Ήταν η «Σύνοδος κορυφής Τραμπ». Έτσι αποκάλεσε ο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Ρούμπιο, τη φετινή σύνοδο των 32 μελών του ΝΑΤΟ, που έγινε στη Χάγη. Και δεν έκανε λάθος. Η Σύνοδος είχε τα χαρακτηριστικά μιας βιαστικής διεκπεραίωσης (μέσα σε δύο ώρες) των «θέλω» των ΗΠΑ. Οι ηγέτες που συγκεντρώθηκαν είχαν έναν στόχο: να ικανοποιήσουν επαρκώς τον πρόεδρο των ΗΠΑ σχετικά με τις αμυντικές δαπάνες, για να αποσπάσουν τη δέσμευσή του - τουλάχιστον προς το παρόν – στο άρθρο 5, διασκεδάζοντας ανησυχίες πριν από τη Σύνοδο.
Αίσθηση και δυσφορία σε ευρωπαϊκούς κύκλους προκάλεσαν οι έπαινοι του γγ Ρούτε για τον Τραμπ, η ρητορική υπερβολή, η έντονη προσωπική κολακεία και η απόδοση στρατηγικής «νίκης» στον «μπαμπά» Τραμπ, των αποφάσεων της Συνόδου. Αποχώρησαν, συγχαίροντας εαυτούς και αλλήλους, με κολακείες και αστεϊσμούς… Πόσο θα κρατήσει ο «μήνας του μέλιτος»;
Ο Τραμπ συνεχάρη τον εαυτό του για όσα πέτυχε μέχρι σήμερα και στη συνέχεια έθεσε το στόχο των στρατιωτικών δαπανών για τους συμμάχους του ΝΑΤΟ -αλλά όχι για τις ΗΠΑ- που θα παράξει θέσεις εργασίας σε αμερικανικά εργοστάσια. «Ήρθα εδώ επειδή ήταν κάτι που υποτίθεται ότι έπρεπε να κάνω, αλλά έφυγα λίγο διαφορετικά», είπε ο Τραμπ… «Θέλουν να προστατεύσουν τη χώρα τους και χρειάζονται τις ΗΠΑ», είπε και πρόσθεσε: «Και χωρίς τις ΗΠΑ, δεν θα είναι το ίδιο».
Αυτά ωστόσο δεν αμβλύνουν τα υπαρξιακά ερωτήματα για το πώς τα μέλη της συμμαχίας θα χρηματοδοτήσουν τη μεγαλύτερη αύξηση στρατιωτικών δαπανών από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Οι αναλυτές περιγράφουν τη Σύνοδο ως ανταλλαγή, «quid pro quo» («κάτι για κάτι»), γνωστή στους διαδρόμους του ΝΑΤΟ ως «5 για 5». Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι θα βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη (των πολιτών τους), αποδεχόμενοι αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ, για να παραμείνει ενεργή η δέσμευση των ΗΠΑ στο περίφημο Άρθρο 5, το θεμέλιο της Συμμαχίας!
Από αυτό το 5% του ΑΕΠ (έως το 2035), όπου κατέληξαν τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, το 3,5% θα αφορά αμιγώς στρατιωτικές δαπάνες και το 1,5% ευρύτερα επενδύσεις που σχετίζονται με την ασφάλεια και την άμυνα, όπως οι υποδομές. Αυτό το δεύτερο προσφέρεται για «δημιουργική λογιστική»! Η πορεία και η ισορροπία των δαπανών, στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου, θα επανεξεταστούν το 2029, «υπό το πρίσμα του στρατηγικού περιβάλλοντος και των επικαιροποιημένων στόχων ικανότητας». Μέχρι στιγμής η Ισπανία η φαίνεται ότι εξαιρέθηκε, ενώ η Σλοβακία εξέφρασε τις αντιρρήσεις της για το 5%, και είναι υπαρκτός ο φόβος μήπως ακολουθήσουν και άλλοι. Ο Τραμπ επέκρινε την Ισπανία, αλλά ξεκαθάρισε ότι και οι ΗΠΑ θα εξαιρεθούν από το 5%! Ίσως αποδειχτεί ότι η δέσμευση των νέων δαπανών για τη Νατοϊκή άμυνα ήταν το εύκολο «κομμάτι» για τους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Τώρα οι ηγέτες αντιμετωπίζουν τη δυσκολότερη δοκιμασία, να προωθήσουν τεράστιες αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες στο εσωτερικό τους.
