Κλείνουν σχεδόν τρία χρόνια από την έναρξη της «ειδικής επιχείρησης» της Ρωσίας και την έναρξη της θερμής αναμέτρησης ΝΑΤΟ-Ουκρανίας-Ρωσίας. Σήμερα, και στο πλαίσιο της «λελογισμένης κλιμάκωσης» που ξεκινά με τη λήξη της θητείας Μπάιντεν, συνεχίζονται οι σφοδρές πολεμικές συγκρούσεις. Με το Κίεβο να εξαπολύει επιθέσεις με αμερικανικούς και βρετανικούς βαλλιστικούς πυραύλους ATACMS και Storm Shadow και τη Ρωσία να απαντά εκτοξεύοντας, για πρώτη φορά ένα πειραματικό υπερηχητικό όπλο, το «Orechnik» και να απειλεί να χρησιμοποιήσει και άλλο νέο πυραυλικό σύστημα.
Ταυτόχρονα και στο φόντο της κατάρρευσης της ουκρανικής άμυνας στο ανατολικό Μέτωπο, όπου αργά αλλά σταθερά προελαύνουν οι Ρώσοι, το Κίεβο τελευταία επιχειρεί αντεπιθέσεις στο Κουρσκ με κέντρο την πόλη Σούτζα, στη προσπάθεια (παρά το τρομερό κόστος) ελέγχου ρωσικού εδάφους ως διαπραγματευτικό χαρτί. Ως γνωστόν, τον περσινό Αύγουστο ο ουκρανικός στρατός κατέλαβε τμήμα της ρωσικής περιφέρειας Κουρσκ. Ωστόσο, όλες οι μέχρι στιγμής εξελίξεις ελάχιστα διαφοροποιούν τα πράγματα στο πεδίο.
Αν κάτι πήρε έκταση στα διεθνή ΜΜΕ, αυτό ήταν η ολική διακοπή ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ μέσω Ουκρανίας. Πρώτη η ρωσική ενεργειακή εταιρεία Gazprom ανακοίνωσε μείωση των ροών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, μία μέρα πριν τη λήξη της πενταετούς συμφωνίας με την Ουκρανία. Στη συνέχεια, ο Ουκρανός υπουργός Ενέργειας επιβεβαίωσε, το πρωί της Πρωτοχρονιάς, ότι το Κίεβο σταμάτησε πλήρως τις ροές. Η Ρωσία, ωστόσο, μπορεί ακόμα να στέλνει αέριο στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας, με τον αγωγό TurkStream, από τη Μαύρη Θάλασσα, που είναι και ο τελευταίος αγωγός της προς Ευρώπη.
Στην πραγματικότητα, η εξέλιξη αυτή είναι πολύ περισσότερο πολιτική παρά οτιδήποτε άλλο, καθώς τιμωρεί χώρες με παρεκκλίνουσες συμπεριφορές! Σήμερα, η διαδρομή αυτή αφορά μόνο το 5% των εισαγωγών της ΕΕ (το ποσοστό αυτό ήταν 40% το 2021), με κύριους πελάτες τις Σλοβακία, Ουγγαρία, Μολδαβία και Υπερδνειστερία, και επηρεάζει ελάχιστα ως καθόλου τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στη Μολδαβία-Υπερδνειστερία, που είναι οι περισσότερο πληττόμενες, το τελευταίο διάστημα μοχλεύονται από τη Δύση καταστάσεις «πολιτικής συμμόρφωσης». Η Ουγγαρία και η Σλοβακία βολεύονται κάπως από τον TurkStream, ωστόσο η Σλοβακία, από τον αγωγό αυτό, κέρδιζε από τα τέλη διαμετακόμισής του σε Αυστρία, Ουγγαρία και Ιταλία. Να σημειώσουμε ότι αυτός ο αγωγός ελέγχεται από την πόλη Σούτζα στη ρωσική περιφέρεια του Κουρσκ στα σύνορα με την Ουκρανία, που κατέχεται σήμερα από τον ουκρανικό στρατό!
Το αέριο και η ενέργεια δεν είναι μόνο εμπόριο. Μπορεί οι άμεσες επιπτώσεις να μην είναι βαριές, αλλά η διακοπή του ρώσικου αερίου έχει πολύ μεγαλύτερη γεωπολιτική σημασία και μακροπρόθεσμα ο αντίκτυπος για ολόκληρη την Ευρώπη είναι μεγάλος. Παρόλο που η Ευρώπη έσπευσε να βρει εναλλακτικές πηγές, η απώλεια του ρωσικού φυσικού αερίου επιδείνωσε τις μακροπρόθεσμες προβλέψεις και τις ανησυχίες σχετικά με τη μείωση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητάς της. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη Γερμανία. Δυτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι η απόφαση της Ουκρανίας να διακόψει το ρωσικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη αποτελεί ένα χαρτί που θα μπορούσε να παιχτεί, για τυχόν παραχωρήσεις από το Κρεμλίνο, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, αν και όταν λήξει η σύγκρουση.
