Οι αντιθέσεις και οι δυσαρέσκειες που την παρήγαγαν παραμένουν ενεργές!
Αυξάνονται οι κίνδυνοι για τους λαούς της περιοχής!
«Όλα συγκλίνουν λοιπόν πως η Τουρκία μπαίνει σε μια παρατεταμένη περίοδο αστάθειας και σοβαρών εξελίξεων, με τις εξελίξεις στη Συρία και τη Μέση Ανατολή να αλληλεπιδρούν τόσο στην κατάσταση που διαμορφώνεται όσο και στο χαρακτήρα των αποφάσεων που παίρνονται στο εσωτερικό της χώρας. Η κυβέρνηση Ερντογάν θα λέγαμε πως βρίσκεται αντιμέτωπη με τα αδιέξοδα που δημιούργησε η δική της πολιτική.»
Αυτά συμπεραίναμε σε άρθρο στην «Προλεταριακή Σημαία» στις 26 Μαρτίου. Η απόπειρα πραξικοπήματος το βράδυ της 15ης Ιούλη, ακόμα και αν απέτυχε, επιβεβαίωσε αυτήν τη γενική εκτίμηση με τον πιο απόλυτο τρόπο. Και ανέδειξε το διχασμό ή τους διχασμούς που διατρέχουν το γεμάτο αντιθέσεις κοινωνικό και πολιτικό σώμα της Τουρκίας από «πάνω» μέχρι «κάτω». Διχασμοί οι οποίοι αυξήθηκαν από τα προφανή αδιέξοδα μιας πολιτικής που εξαγγέλθηκε με «όραμα» τα «μηδενικά προβλήματα» με τους γείτονες και κατέληξε στο να έχουν διαταραχθεί μια σειρά «σταθερές» δεκαετιών για την Τουρκία. Διχασμοί και αντιθέσεις που αλληλεπιδρούν έντονα πια με αυτές που γεννά το τέλος μιας περιόδου εξαρτημένης από τον δυτικοευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό επέκτασης/«ανάπτυξης» και η οποία δίνει γοργά τη θέση της σε μια περίοδο με σοβαρά κρισιακά φαινόμενα.
Το σύντομο τέλος του πραξικοπήματος, που άφησε πίσω του πάνω από 290 νεκρούς και κοντά στους 1.500 τραυματίες, δεν πρέπει να ξεγελάσει κανέναn. Δεν είναι μόνο που ο Ερντογάν καλεί τον κόσμο να παραμείνει στο δρόμο, ούτε το ότι αγνοούνται ακόμα 42 ελικόπτερα και 14 πολεμικά πλοία (εικάζεται πως είναι με τους στασιαστές). Το μεγάλο κύμα συλλήψεων στο σκληρό πυρήνα του τούρκικου κράτους (στρατός, δικαστές) αλλά και η έκταση των εκκαθαρίσεων στον ευρύτερο κρατικό μηχανισμό (εκπαίδευση), η παραπέρα διατάραξη των σχέσεων με ΝΑΤΟ-ΗΠΑ αποδεικνύουν περίτρανα πως τα περισσότερα είναι μπροστά μας και όχι πίσω μας.
Ή, για να το διατυπώσουμε διαφορετικά και προκαταβολικά: δεν είμαστε παρά στο άνοιγμα ενός κύκλου ακόμα μεγαλύτερης αστάθειας, ανακατατάξεων στο εσωτερικό της Τουρκίας ανάμεσα στις διάφορες μερίδες της άρχουσας τάξης, σε αναφορά τόσο με το πολιτειακό σύστημα πάνω στο οποίο θα κινείται η χώρα (και τις δυνατότητες ελέγχου που δίνει στον καθένα) όσο και με την πολιτική που θ΄ακολουθηθεί στην περιοχή και φυσικά σε σχέση με τις δυνατότητες κίνησης μέσα στο πλαίσιο της εξάρτησης από τους ιμπεριαλιστές της Δύσης (με πρώτους απ’ όλους τις ΗΠΑ).