Πάντως οι τρεις στόχοι που έθεσε ο Ρούτε αποτελούν την επιτομή του ακραίου μιλιταρισμού: «να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στις μεγάλες αμυντικές εταιρείες και τις νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups)», «να χτίσουμε περισσότερες «γέφυρες» μεταξύ πολιτικού και στρατιωτικού τομέα», και, τέλος, «το ζητούμενο από τη βιομηχανία άμυνας είναι παραδόσεις με ταχύτητα και σε μεγάλη κλίμακα».
Και με το άρθρο 5 τι γίνεται; Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Χέγκσεθ, δήλωσε τον περασμένο Φεβρουάριο: «Οι αυστηρές στρατηγικές πραγματικότητες εμποδίζουν τις ΗΠΑ να επικεντρωθούν αποκλειστικά στην ασφάλεια της Ευρώπης». Πάνω σε αυτό αναπτύσσονται οι αμφισημίες του Τραμπ που αγχώνουν τους συμμάχους. Μιλώντας σε δημοσιογράφους μέσα από το προεδρικό αεροσκάφος, σε σχετική ερώτηση, δήλωσε ότι η εφαρμογή του Άρθρου (…) «εξαρτάται από τον ορισμό σας. Υπάρχουν πολλοί ορισμοί του Άρθρου 5 (…) Αλλά είμαι δεσμευμένος στο να είμαι φίλος τους»! Ωστόσο, το να είσαι φίλος στη γεωπολιτική είναι άλλο πράγμα από το να είσαι πραγματικός σύμμαχος.
Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο ορισμός δεν είναι σαφής. Αναφέρει ότι: «Μια ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσότερων από αυτούς στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική θα θεωρείται επίθεση εναντίον όλων τους». Αλλά στην εξειδίκευσή του το Άρθρο 5 αναφέρει ότι κάθε συμβαλλόμενο μέρος είναι «εντελώς ελεύθερο να αποφασίσει αν θα προβεί σε στρατιωτική δράση ή όχι». Μέχρι στιγμής, το έχουν επικαλεστεί οι ΗΠΑ μία φορά, μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, οδηγώντας τη συμμαχία να αναπτύξει στρατεύματα και δυνατότητες στο Αφγανιστάν.
Σε αυτό το φόντο, η «ενότητα» του ΝΑΤΟ στη Χάγη είναι ίσως πιο εύθραυστη απ’ όσο φαίνεται στα επίσημα ανακοινωθέντα. Τα διεθνή ΜΜΕ επικέντρωσαν στη δουλοπρέπεια του γγ προς τον Τραμπ. Ωστόσο αυτή αντανακλά τα σύνθετα προβλήματα των ευρωπαίων ιμπεριαλιστών απέναντι στις παγκόσμιες προκλήσεις, που ξεπερνούν τα διαμορφωμένα στάνταρ με τα οποία κινούνταν μέχρι σήμερα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία τα ανέδειξε και τα έθεσε με επιτακτικό τρόπο. Η πλήρης υποταγή στις ΗΠΑ δεν σχετίζεται μόνο με τη στρατιωτική ανεπάρκεια της Ευρώπης, αλλά αποτελεί και πολιτική επιλογή, αφού η εμπλοκή των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια αποτελεί παράγοντα ευρωπαϊκών ισορροπιών και ρυθμιστή των ενδοευρωπαϊκών ανταγωνισμών.
Πώς θα κινηθούν οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές; Βρετανία–Γαλλία ταλανίζονται από έντονα εσωτερικά προβλήματα. Όπως σχολίασε ο Μακρόν, «οι ΗΠΑ απαιτούν από τους συμμάχους να δαπανούν περισσότερα για την άμυνα, ενώ παράλληλα πιέζουν τις οικονομίες τους με δασμούς». (Η παράταση που έδωσε ο Τραμπ λήγει 9 Ιουλίου)! Οι μόνες ευρωπαϊκές χώρες που μπορούν να επιδιώξουν αυτόν τον στόχο [5%] είναι η Γερμανία, η Πολωνία, οι χώρες της Βαλτικής και οι σκανδιναβικές χώρες. Οι υπόλοιπες λίγο ή καθόλου.
