Η βρετανική κατοχή στην Κύπρο ξεκινάει με τη λήξη του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1878. Η ιδιαίτερη γεωπολιτική θέση του νησιού ως σταυροδρόμι τριών ηπείρων και οι βλέψεις των Άγγλων σε Μ. Ανατολή και Ασία κατέστησαν την Κύπρο αποικία της Μ. Βρετανίας από το 1925. Την ίδια περίπου περίοδο ξεκινούν και οι πρώτες αντιαποικιακές εξεγέρσεις των Κυπρίων, όπως αυτή του 1931, με σημαντικό ρόλο των κομμουνιστών. Η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο κυπριακός λαός θα συνεχίσει τον αντιαποικιακό αγώνα. Ήταν η περίοδος που η έκβαση του πολέμου ανέδειξε τις ΗΠΑ ως κυρίαρχη δύναμη και εκφράστηκε το ενδιαφέρον τους για το νησί. Η ελληνική κυβέρνηση, πλήρως υποταγμένη στα ΝΑΤΟϊκά αφεντικά της, υπονόμευσε τον κυπριακό αγώνα.
Το 1955 ιδρύεται η ΕΟΚΑ, κυρίως από εθνικιστικές δυνάμεις και ξεκινάει ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων. Ο χαρακτήρας της ΕΟΚΑ και οι σοβινιστικές τάσεις που κυριαρχούν δίνουν τη δυνατότητα στους Άγγλους να εφαρμόσουν την πολιτική του «διαίρει και βασίλευε», να δηλητηριάσουν τις σχέσεις των δύο κοινοτήτων και να προωθήσουν τη διχοτόμηση του νησιού. Ταυτόχρονα, προσπαθούν να τρομοκρατήσουν και να καταστείλουν με κάθε τρόπο τους Κύπριους αγωνιστές, με εκτελέσεις, βασανιστήρια και πυρπολήσεις ολόκληρων χωριών. Το ΑΚΕΛ κηρύσσεται παράνομο και ο Μακάριος εξορίζεται.
Τα διχοτομικά σχέδια των Άγγλων αλλά και των Αμερικανών προωθούνται με το σχέδιο Μακμίλαν το 1958, που προβλέπει τριπλή κυριαρχία στο νησί (βρετανική, ελληνική και τουρκική). Το αποτέλεσμα είναι να οξυνθούν ακόμα περισσότερο οι σχέσεις των δύο κοινοτήτων και να ξεκινήσουν σοβαρές συγκρούσεις μεταξύ τους.
Σαν ώριμο φρούτο -και μετά από εκβιασμό των Άγγλων ότι σε άλλη περίπτωση θα διχοτομηθεί το νησί- έρχονται οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου (1959) και η τυπική ανεξαρτησία της Κύπρου (1960). Στην πράξη επισημοποιείται η κηδεμονία από Μ. Βρετανία, Ελλάδα και Τουρκία, αφού έχουν δικαίωμα να επέμβουν από κοινού ή το κάθε κράτος ξεχωριστά στο νησί και διατηρούνται οι βρετανικές βάσεις. Την περίοδο αυτή, αρχίζει να διαμορφώνεται έντονο ενδιαφέρον και από τη μεριά του σοσιαλιμπεριαλισμού (ΕΣΣΔ) για την Κύπρο, κυρίως μέσω των σχέσεων με το ΑΚΕΛ, αλλά και τον Μακάριο. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος που μέσα στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου υπήρχε και μια μυστική συμφωνία για την είσοδο της Κύπρου στο ΝΑΤΟ. Το σύστημα διακυβέρνησης, με το δικαίωμα βέτο από τον εκπρόσωπο κάθε κοινότητας για τα βασικά θέματα, όπως προβλεπόταν από τις συμφωνίες, ήταν αναπόφευκτο να καταλήξει σύντομα σε νέο αδιέξοδο. Αυτό το αδιέξοδο ενισχύθηκε από τη στάση των ΗΠΑ και Μ. Βρετανίας, αλλά και την υποδαύλιση νέων εντάσεων από Ελλάδα και Τουρκία. Πολύ γρήγορα θα ξεσπάσουν νέες συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, δίνοντας το άλλοθι στους Άγγλους να κάνουν ένα βήμα ακόμα προς τη διχοτόμηση, με τη δημιουργία της «Πράσινης Γραμμής».
Η εμπλοκή των ΗΠΑ γίνεται ακόμα μεγαλύτερη. Είναι ολοφάνερο ότι προωθούν πλέον την πλήρη διχοτόμηση και τη διπλή ένωση, με στόχο την ένταξη του νησιού στο ΝΑΤΟ. Είναι η εποχή της όξυνσης της παγκόσμιας αντιπαράθεσης των δύο μπλοκ, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον των ιμπεριαλιστών για την περιοχή της Μ. Ανατολής. Η Κύπρος εντάσσεται μέσα σε αυτά τα σχέδια, με τον ρόλο του αβύθιστου αεροπλανοφόρου. Έτσι, σε αυτή την κατεύθυνση, οι ΗΠΑ προτείνουν τα σχέδια «Σαντ-Μπολ» και «Άτσεσον», με στόχο την πλήρη στρατιωτικοποίηση του νησιού, που δεν γίνονται δεκτά.
