Αφιέρωμα: Συλλογικές Συμβάσεις
Ο συνδικαλισμός της ήττας στην υπηρεσία του κεφαλαίου και της εργοδοσίας
Συζητώντας ή ακόμη καλύτερα παλεύοντας για Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας με αυξήσεις στους μισθούς και διεύρυνση εργασιακών δικαιωμάτων στο σήμερα και με πραγματικούς όρους διεκδίκησης, δεν μπορεί να μείνει εκτός η στάση του αστικού-κυβερνητικού συνδικαλισμού, αλλά και του ρεφορμισμού, που ελέγχουν και καθορίζουν την κίνηση σχεδόν όλων των συνδικαλιστικών οργάνων. Η κυριαρχία τους για δεκαετίες ολόκληρες έπαιξε τον καθοριστικότερο παράγοντα ήττας-αποσυγκρότησης του εργατικού κινήματος, απομάκρυνσης και αποστοίχισης των πλατιών εργαζόμενων μαζών απ’ τα εργαλεία πάλης τους. Άνοιξε τον δρόμο σ’ όλες τις κυβερνήσεις και το κεφάλαιο να εξαπλώσουν την αντεργατική καταιγίδα και να κατοχυρώσουν νομοθετικά τη σύγχρονη εργασιακή βαρβαρότητα, την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, τον πλήρη κατακερματισμό του εργατικού δυναμικού.
Ας δούμε πρώτα ποια είναι η σκληρή πραγματικότητα και με ποιον τρόπο η κάθε πολιτική δύναμη που «αναφέρεται» στην εργατική τάξη και τους εργαζόμενους την αντιμετωπίζει. Στην τεράστια πλειοψηφία των εργασιακών χώρων, η έννοια της συλλογικής διαπραγμάτευσης και οι ΣΣΕ είναι κάτι το άγνωστο. Τα στοιχεία (όσο υπάρχουν) μιλούν από μόνα τους: Το 2023 βρίσκονταν σε ισχύ μόλις 16 κλαδικές και 10 ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις, καλύπτοντας περίπου το 25% του συνόλου των εργαζομένων (προφανώς όσων έχουν συνάψει κάποιου είδους σύμβαση). Ο αντίστοιχος αριθμός το 2010 ήταν αθροιστικά 65 ΣΣΕ. Καθοριστικές υπήρξαν οι ρυθμίσεις των μνημονίων: υποχρεωτική μέγιστη διάρκεια κάθε συλλογικής σύμβασης τα 3 χρόνια και κατάργηση της μετενέργειας (της διατήρησης της ισχύος για νεοπροσλαμβανόμενους) για όσες λήγουν, εξάλειψη της υποχρεωτικότητας για ολόκληρο τον κλάδο και περιορισμό της ισχύος τους στα μέλη εργοδοτικών ενώσεων, δυνατότητα υπογραφής επιχειρησιακών ΣΣΕ με όρους χειρότερους απ’ τις κλαδικές και τις ομοιοεπαγγελματικές και μάλιστα από «ενώσεις προσώπων» αντί για σωματεία κ.ά. Το κεφάλαιο κι η εργοδοσία «αδράττουν τη στιγμή» και, απ’ τα τέλη του 2011 μέχρι τα μέσα του 2014, υπογράφονται 1.440 επιχειρησιακές συμβάσεις, στην κατεύθυνση «σπασίματος» των κλαδικών.
Η επαναφορά μερικών απ’ τις παλιότερες ρυθμίσεις, όπως η εφαρμογή της ευνοϊκότερης ΣΣΕ σε περίπτωση που η σχέση εργασίας ρυθμίζεται από περισσότερες από μία ΣΣΕ (συρροή), δεν άλλαξε την πραγματικότητα. Απ’ τις 209 επιχειρησιακές ΣΣΕ που υπογράφηκαν το 2023, μόνο οι 59 προέβλεπαν κάποιες αυξήσεις μισθών, κι αυτές ονομαστικές καθώς κατά κανόνα ήταν μικρότερες κι απ’ τον επίσημο πληθωρισμό.
Τον ρόλο των πολιτικών συμμάχων της αντεργατικής επίθεσης μέσα στους εργασιακούς χώρους επιτέλεσαν και συνεχίζουν να επιτελούν οι επίσημες συνδικαλιστικές ηγεσίες (ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ), οι αστικές-κυβερνητικές δυνάμεις (ΠΑΣΚΕ-ΔΑΚΕ και οι όποιες δυνάμεις με αναφορά στον ΣΥΡΙΖΑ), αλλά και ο «αγωνιστικός» ρεφορμισμός (ΠΑΜΕ). Η βασικότερη πολιτική κατεύθυνση, που στην περίπτωση του κυβερνητικού συνδικαλισμού αποτυπώνεται καθαρά, ενώ στην περίπτωση του ρεφορμισμού ντύνεται με έντονες αγωνιστικές κορώνες, αποτελεί η γραμμή της «εργασιακής ειρήνης»:της υποταγής της μιας πλευράς της βασικής αντίθεσης, του κόσμου της εργασίας, στην άλλη πλευρά, το κεφάλαιο. Κάθε δράση, κάθε επιλογή, κάθε κατεύθυνση διαπερνάται απ’ την παραπάνω πολιτική, βάζοντας τις καλύτερες βάσεις για την προώθηση της επίθεσης, που ποτέ δεν σταματά απ’ την πλευρά του κεφαλαίου.