Η μόνη προδιαγεγραμμένη σταθερά σ’ αυτήν την εξαιρετικά ρευστή κατάσταση θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η αντιδραστικοποίηση των εξελίξεων και η δημιουργία ακόμα μεγαλύτερων προβλημάτων και κινδύνων για τον λαϊκό παράγοντα τόσο στη γειτονική χώρα όσο και στην περιοχή.
Ποιοι και γιατί: σταθερές και ερωτήματα
Tο ποιοι και γιατί και με στήριξη/ανοχή ποιων προχώρησαν στο πραξικόπημα νομίζουμε πως πρέπει να αναζητηθεί σ’ ένα συνδυασμό, αφ’ ενός, των ενδοαστικών αντιθέσεων και διχασμών που εκφράζονται μέσω των δυσαρεσκειών τμημάτων της άρχουσας τάξης της Τουρκίας με σημαντικό ιστορικό βάθος -πολιτογραφημένο ως κεμαλιστών- με εντοπισμό μέσα στο στρατό, στους οποίους πιθανά να προστέθηκαν και άλλα δυσαρεστημένα ή ριγμένα τμήματα της στρατιωτικής -και όχι μόνο- ελίτ. Αφ’ ετέρου, των περιπλοκών και των δυσαρεσκειών που έχουν δημιουργήσει στην άσκηση των ιμπεριαλιστικών πολιτικών της Δύσης και ειδικότερα των ΗΠΑ οι «αποκλίνουσες» συμπεριφορές της τουρκικής ηγεσίας. Οπότε ενδεχομένως να αυξήθηκε η ανάγκη των ΗΠΑ είτε να στριμώξουν τον Ερντογάν και να στείλουν μήνυμα («ουδείς αναντικατάστατος») ή και παράλληλα να μετρήσουν δυνατότητες εκατέρωθεν (μην ξεχνάμε πως έχουμε μια δεκαπενταετία κυριαρχίας του AKP, γεγονός που το έχει μετατρέψει σε έναν ισχυρό πόλο μέσα στην άρχουσα τάξη), πράγμα που μπορεί να έγινε εμμέσως, ακόμα και με «κλείσιμο του ματιού», όπως λέγεται, στους πραξικοπηματίες.
Πολλοί αναλυτές επισημαίνουν το γεγονός πως το τελευταίο διάστημα είχαν γίνει κάποιες διορθωτικές κινήσεις από πλευράς Ερντογάν σε σχέση με τις δυσαρέσκειες που είχαν εκδηλωθεί τόσο από τη μεριά τμημάτων του στρατιωτικού κατεστημένου όσο και από τις ΗΠΑ, για την ακολουθούμενη πολιτική τόσο στο εσωτερικό όσο και στην περιοχή και τις διεθνείς σχέσεις της Τουρκίας. Η αποκαθήλωση του Νταβούτογλου ήταν η πρώτη από μια σειρά τέτοιες κινήσεις όπως η συγνώμη στη Ρωσία, η επιτάχυνση στην εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ, μια πολιτική στο Συριακό όχι τόσο κραυγαλέα αποκλίνουσα από τις ΗΠΑ. Οι κινήσεις αυτές όντως εκ των πραγμάτων βοηθούσαν στην προσέγγιση Ερντογάν –«στρατηγών» αλλά και –ως ένα σημείο- του Ερντογάν με τις ΗΠΑ.
