Την 1η Δεκεμβρίου, ο Πούτιν επισκέφθηκε επίσημα την Τουρκία. Το ταξίδι αυτό κράτησε μόνο λίγες ώρες. Οι λόγοι που το προκάλεσαν αλλά και ότι θα προκαλέσει, θα απασχολήσουν για πολύ καιρό τη διεθνή ειδησεογραφία.
Στη συνέντευξη τύπου που έδωσε ο Ρώσος πρόεδρος, αμέσως μετά τη συνάντησή του με τον τούρκο ομόλογό του Ερντογάν, ανακοίνωσε τη διακοπή του σχεδίου κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου South Stream (αξίας 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων), που θα ξεκινούσε από το Νότο της Ρωσίας και υποθαλάσσια θα έφτανε στη Βουλγαρία, και από εκεί μέσω της Σερβίας και της Ουγγαρίας στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη, παρακάμπτοντας την Ουκρανία. Ο αγωγός θα κάλυπτε περίπου το 30% των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης σε φυσικό αέριο.
Η ανακοίνωση αλλά κα ο τρόπος που έγινε προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις αλλά και τριγμούς στην ΕΕ. Η (νεοσυσταθείσα) Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ενέργειας δηλώνει έκπληκτη για το γεγονός και ο Γιούγκερ προσπάθησε να αμβλύνει τις εντυπώσεις. Πίσω όμως από το παιχνίδι των εντυπώσεων έχουμε και την ουσία του πράγματος. Και η ουσία είναι πως η όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών μέρα με τη μέρα παίρνει όλο και μεγαλύτερη επιτάχυνση.
Από αρκετά δυτικά ΜΜΕ η απόφαση του Πούτιν παρουσιάζεται σαν στρατηγική ήττα της Ρωσίας. Οι λόγοι αυτής της κίνησης εστιάζονται στις ευρωπαϊκές πιέσεις προς τη Μόσχα, την πτώση των τιμών του πετρελαίου και την υποτίμηση του ρουβλίου. Πίσω όμως από τους πανηγυρισμούς μερίδας του δυτικού Τύπου για το τακτικό «χτύπημα» που κατάφερε η Κομισιόν στη Μόσχα, αρχίζει να διαφαίνεται και η πραγματική ανησυχία κύκλων της ΕΕ σε ότι αφορά την ακόμη μεγαλύτερη πρόσδεση της Ηπείρου στα παιχνίδια της Ουάσινγκτον.
Εκείνο που πρέπει να επισημάνουμε εδώ είναι ότι ή ο Ρώσος πρόεδρος παίζει ένα καλοστημένο παιχνίδι (μπλοφάρει) για να παρατηρήσει τις αντιδράσεις των Ευρωπαίων ή άρχισε τον «ενεργειακό πόλεμο» εναντίον της ΕΕ οξύνοντας αντιθέσεις ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ευρώπη.
Βλέπουμε λοιπόν πως ο Πούτιν όσο εχθρικά κινείται προς την ΕΕ, τόσο και περισσότερο ευνοϊκά κινείται προς την Τουρκία του Ερντογάν. Εκτός της κατασκευής πυρηνικού εργοστασίου από τη ρωσική εταιρεία Rosatom, συμφώνησαν σε μια «νέα εκδοχή» του αγωγού South Stream. Ένας τέτοιος αγωγός, ο Blue Stream, ρέει ήδη προς την Τουρκία. Ο προτεινόμενος θα έχει δυνατότητα μεταφοράς τέσσερις φορές μεγαλύτερης από τον υπάρχοντα. Η Ρωσία επίσης προτίθεται να μειώσει την τιμή του φυσικού αερίου κατά 6% για τους Τούρκους καταναλωτές από την 1η Ιανουαρίου του 2015, και αυτό θα είναι μόνο το πρώτο βήμα πριν από τις περαιτέρω μειώσεις που θα ακολουθήσουν «στα πλαίσια της στρατηγικής συνεργασίας με την Άγκυρα», όπως δήλωσε ο Πούτιν.
Σε μια τέτοια περίπτωση, η σχέση Μόσχας – Άγκυρας αποκτά στρατηγικό χαρακτήρα και αποτελεί εξέλιξη κάθε άλλο παρά θετική για τη ΕΕ, που πλέον θα έχει να κάνει με μια νέα «χώρα – τράνζιτ» ενεργειακών πόρων, πολύ φιλόδοξη, σαφώς ισχυρότερη της Ουκρανίας και ανησυχητικά απρόβλεπτη. Είναι εμφανές ότι η Τουρκία με το να θέλει να καταστεί κόμβος μεταφοράς ενεργειακών πόρων προς της Ευρώπη στοχεύει σε γεωπολιτικά και οικονομικά πλεονεκτήματα, χρήσιμα για την ανάδειξή της σε υπολογίσιμη περιφερική δύναμη.