Άμεσα οι επιλογές ενίσχυσης των αμυντικών δαπανών περιλαμβάνουν (εκτός της «έξυπνης λογιστικής») την αύξηση των φόρων, τη μείωση των δημόσιων δαπανών (συμπεριλαμβανομένων των δημοφιλών προγραμμάτων πρόνοιας και κοινωνικών προγραμμάτων) και την έκδοση ομολόγων. Όμως όλες οι χώρες της Ευρώπης δεν έχουν την ίδια ευχέρεια. Ανάλυση του POLITICO αποκαλύπτει εμφανή κενά μεταξύ των χωρών που ξοδεύουν πολλά χρήματα (και βρίσκονται κοντά στη Ρωσία) και εκείνων που μόλις πλησιάζουν το στόχο της προηγούμενης δεκαετίας (2%) (και βρίσκονται μακριά από τη Ρωσία).
Η Γερμανία δείχνει μεγαλύτερη άνεση. «Τα χρήματα από μόνα τους δεν θα λύσουν τα προβλήματά μας», δήλωσε ο γερμανός καγκελάριος Μερτς στους δημοσιογράφους μετά τη σύνοδο κορυφής, χωρίς να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες. Πάντως πέρασε ασχολίαστη η δήλωσή του ότι: «Ο γερμανικός στρατός θα γίνει ο ισχυρότερος στην Ευρώπη». Η αστική τάξη της Γερμανίας βλέπει μια νέα Βαϊμάρη;
Η καρδιά του προβλήματος όμως είναι όχι απλά στο πάγωμα της δυναμικής εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αλλά στο οριστικό τέλος της. Και ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές δεν δείχνουν ικανοί να παρέχουν το σκελετό μιας τέτοιας ικανότητας! Οι προηγούμενες πρωτοβουλίες για τη συγκέντρωση πόρων και την κοινή επένδυση σε πανευρωπαϊκές δυνατότητες έχουν αποτύχει. Παράδειγμα, η κοινοπραξία της Airbus, η οποία ιδρύθηκε το 1970, χωρίς καμία επιτυχία στον αμυντικό τομέα μέχρι στιγμής. Επίσης πρόβλημα αποτελεί και το πώς θα διασφαλιστεί ότι το μεγαλύτερο μέρος των αμυντικών δαπανών δεν θα πάει σε αμερικανικές εταιρείες κατασκευής όπλων.
Λέγεται ότι το ΝΑΤΟ είναι σε μετάβαση. Στην πραγματικότητα ο μεταπολεμικός κόσμος είναι σε μετάβαση. Ωστόσο η αντίληψη της κοινής απειλής, που αποτελεί τον πυρήνα μιας στρατιωτικής συμμαχίας, σε ότι αφορά την Ατλαντική Συμμαχία, είναι θολή. Σήμερα, δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς τη διαφορά στον τρόπο με τον οποίο τα μέλη της συμμαχίας βλέπουν την απειλή που θέτει η Ρωσία. Η σύντομη δήλωση στην οποία συμφώνησαν οι ηγέτες αναφέρει τη Ρωσία ως «μακροπρόθεσμη απειλή» και είναι σημαντικά πιο ήπια διατύπωση σε σύγκριση με την προηγούμενη, που τη χαρακτήριζε «την πιο σημαντική και άμεση απειλή για την ασφάλεια των Συμμάχων».
Η φετινή Σύνοδος μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία από τις πιο φορτισμένες πολιτικά των τελευταίων ετών. Το κρίσιμο ερώτημα δεν αφορά το αν οι Ευρωπαίοι θα αυξήσουν τις στρατιωτικές δαπάνες, αλλά αν μπορούν να εμπιστευτούν τις ΗΠΑ ως πυλώνα σταθερότητας με ένα πρόεδρο που συχνά εναλλάσσει το «καρότο» με το «μαστίγιο»;
Η μιλιταριστική απογείωση είναι δρομολογημένη, αλλά η αβεβαιότητα παραμένει ισχυρό εμπόδιο. Κάτι σαν ομίχλη σε διάδρομο απογείωσης.
ΧΒ