Είναι ωστόσο ζήτημα εάν όλα αυτά έγιναν από επιλογή ή κάτω από την πίεση που ασκούσαν αυτοί οι εξωτερικοί και εσωτερικοί παράγοντες ή και επειδή είχαν ανιχνευθεί ήδη διάφορες περίεργες κινήσεις και για να κατευνασθούν. Ας πούμε, η αποκαθήλωση του Νταβούτογλου, του δεξιού χεριού του Ερντογάν, περισσότερο σαν θυσία «αξιωματικού» έμοιαζε για να σωθεί ο «βασιλιάς» αλλά και ευρύτερα για κέρδισμα χρόνου, παρά για μια συντεταγμένη κίνηση αλλαγής πολιτικής από πλευράς Ερντογάν. Διότι «η πολιτική Νταβούτογλου» δεν ήταν παρά «η πολιτική Ερντογάν» στα κρίσιμα θέματα: προεδροποίηση του πολιτειακού συστήματος στην Τουρκία, Κουρδικό και Συριακό, σχέσεις με Ισραήλ και ευρύτερη πολιτική στη Μέση Ανατολή, «παρεκκλίσεις» από τους αμερικανικούς σχεδιασμούς κ.λπ.
Εύλογα λοιπόν θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε πως τμήματα του κεμαλικού στρατιωτικού –κατά βάση- κατεστημένου θεώρησαν τόσο την αποπομπή Νταβούτογλου όπως και τις επόμενες κινήσεις του τελευταίου διαστήματος από τη μεριά Ερντογάν «λίγες» και πάντως όχι αρκετές για να μην προχωρήσουν σ’ αυτό που σχεδίαζαν από καιρό.
Επιπρόσθετα τα ακροτελεύτια «σήματα» Ερντογάν έδειχναν πως η προσπάθεια για συνταγματική αναθεώρηση και παροχή υπερεξουσιών στον εκάστοτε πρόεδρο, προσπάθεια που στη βάση των σημερινών δεδομένων θα επέκτεινε βαθιά μέσα στο χρόνο την κυριαρχία του AKP και του Ερντογάν προσωπικά, όχι μόνο δεν ανακόπτονταν αλλά κλιμακώνονταν. Κάτι που πιθανόν επιτάχυνε τους σχεδιασμούς των πραξικοπηματιών. Πρώτα απ’ όλα και κύρια αυτό αφορούσε την ανακοίνωση των κρίσεων για το στρατό για τον Αύγουστο και την παράλληλη διαρροή λίστας με προγραμμένους στρατιωτικούς κεμαλιστές και «γκιουλενικούς» (διαρροή που μπορεί να έγινε και για να μετρήσει –αν όχι να προκαλέσει- αντιδράσεις). Κατά δεύτερο, κάποιο ρόλο έπαιξε η εξαγγελία πως θα δοθεί τούρκικη υπηκοότητα σε έναν όχι ευκαταφρόνητο αριθμό Σύρων προσφύγων (από 200 έως 500 χιλιάδες) στη βάση βέβαια ορισμένων κριτηρίων (πόσο «χρήσιμοι» είναι στην τουρκική οικονομία σε συνδυασμό με μορφωτικό επίπεδο, ειδίκευση κ.λπ.) και οι οποίοι θα μπορούσαν να ψηφίσουν σε ένα έτος από τη χορήγηση της υπηκοότητας, γεγονός που καταφανώς θα άλλαζε τις εκλογικές ισορροπίες υπέρ του AKP.
Η ίδια η ονομασία αλλά και η ανακοίνωση της ομάδας «Συμβούλιο για την ειρήνη στην πατρίδα» των πραξικοπηματιών «δείχνει» κεμαλιστές. Η έκφραση «για την ειρήνη» στον τίτλο της ομάδας αποτελεί μια κλασική κεμαλική ρήση, όσο και η αναφορά στην «αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης, της δημοκρατίας» καθώς και «του κοσμικού κράτους», αποτελούν τα σημεία πολεμικής των κεμαλιστών για την προωθούμενη πολιτική από το AKP και τον Ερντογάν.