Η αμερικανοκίνητη Χούντα στην Ελλάδα εκτός των άλλων έρχεται να απαντήσει σε μεγάλο βαθμό και στο αδιέξοδο των ΗΠΑ σε ό,τι αφορά το Κυπριακό. Από τον Νοέμβρη του 1967 ξεκινούν νέες ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, με προβοκάτσιες της ελληνικής πλευράς, όταν με εντολή της Χούντας, ο Γρίβας επιτίθεται σε χωριά Τουρκοκυπρίων και με αντίστοιχες απαντήσεις από τουρκοκυπριακές ένοπλες ομάδες. Ουσιαστικά ξεκινάει η δράση της ΕΟΚΑ Β’, που συνοδεύεται με την πρώτη απόπειρα δολοφονίας του Μακάριου. Η Χούντα, ως εκφραστής της ελληνικής αστικής τάξης, θεωρεί ότι με αυτό τον τρόπο θα κερδίσει πόντους στην αντιπαράθεσή της με την τουρκική, θα βγει ευνοημένη και θα της δοθεί πρωταγωνιστικός ρόλος από τους Αμερικάνους.
Έτσι, φτάνουμε στο πραξικόπημα του Ιωαννίδη το 1974, την αντίδραση της Τουρκίας, τον Αττίλα και την κατοχή του 36% του κυπριακού εδάφους από τον τουρκικό στρατό. Η στάση των ΝΑΤΟϊκών μας συμμάχων και ιδιαίτερα των ΗΠΑ είναι πολύ συγκεκριμένη. Ζητούν από την ελληνική πλευρά να μην αντιδράσει, ώστε να διαφυλαχτεί η ενότητα της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Η ελληνική αστική τάξη υπέστη μια σημαντική ήττα, που φυσικά την πλήρωσε ο λαός της Κύπρου, με χιλιάδες νεκρούς και αγνοουμένους και εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες.
Στα επόμενα χρόνια ξεκίνησαν πολλές διακοινοτικές συνομιλίες για εξεύρεση «λύσης», χωρίς να καταλήξουν σε αποτέλεσμα. Η κυριαρχία των ιμπεριαλιστών όχι μόνο γίνεται πλέον εντονότερη, αλλά ουσιαστικά νομιμοποιείται. Η τουρκική πλευρά ανακηρύσσει μονομερώς το «Τούρκικο Ομόσπονδο Κράτος της Κύπρου» (1975) και την «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» (1983) κάνοντας ένα ακόμα βήμα προς τη διχοτόμηση.
Οι συνομιλίες συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Κρίσιμες ήταν οι εξελίξεις του 2004 με την προώθηση του σχεδίου Ανάν. Οι ΗΠΑ την περίοδο εκείνη είχαν ανοιχτά μέτωπα σε Μ. Ανατολή και Ασία (Ιράκ, Αφγανιστάν) και ήθελαν να «κλείσουν» το Κυπριακό -με βάση τα δικά τους συμφέροντα- ώστε απρόσκοπτα και χωρίς προστριβές οι αστικές τάξεις Ελλάδας και Τουρκίας να στοιχηθούν στο προχώρημα των αμερικανικών σχεδίων. Το σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε πανηγυρικά, με δημοψήφισμα από τον κυπριακό λαό.
Οι εξελίξεις με την ανακήρυξη ΑΟΖ στην ανατολική Μεσόγειο και την ανακάλυψη πλούσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, αλλά και τις εκτός ΝΑΤΟϊκού πλαισίου κινήσεις της Τουρκίας, έφεραν ξανά στην επικαιρότητα το Κυπριακό, εντάσσοντάς το -πέρα από τον γεωπολιτικό- και στον ενεργειακό ανταγωνισμό των ιμπεριαλιστών. Στη βάση αυτή έγινε μια προσπάθεια «επίλυσης» όχι μόνο του Κυπριακού αλλά και των άλλων ελληνοτουρκικών διαφορών στο Κραν Μοντανά, που κατέληξε σε αποτυχία (2017).
Τα τελευταία γεγονότα, με τις επιθέσεις του Ισραήλ σε Λίβανο και Συρία, τη γενοκτονία των Παλαιστινίων αλλά και τον «πόλεμο των 12 ημερών» με το Ιράν ανέδειξαν τον κρίσιμο ρόλο της Κύπρου, λόγω έλλειψης στρατηγικού βάθους της ισραηλινής άμυνας. Οι αγγλικές βάσεις στο νησί, που αξιοποιήθηκαν από τις ΗΠΑ, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των συγκρούσεων στην περιοχή. Ας μην ξεχνάμε πως και σε μια ενδεχόμενη αντιπαράθεση Ισραήλ-Τουρκίας, η Κύπρος θα βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα και θα αποτελέσει στρατιωτικό στόχο.
Γι’ αυτό οι ιμπεριαλιστές προωθούν με γρήγορους ρυθμούς τη σύνδεσή της με το ΝΑΤΟ, ειδικά μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και τις πρόσφατες συγκρούσεις στη Μ. Ανατολή. Η Κύπρος μπορεί να μη συμμετέχει ενεργά σε στρατιωτικές ΝΑΤΟϊκές ασκήσεις, αλλά έχει πλέον ρόλο παρατηρητή και συμμετέχει έμμεσα μέσω της ΕΕ, στην οποία είναι ήδη ενταγμένη από το 2004. Στην ίδια κατεύθυνση, οι ΗΠΑ προχώρησαν το 2022 και στην πλήρη άρση του εμπάργκο όπλων, που είχε επιβληθεί το 1987.
Η κρισιμότητα των εξελίξεων, η όξυνση των ανταγωνισμών και η προετοιμασία των ιμπεριαλιστών για έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο οδηγούν πλέον στην πλήρη ΝΑΤΟποίηση του νησιού.
Σ.Σ.
