επιβάτες και τραγικές συνθήκες για τους εργαζόμενους. Όσοι έκαναν σημαία τους τον «δημόσιο φορέα», εκτός από το να σιγοντάρουν την πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ, ΚΑΜΙΑ άλλη υπηρεσία δεν πρόσφεραν στο λαό.
Δεύτερη περίπτωση είναι το αίτημα για «1.400 ευρώ κατώτατο μισθό» στο Δημόσιο. Την πενταετία 2004-2009, όλοι αυτοί που σήμερα ξιφουλκούν για την κρατικοποίηση, τότε μαζί και το ΠΑΜΕ, αφού κατηγορούσαν για ηττοπάθεια όσους πρόβαλλαν το αίτημα: «αυξήσεις μισθών που να καλύπτουν το κόστος ζωής», προσγειώθηκαν απότομα στα 635 ευρώ της περιόδου των μνημονίων και «κάνουν την πάπια». Τσιμουδιά για το πώς, πότε και κυρίως γιατί αυτός ο ανεβασμένος, ώριμος και κορμός της αντεπίθεσης στόχος πάλης ξεχάστηκε. Ας μπουν στον κόπο να μας πουν έστω τώρα πόσο βοήθησε τη συγκρότηση του λαϊκού κινήματος αυτό το αίτημα;
Με αφορμή αυτή τη συζήτηση θέλουμε να επαναφέρουμε στη μνήμη και τρεις άλλες περιπτώσεις, διαμετρικά αντίθετες από τις προηγούμενες, που αιτήματα πάλης από αυτά που χαρακτηρίζονται αμυντικά και ηττοπαθή ανάγκασαν αστικές κυβερνήσεις να κάνουν πίσω και ακύρωσαν κρίσιμες πολιτικές επιλογές του συστήματος: Η κατάργηση του ν. 815 της κυβέρνησης Καραμανλή, το νομοσχέδιο Γιαννίτση για το ασφαλιστικό του ΠΑΣΟΚ και ο αγώνας για να μην περάσει η κατάργηση του άρθρου 16. Η ποιοτική διαφορά έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι ανατροπές αυτές συντελούνται με μαζικούς-μαχητικούς ταξικούς και λαϊκούς αγώνες, με μαζικές διαδικασίες συμμετοχής και σε συνθήκες όξυνσης της ταξικής πάλης. Ποτέ δεν είδαμε τέτοια αποτελέσματα από τα «ανεβασμένα» αιτήματα του «αντικαπιταλιστικού προγράμματος» και κάθε είδους μεταβατικών προγραμμάτων. Αυτά όμως φαντάζουν ψιλά γράμματα γι’ αυτούς που έχουν μάθει να βάζουν τις μεταρρυθμίσεις σαν αυτοσκοπό και να διαμορφώνουν αιτήματα και προτάσεις φιλολαϊκής διακυβέρνησης.
Μια σύγχυση που βολεύει…
Στη συζήτηση μεγάλο μέρος καταλαμβάνει και το επιχείρημα ότι απέναντι στις ιδιωτικοποιήσεις και τον «νεοφιλελευθερισμό» θα πρέπει να υπερασπίσουμε το «κοινωνικό κράτος». Δεν θέλουμε να πιστέψουμε ότι όλοι οι υποστηρικτές αυτής της λογικής έγιναν όψιμοι χειροκροτητές του νόμου 1365/83 για τις κοινωνικοποιήσεις (που περιλάμβανε και το κακόφημο άρθρο 4) και του «τρίτου δρόμου για τον σοσιαλισμό» του ΠΑΣΟΚ! Βοηθούν όμως στη σύγχυση και στον ιδεολογικό αφοπλισμό. Δεν υπάρχει «κράτος πρόνοιας» ή «κοινωνικό κράτος». Είναι μια ψευδεπίγραφη διατύπωση, που περιγράφει το γεγονός ότι ενσωματώθηκαν στο σχεδιασμό του καπιταλιστικού κράτους κοινωνικές λειτουργίες και ανάγκες με βάση τα δεδομένα μιας ιστορικής περιόδου. Αναγκάστηκαν τα καπιταλιστικά κράτη της Ευρώπης να κάνουν παραχωρήσεις και να συγκροτήσουν κοινωνικές δομές και υπηρεσίες (ασφάλιση, περίθαλψη, εκπαίδευση κ.λπ.) για δυο λόγους: α) η δημιουργία του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους, που ασκούσε τεράστια επιρροή στους εργάτες και τους λαούς της Ευρώπης, και β) το εργατικά επαναστατικά κινήματα που έθεσαν στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της επανάστασης. Και για να μην τα χάσουν όλα -όπως κάνουν πάντα- οι αστοί, αναγκάστηκαν να κάνουν παραχωρήσεις. Δεν ήταν μια νομοτελειακή εξέλιξη, αλλά αποτέλεσμα σκληρών εργατικών αγώνων και θυσιών που επέβαλαν το δίκιο του εργάτη.