Ωστόσο, ακόμα και σήμερα η Ρωσία εξακολουθεί να κερδίζει από τις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου στην ΕΕ. Ο λόγος είναι ότι αδυνατούν οι ανταγωνιστές της Ρωσίας να αυξήσουν τις εξαγωγές τους σε σημείο που να αντικαταστήσουν πλήρως τις ρωσικές εξαγωγές πριν το ’22. Οι ΗΠΑ, έχοντας αρπάξει μεγάλο μέρος της αγοράς, ωφελήθηκαν. Αλλά το πραγματικό κέρδος αφορά το σπάσιμο της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από τη Ρωσία. Δεν ανατίναξαν μόνο τους αγωγούς, αλλά τη διαγραφόμενη στρατηγική σχέση Ρωσίας-ΕΕ και ειδικότερα Ρωσίας-Γερμανίας.
Ωστόσο, η επιτυχία αυτή των ΗΠΑ θα είναι ανολοκλήρωτη, αν οι εναλλακτικές της Ρωσίας προχωρήσουν, δηλαδή οι αγωγοί προς Κίνα (που ενισχύονται) και πιθανά προς Ινδία. Και σε αυτή την περίπτωση δεν είναι εύκολο να… ανατιναχτούν. Είναι σίγουρο πως οι ΗΠΑ δεν θέλουν η προσέγγιση Ρωσίας-Κίνας να τροφοδοτήσει περαιτέρω την ισχυροποίηση της δεύτερης. Ο προφανής κίνδυνος για τις ΗΠΑ είναι να επιταχύνουν αυτό που θέλουν να αποτρέψουν!
Σίγουρα επιδίωξη των ΗΠΑ δεν ήταν η μετωπική σύγκρουση με τη Ρωσία. Ο φόβος ότι η Μόσχα θα κατέφευγε στα πυρηνικά σε περίπτωση υπαρξιακού κινδύνου, είναι υπαρκτός. Σταθερή επιδίωξή τους ήταν, και είναι, η μεγαλύτερη δυνατή φθορά της Ρωσίας σ’ όλα τα επίπεδα και εάν ήταν δυνατόν, η αποσταθεροποίηση του Πούτιν. Και αυτός είναι ο γνώμονας και για τις επόμενες κινήσεις τους. Ωστόσο, οι ΗΠΑ δεν είναι ο «τρίτος», που θα μεσολαβήσει μεταξύ Μόσχας και Κιέβου. Είναι άμεσα εμπλεκόμενες στον πόλεμο: στήριξε με όπλα, χρήμα, πληροφορίες, συμβουλές, ειδικευμένο προσωπικό και εκπαίδευση το Κίεβο. Σήμερα η Μόσχα εμφανίζεται ανοικτή σε διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ, αλλά όχι με το Κίεβο. Για τη Μόσχα, δεν υπάρχουν επιμέρους θέματα, αν δεν επέλθει μια συνολική ρύθμιση με τη Δύση, έτσι που οι σχέσεις Ρωσίας-Ουκρανίας θα είναι μέρος της! Και εδώ τίθενται δύο βασικά ερωτήματα:
- Ουάσινγκτον και Μόσχα μπορούν να διαγράψουν τρία χρόνια πολέμου στην Ουκρανία και να καταλήξουν άμεσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας, πέραν της Ουκρανίας;
- Σε ποιο βαθμό πείστηκαν στη Μόσχα ότι οι ΗΠΑ ήθελαν, και θέλουν, την απομόνωση και τη στρατηγική ήττα της Ρωσίας;
Γι’ αυτό και οι ιδέες που κυκλοφορούν στη Δύση για ειρήνευση στην Ουκρανία -μεταξύ αυτών και του Τραμπ- δεν είναι και πολύ γειωμένες. Ο Τραμπ επανέρχεται, αλλά στην «απουσία» του καταγράφηκαν μη αντιστρέψιμες εξελίξεις. Πάντως τα πεδία που θα δοκιμαστεί η δεύτερη θητεία του, δεν είναι τα ανοιχτά μέτωπα και πώς θα τα κλείσει, αλλά η δυναμική που κρύβουν κατά τη γέννησή τους, και αν μπορεί να υπάρξει ρεαλιστική προσαρμογή (που απαιτεί αυτή η δυναμική) στην αναδυόμενη σύνθετη παγκόσμια πραγματικότητα.
Στην περίπτωση της Ουκρανίας, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, οι ΗΠΑ διεξάγουν πόλεμο δια αντιπροσώπων. Είναι μια τακτική που χαρακτηρίζεται από έλλειψη ευθύνης για την τύχη (κατάληξη) εκείνων που χρησιμοποιεί για την επίτευξη των στόχων της. Και οι Ουκρανοί δεν είναι οι μόνοι, και οι πρώτοι, που μαθαίνουν με τον πιο επώδυνο τρόπο αυτή τη διαχρονική αλήθεια.
Ίσως γι' αυτό οι ΗΠΑ δεν πιστεύουν ότι οι ενέργειές τους στην Ουκρανία θα μπορούσαν να προκαλέσουν μετωπική σύγκρουση με τη Ρωσία. Μένει, ωστόσο, να δούμε σε ποιο βαθμό μπορεί να λειτουργήσει αυτή η λογική τώρα, που η σύγκρουση είναι τόσο κοντά στην πρωτεύουσα του αντιπάλου και όχι στο... μακρινό Αφγανιστάν.
Τέλος, δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε ακόμη μια κρίσιμη παράμετρο: αυτή που αφορά την ισορροπία ανάμεσα στην εσωτερική σταθερότητα με τις επιλογές εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Δεν φαίνεται να είναι τόσο εύκολος ο προσδιορισμός της.
ΧΒ