Η Ρωσία αναπροσανατολίζει όχι μόνο ένα μεγάλο τμήμα της ενεργειακής της πολιτικής αλλά επανακαθορίζει συνολικά τη στάση της προς ΗΠΑ – Δύση. Στην καθιερωμένη ετήσια ομιλία (εθνικό διάγγελμα) του Προέδρου της Ρωσίας στις 4 Δεκεμβρίου, ο Πούτιν ανέλυσε την οικονομική, κοινωνική και εξωτερική πολιτική της Μόσχας για το 2015 αλλά και για τα επόμενα έτη. Τόνισε με έμφαση ότι η Μόσχα θα διατηρήσει τη σκληρή γραμμή στις σχέσεις της με τη Δύση και δεν πρόκειται να υποκύψει στις πιέσεις για το Ουκρανικό. Επιπλέον, παρουσίασε την τρέχουσα αμερικανο- ρωσική σύγκρουση σαν «συστημική», που αντανακλά τη γενικότερη επιθυμία της Δύσης να αποδυναμώσει τη Ρωσία. Σίγουρα αντιλαμβάνεται πώς η μετά τον Ομπάμα αμερικανική πολιτική ηγεσία (όπως δείχνουν οι εκλογές σε Κογκρέσο και Γερουσία) θα κρατήσει πολύ πιο επιθετική στάση σε όλα τα μέτωπα με τη Ρωσία.
Είναι φανερό πως η απόφαση Πούτιν αφορά περισσότερο τους διπλωμάτες και όχι τους οικονομολόγους. Από την αρχή, ο South Stream (κοινοπραξία που συμπεριλάμβανε μεγάλες ενεργειακές εταιρείες από την Αυστρία, την Ιταλία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία) ήταν ένα σχέδιο που βασιζόταν στη γεωπολιτική και όχι στην οικονομική λογική.
Το σχέδιο μπορεί να συνοψιστεί σε τρεις στόχους. Παράκαμψη της Ουκρανίας (πολύ ευάλωτη σε δυτικές πιέσεις τα τελευταία 10 χρόνια), ενίσχυση των ερεισμάτων της Ρωσίας στη Νοτιοανατολική και Κεντρική Ευρώπη, με τη δημιουργία πεδίου κοινών συμφερόντων, και υπονόμευση του αντίπαλου αγωγού Nabucco. Ως γνωστόν, ο Nabucco ναυάγησε πέρυσι.
Ωστόσο το ρωσικό άνοιγμα προς την Τουρκία είναι αρκετά πιο ακανθώδες από ότι δείχνει. Όσο καλό φαίνεται το κλίμα στις σχέσεις Άγκυρας – Μόσχας στο ενεργειακό, τόσο κακό παραμένει αναφορικά με τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και κυρίως στη Συρία.
Στην ουσία, ο Πούτιν υπέγραψε στην Άγκυρα «συμφωνία προθέσεων» για την επέκταση του υποθαλάσσιου αγωγού Blue Stream, ενώ συζητείται η κατασκευή ενός νέου αγωγού που θα μπορούσε να έχει την ίδια χωρητικότητα με τον South Stream. Ουσιαστικά όλα είναι ακόμα στις προθέσεις (έχει υπογραφεί ένα «μνημόνιο κατανόησης» ανάμεσα στις αντίστοιχες κρατικές εταιρείες φυσικού αερίου) και η μόνη πραγματική συμφωνία που υπογράφτηκε ανάμεσα σε Ρωσία και Τουρκία είναι η παροχή 3 δις. κυβικών μέτρων μέσω του υπάρχοντος αγωγού Blue Stream. Είναι προφανές ότι ουσιαστικές συνέπειες μπορούν να υπολογιστούν μόνο σε περίπτωση που ξεκινήσει ο νέος αγωγός.
Αντίθετα, για την ΕΕ, η ματαίωση κατασκευής του αγωγού «South Stream» έχει άμεσο οικονομικό και πολιτικό κόστος. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, η εξέλιξη αυτή θα κοστίσει πάνω από 2,5 δισ. ευρώ σε ευρωπαϊκές εταιρείες που είχαν συνδεθεί με αυτό το έργο (Γερμανική Europipe, Ιταλική Saipem, θυγατρική του ενεργειακού κολοσσού ENI, την ελβετική Allseas, κ.ά.). Κατά συνέπεια, είναι αρκετά «κατανοητές» οι πρώτες σκληρές δηλώσεις από Ιταλία και Αυστρία (όπου και ο τερματικός του South Stream).