Όλες αυτές οι κοινωνικές κατακτήσεις και όπως θεσμοθετήθηκαν συνέχιζαν και συνεχίζουν να παραμένουν ξένο σώμα στον καπιταλιστικό κορμό. Για να γίνει πιο κατανοητό, αξίζει να θυμίσουμε ότι στα κυβερνητικά σχήματα των ευρωπαϊκών κρατών, υπουργείο Υγείας ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση και καθιερώθηκε μετά! Όσοι υποστηρίζουν αυτές τις απόψεις, για να πείσουν πρέπει να μας υποδείξουν σε ποια χώρα οικοδομείται σήμερα σοσιαλισμός και ποιο επαναστατικό εργατικό κίνημα σήμερα είναι στη φάση να αναγκάσει τους κεφαλαιοκράτες να κάνουν τέτοιες παραχωρήσεις. Όσοι λοιπόν νομίζουν ότι τα εργατικά δικαιώματα και οι κατακτήσεις μπορούν να κερδηθούν ΕΥΚΟΛΑ με τον κοινωνικό διάλογο, τα υπομνήματα, τις διαβουλεύσεις, τις προτάσεις νόμου στη Βουλή και με καλοφτιαγμένα σχέδια και προγράμματα, πλανώνται και αποπροσανατολίζουν. Μπλοκάρουν τις αγωνιστικές διαθέσεις του λαού, οδηγούν τους αγώνες που ξεσπούν στον εκφυλισμό και σιγοντάρουν τις αστικές δυνάμεις να διαλαλούν την παντοδυναμία του καπιταλιστικού συστήματος.
Και μερικές αλήθειες που αποσιωπώνται…
Και ας έρθουμε σ’ ένα ιδεολογικού χαρακτήρα ζήτημα. Όλες αυτές οι αντιλήψεις εδράζονται σε λαθεμένες ρεβιζιονιστικές θεωρίες για το χαρακτήρα του κράτους και στη θεωρία των παραγωγικών δυνάμεων. Αντίθετα με τη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία, όπου «το κράτος είναι όργανο ταξικής κυριαρχίας, όργανο καταπίεσης μιας τάξης από μια άλλη», (Β.Ι. Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση»), η κλασική ρεβιζιονιστική θεωρία θεωρεί το «κράτος ουδέτερο, πεδίο έκφρασης της ταξικής πάλης» και ότι «ο καπιταλισμός παραμένει ακόμα, μπορεί να χαρακτηριστεί, παίρνοντας σαν δεδομένο τον αποφασιστικό οικονομικό ρόλο του νέου δημοκρατικού κράτους, σαν ένας δημοκρατικός κρατικός καπιταλισμός, που ανοίγει μια επαναστατική περίοδο άμεσης, ειρηνικής μετάβασης στο σοσιαλισμό» (Περιοδικό «Οικονομία και πολιτική», τεύχος 145-146, σελ 24). Ακόμα και πιο εκλεπτυσμένες διατυπώσεις στη σημερινή εποχή του τύπου: «το κράτος στον καπιταλισμό εξυπηρετεί τα γενικά συμφέροντα της αστικής τάξης, αποτυπώνοντας όμως τους αγώνες και τις κατακτήσεις του εργατικού κινήματος και παίρνοντας υπ’ όψη τις λαϊκές διαθέσεις καθώς εμφανίζεται υπέρμαχος του “δημόσιου συμφέροντος”» (Μπ. Συριόπουλος, «ΠΡΙΝ», 21.3.2023) κινούνται στην ίδια κατεύθυνση. Οι υπέρμαχοι αυτής της θεωρίας υποστηρίζουν ότι η υπαγωγή ολόκληρων κλάδων της οικονομίας και τομέων παραγωγής υπό κρατικό έλεγχο αναπτύσσει περισσότερο τις παραγωγικές δυνάμεις. «Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση είναι ένα οργανικό συστατικό της γενικής διαδικασίας μετάβασης της ανθρωπότητας σε μια αταξική κοινωνία» («Βοπρόσσι φιλοσόφι», Νο 7, 1968), και έτσι βρισκόμαστε πιο κοντά στο σοσιαλισμό.