Αυτό αποκαλύπτεται όχι μόνο απ’ το πλήθος των ΣΣΕ που υπογράφουν οι κυρίαρχες δυνάμεις, αλλά και απ’ το πόσους αφορούν, πόσους αφήνουν εκτός (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ενοικιαζόμενοι κι οι εργολαβικοί εργαζόμενοι), και βέβαια το τι προβλέπουν. Η τρέχουσα ΣΣΕ των ξενοδοχοϋπαλλήλων, που μάλιστα καυχιέται τόσο η κυβέρνηση όσο κι η ομοσπονδία του κλάδου πως κηρύχτηκε γενικά υποχρεωτική, προβλέπει αύξηση 5,5% το 2023 και 5% το 2024, όταν ο επίσημος πληθωρισμός έκλεισε 9,6% το 2022 και 3,5% το 2023. Συνεχίζει όμως ακόμα καλύτερα γράφοντας: «Στο πλαίσιο της διευθέτησης του χρόνου εργασίας καταργείται ο όρος που προέβλεπε τη χορήγηση συνεχών ημερών εβδομαδιαίας ανάπαυσης στους εργαζόμενους με πενθήμερο και παρέχεται η δυνατότητα στον εργοδότη να κατανέμει τη διήμερη ανάπαυση εντός της εβδομάδας αλλά διακεκομμένα» και «Κατά τις ίδιες περιόδους οι επιχειρήσεις μπορούν να απασχολούν τους μισθωτούς μέχρι και μία ώρα επιπλέον την ημέρα χωρίς πρόσθετη αμοιβή». Στυγνή εφαρμογή του αντεργατικού νομοθετικού πλαισίου για τη «διευθέτηση ωραρίου» και το 6ήμερο, με τη σφραγίδα της συνδικαλιστικής ηγεσίας.
Στο ίδιο κλίμα εντάσσονται οι ανακοινώσεις της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ για την υπογραφή των πρόσφατων ΣΣE (οι οποίες συνοπτικά προβλέπουν πολύ χειρότερους όρους για τους νέους εργαζόμενους): «Η σύμβαση προβλέπει αυξημένες αμοιβές οι οποίες όμως δεν προέρχονται από άμεσες αυξήσεις στους μισθούς αλλά από την επαναφορά επιδομάτων», «η πρώτη ΣΣΕ που θεσπίζει την τηλε-εργασία», «όλα σε κλίμα συναίνεσης και εργασιακής ειρήνης […] με γνώμονα την ισχυροποίηση της ΔΕΗ».
Δεν έχουν ουσιαστικές διαφορές οι ΣΣΕ που υπογράφουν σωματεία υπό τον έλεγχο του ΠΑΜΕ, οι οποίες βρίθουν από συμβιβασμό, ενσωμάτωση και -κυρίως- αποτυπώνουν την πλήρη απουσία του πραγματικού υποκειμένου απ’ τις όποιες διαδικασίες διεκδίκησης, πάνω στις οποίες βασίζεται σε κάθε περίπτωση η όποια διαπραγμάτευση. Η «εμβληματική» συλλογική σύμβαση των οικοδόμων προβλέπει μεροκάματα στα όρια ή και χαμηλότερα από αυτά που κυκλοφορούν στον κλάδο των κατασκευών και είναι ενδεικτικό το ότι,λίγους μήνες μετά την υπογραφή της, το κύριο αίτημα είναι ξανά οι αυξήσεις. Κι ενώ στα εργοτάξια το 6ήμερο και τα 10ωρα θεωρούνται δεδομένα, τα Συνδικάτα Οικοδόμων υποστηρίζουν πως παλεύουν για 7ωρο-35ωρο. Με παρόμοιους όρους κινείται το ΠΑΜΕ για υπογραφή ΣΣΕ σε μια σειρά κλαδικά σωματεία όπου πρωτοστατεί, ειδικά τα τελευταία χρόνια: βαρύγδουπες ανακοινώσεις, διαδικασίες και περιεχόμενο χωρίς τη συμμετοχή της βάσης του σωματείου, κινητοποιήσεις με το σταγονόμετρο προπαγανδιστικού χαρακτήρα κ.ο.κ., τα οποία δεν φέρνουν αποτέλεσμα καθώς δεν μπορούν να δημιουργήσουν πίεση στην εργοδοσία. Η αποθέωση της εικονικής «αγωνιστικότητας» εντείνει την απογοήτευση, ενώ οι πραγματικές ανάγκες των εργαζόμενων μαζών εξακολουθούν ν’ αναζητούν τρόπους έκφρασης και εργαλεία πάλης.