Στο εξής, η Ιταλία θα χαράξει τις σχέσεις της με τη Ρωσία σύμφωνα με τα εθνικά της συμφέροντα, δήλωσε απερίφραστα ο ΥΠΕΞ της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας της Ε.Ε και χώρας με ισχυρούς οικονομικούς και ενεργειακούς δεσμούς με τη Ρωσία, Πάολο Τζεντιλόνι. «Εκτιμώ πως η Ευρώπη θα υποφέρει σκληρά από την απώλεια αυτή» εκτιμά ο επικεφαλής του αυστριακού ενεργειακού Ομίλου ΟΜW, Χέρχαρντ Ρόις. Και ο Διευθυντής του τσέχικου Ομίλου «VEMEX», Χούνγκο Κισέλκα, λέει πως Βουλγαρία και Ε.Ε. «καταποντίζοντας το South Stream έκαναν γιγάντιο λάθος». Ανάλογες ή και πιο σκληρές είναι οι αντιδράσεις εκπροσώπων όλων των χωρών που ενέχονται στο έργο, Σέρβων, Σερβοβόσνιων, Κροατών, Ούγγρων, αλλά και της πλειοψηφίας των πολιτικών αναλυτών της Βουλγαρίας.
Άμεσα, ο μεγαλύτερος χαμένος (και χωρίς να φταίει) είναι η Σερβία, η οποία ανέμενε ρωσικές επενδύσεις δυο δισεκατομμυρίων ευρώ για τον αγωγό, σημαντικά έσοδα από τα δικαιώματα διέλευσης, αλλά και ένα πακέτο αρκετών δισεκατομμυρίων από την εξαγορά σερβικών επιχειρήσεων από τους Ρώσους. Πάντως ο πρόεδρος της Ρωσίας δήλωσε ότι εκτιμά ιδιαίτερα τη στάση της Σερβίας και υποσχέθηκε ότι θα διευρύνει τις εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές της Ρωσίας και προς όφελος της Σερβίας.
Ο αγωγός ματαιώθηκε, με τυπική υπαιτιότητα της Βουλγαρίας αλλά με ουσιαστική των Βρυξελλών – Ουάσιγκτον. Το επιχείρημα που προβαλλόταν από τις Βρυξέλες ήταν ότι ο αγωγός ενδεχομένως να παραβιάζει το ευρωπαϊκό δίκαιο, δεδομένου ότι προβλέπει έναν πολύ ισχυρό ρόλο για την Gazprom, η οποία επρόκειτο να έχει το ρόλο προμηθευτή αλλά και συνδιαχειριστή. Έτσι και η Σόφια διέκοψε δυο φορές τους τελευταίους μήνες τα έργα κατασκευής προκαλώντας την οργή της ρωσικής Gazprom. Ήταν και η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Τώρα ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Μπορίσοφ καλεί τη Μόσχα να μην σταματήσει τον αγωγό. Προφανώς συνειδητοποιεί ότι η υποστήριξη από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα είναι ανύπαρκτη, με συνέπεια το εσωτερικό πολιτικό νέφος να χρωματίζεται έντονα από το γεγονός πως ο Πούτιν ανέφερε ρητά ότι η Βουλγαρία έχει υποκύψει στις πιέσεις από Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες σε βάρος των βουλγαρικών συμφερόντων. Το ξεμπρόστιασμα της Βουλγαρίας σε αυτή την ιστορία ξεπερνά τα όποια πολιτικά «ανταλλάγματα» της κυβέρνησης Μπορίσοφ.
Συνοπτικά.
Οι Πούτιν επιχειρεί να «ανακατέψει την τράπουλα» και στέλνει μήνυμα για αλλαγή των δεδομένων συνολικά στα τεκταινόμενα στην Ε.Ε.
Οι Βρυξέλλες και κυρίως το Βερολίνο συνειδητοποιούν ότι εκτός από το κόστος των αμερικανικών κυρώσεων (που πλήττει σχεδόν αποκλειστικά την ευρωπαϊκή οικονομία), θα πρέπει τώρα να επενδύσουν πολύ περισσότερα απ’ όσα περίμεναν και για την Ουκρανία.
Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να ασκούν πίεση στο εγγύς εξωτερικό της Ρωσίας μέσω Εσθονίας, Λιθουανίας, Ουκρανίας αλλά και στα Βαλκάνια (βλ. Σερβία και Βουλγαρία, Ουγγαρία).
Τέλος οι ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις που μπορεί να πυροδοτήσει η ακύρωση της κατασκευής του South Stream σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι δύσκολο να εκτιμηθούν, καθώς οι κινήσεις των σημαντικότερων παικτών είναι σε εξέλιξη.
Χ.Β