Αν ανατρέξουμε όμως στους θεμελιωτές του επιστημονικού σοσιαλισμού, βλέπουμε ότι αυτές οι αντιλήψεις κινούνται σε μια διαμετρικά αντίθετη θέση: «Αλλά ούτε η μετατροπή σε ανώνυμες εταιρείες (και τραστς) ούτε η μετατροπή σε κρατική περιουσία στερεί τις παραγωγικές δυνάμεις από το χαρακτήρα τους σαν κεφάλαιο. Αυτό είναι ολοφάνερο στην περίπτωση των ανώνυμων εταιρειών. Αλλά το σύγχρονο κράτος, επίσης, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οργάνωση με την οποία η αστική κοινωνία εφοδιάζει τον εαυτό της για να διατηρήσει τους γενικούς εξωτερικούς όρους του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής απέναντι στις παραβιάσεις είτε από τους εργάτες είτε από τα άτομα καπιταλιστές. Το σύγχρονο κράτος, οποιαδήποτε κι αν είναι η μορφή του, είναι μια ουσιαστικά καπιταλιστική μηχανή, το κράτος των καπιταλιστών, ο νοητός συλλογικός καπιταλιστής. Όσες περισσότερες παραγωγικές δυνάμεις παίρνει στην κατοχή του τόσο περισσότερο γίνεται ένας πραγματικός συνολικός καπιταλιστής, τόσο περισσότερο εκμεταλλεύεται τους πολίτες. Οι εργάτες παραμένουν μισθωτοί εργάτες, δηλαδή προλεταριάτο. Η καπιταλιστική σχέση δεν καταργείται, μάλλον σπρώχνεται στα άκρα» (Φ. Ένγκελς, «Αντι-Ντύρινγκ»).
Με πολύ πιο παραστατικό τρόπο η Ρόζα Λούξεμπουργκ («Κοινωνική μεταρρύθμιση ή Επανάσταση») αποσαφηνίζει πολλά από τα ζητήματα, που καθορίζουν τα καθήκοντα της εργατικής τάξης και του λαού: «Οι συνθήκες παραγωγής της καπιταλιστικής κοινωνίας πλησιάζουν όλο και περισσότερο προς αυτές της σοσιαλιστικής. Αντίθετα, οι πολιτικές και νομικές σχέσεις υψώνουν ανάμεσα στην καπιταλιστική και σοσιαλιστική κοινωνία έναν όλο και ψηλότερο τοίχο. Σ’ αυτόν τον τοίχο δεν ανοίγονται τρύπες με την ανάπτυξη των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και της δημοκρατίας, αλλά αντίθετα έτσι γίνεται πιο στέρεος και πιο ψηλός. Αυτό λοιπόν που μπορεί να τον γκρεμίσει είναι μόνο το σφυροκόπημα της επανάστασης, δηλαδή η κατάληψη της πολιτικής εξουσίας από το προλεταριάτο».
Και για μην υπάρξει η παραμικρή παρανόηση, στο ίδιο έργο η Ρόζα Λούξεμπουργκ συμπληρώνει: «Η κοινωνική μεταρρύθμιση που το κράτος, το ταξικό κράτος, διαχειρίζεται δεν είναι εκδήλωση του “κοινωνικού ελέγχου”, δηλαδή του ελέγχου της ελεύθερης εργαζόμενης κοινωνίας πάνω στην ίδια την παραγωγή, αλλά ένας έλεγχος της ταξικής οργάνωσης του κεφαλαίου πάνω στην παραγωγή του κεφαλαίου. Γι’ αυτό τα φυσικά όρια της κοινωνικής μεταρρύθμισης είναι η παραγωγή του κεφαλαίου, δηλαδή τα καπιταλιστικά συμφέροντα».
Αυτό λοιπόν που προκύπτει με μεγάλη σαφήνεια είναι ότι δεν μπορεί μέσα στην καπιταλιστική οργάνωση της παραγωγής να προκύψουν εμβρυακές δομές–προπομποί του σοσιαλισμού. Το γεγονός ότι οι εθνικοποιήσεις αποτέλεσαν βασικό μέτρο στη σοσιαλιστική οικοδόμηση δεν συνεπάγεται ότι οι κρατικοποιήσεις διευκολύνουν, ωριμάζουν περισσότερο τις συνθήκες και μας φέρνουν πιο κοντά στο σοσιαλισμό. Η ιστορική εξέλιξη μας δείχνει ότι στη φεουδαρχική κοινωνία αναπτύχθηκαν παραγωγικές σχέσεις και κρατικές δομές που χρειάστηκαν και τις χρησιμοποίησε ο καπιταλισμός. Δεν ισχύει η ίδια αντιστοίχιση και με τη μετεξέλιξη της κοινωνίας σε σοσιαλιστική. Το αντίθετο μάλιστα χρειάζεται. ΚΑΜΙΑ δομή, ΚΑΝΕΝΑΣ θεσμός, ΚΑΜΙΑ οργάνωση της καπιταλιστικής κοινωνίας δεν θα χρειαστεί η εργατική εξουσία.
Όπως έλεγε ο Λένιν στο «Κράτος και επανάσταση», «η ουσία του ζητήματος είναι αν διατηρείται η παλιά κρατική μηχανή (που χιλιάδες νήματα τη συνδέουν με την αστική τάξη και που είναι πέρα για πέρα ποτισμένη από τη ρουτίνα και τον συντηρητισμό) ή καταστρέφεται και αντικαθίσταται με καινούργια. Επανάσταση δεν θα πει να κυβερνά, να διοικεί η νέα τάξη με την παλιά κρατική μηχανή, παρά να τσακίσει αυτή τη μηχανή και να κυβερνά, να διοικεί με νέα μηχανή. Αυτή τη βασική σκέψη του μαρξισμού ο Κάουτσκι τη σβήνει είτε δεν την κατάλαβε διόλου». Μετά τη συντριβή του καπιταλιστικού κράτους, η νέα σοσιαλιστική κοινωνία θα οικοδομηθεί με νέα υλικά, για να μπουν οι βάσεις για να γίνει «το άλμα της ανθρωπότητας από το βασίλειο της αναγκαιότητας στο βασίλειο της ελευθερίας» (Φ. Ένγκελς, «Αντι-Ντύρινγκ»).
Σ’ αυτή την πορεία η ταξική πάλη και οι αγώνες της εργατικής τάξης και του λαού επιβάλλουν μεταρρυθμίσεις που όχι μόνο δεν τις αρνείται, ούτε τις ξορκίζει η κομμουνιστική λογική, αλλά τις επιδιώκει και τις καλωσορίζει. Γιατί είναι αποτέλεσμα ταξικών αγώνων κι όχι συνδιαλλαγής, συμβάλλουν στη συγκρότηση της εργατικής τάξης στην αναμέτρηση με το κεφάλαιο και διαπαιδαγωγούν τα λαϊκά στρώματα ότι μόνο στην πάλη για την ανατροπή του εκμεταλλευτικού συστήματος μπορεί να ελπίζουν στην καλυτέρευση των συνθηκών της ζωής τους. Με αυτά τα κριτήρια μπαίνουν και τα αιτήματα πάλης για το κίνημα.
ΥΓ.: Μπορεί ο ρεφορμισμός να έχει την ανάγκη να ανακαλύπτει νέες φάσεις, νέα δεδομένα για να σερβίρει πάντα την ίδια πραμάτεια (μεταρρύθμιση, συνδιαχείριση και ταξική συνεργασία). Η κομμουνιστική οργάνωση οφείλει να συγκροτείται στη βάση της κομμουνιστικής ιδεολογίας, να υπηρετεί την πορεία για την ανασυγκρότηση του εργατικού επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος και να έχει εμπιστοσύνη στις μάζες!