Από τα μέχρι τώρα στοιχεία η κίνηση αυτή δεν έμεινε σε χαμηλόβαθμους ή μεσαίου βαθμού αλλά συμπεριέλαβε έναν σημαντικό αριθμό υψηλόβαθμων αξιωματικών (έχουν τεθεί σε κράτηση 25 στρατηγοί και 100 ανώτεροι αξιωματικοί) και σε όλα τα τμήματα του στρατού (ξηρά, αέρα, θάλασσα). Ωστόσο, εκ των πραγμάτων, ήταν μόνο ένα τμήμα του κεμαλικού κατεστημένου, το στρατιωτικό, και δεν γνωρίζουμε και αυτό εάν ήταν στην ολότητά του ή κάποιο κράτησε αποστάσεις από την αρχή ή βλέποντας τις εξελίξεις. Εδώ υπάρχει το εξής ερώτημα: το τμήμα που έδρασε δεν μπόρεσε να πείσει το άλλο, το «πολιτικό» -ας πούμε-, τμήμα των κεμαλιστών για το αξιόλογο της προσπάθειας αυτής ή δεν πρόλαβε να το κάνει μιας και «εκβιάστηκε» από τις καταστάσεις που έβλεπε να δρομολογούνται για να κινηθεί πιο γρήγορα απ’ ό,τι ήθελε και σχεδίαζε;
Όσον αφορά την πιθανότητα καθοδήγησης του πραξικοπήματος από τον Γκιουλέν, έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής. Υπάρχει ένας ορισμένος αριθμός αξιωματικών, από τους οποίους δύο υψηλόβαθμοι που θεωρούνται από τους πρωτεργάτες της απόπειρας πραξικοπήματος (γράφτηκε ότι στη Σχολή Αξιωματικών της Τουρκικής Αεροπορίας συνεδρίαζαν 25 εμπλεκόμενοι αξιωματικοί λίγο πριν από το πραξικόπημα, προετοιμάζοντας τις τελευταίες λεπτομέρειες) που χρεώνονται στους «γκιουλενικούς». Ο ένας, ο Μουχαρέμ Κοσέ, πρώην νομικός σύμβουλος του Γενικού Επιτελείου, είχε αποπεμφθεί πρόσφατα από το στράτευμα με την κατηγορία της διαρροής άκρως απόρρητων στρατιωτικών εγγράφων (λέγεται προς τον Γκιουλέν). Ο άλλος, ο Ακίν Οζτούρκ, ήταν πρώην επικεφαλής της αεροπορίας, αλλά αρνείται πεισματικά ότι είχε σχέση με την απόπειρα. Αυτό δείχνει πως, πιθανά και άσχετα με το αν πήραν έγκριση από τον Γκιουλέν ή όχι, υπήρξε ένας τακτικός συντονισμός δυσαρεστημένων «γκιουλενικών» με κεμαλιστές, χωρίς να μπορούμε να πάμε πιο πέρα.
Όμως οφείλουμε να σημειώσουμε πως από τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας και με όλες τις επιφυλάξεις μας για αυτά που βγαίνουν και φτάνουν σε εμάς, δεν εμφανίζεται καθοριστικός ο ρόλος των «γκιουλενικών» αλλά μάλλον υποστηρικτικός. Ένα δεδομένο, π.χ., είναι πως το δίκτυο Γκιουλέν έχει ισχνή επιρροή στο στρατό και ισχυρή επιρροή στην αστυνομία, το δικαστικό σώμα και την εκπαίδευση. Όμως όσες ειδήσεις έχουν βγει στο φως της δημοσιότητας για τις ώρες της απόπειρας δείχνουν πως η αστυνομία στάθηκε στο πλευρό του Ερντογάν. Ακόμα και οι μόλις 100 συλλήψεις αστυνομικών για συμμετοχή στο πραξικόπημα, σε μια στιγμή που ο Ερντογάν βρήκε την ευκαιρία για ευρύτερο ξεκαθάρισμα λογαριασμών, κάτι δείχνουν. Σ’ αυτό το ζήτημα όσο και σε αρκετά ακόμη η πορεία των εξελίξεων θα δείξει τι πλησιάζει πιο κοντά στην πραγματικότητα, αν και ορισμένα από αυτά μάλλον δεν θα μαθευτούν ποτέ.
Ένα δεύτερο ερώτημα αφορά τις εγκρίσεις που είχε από κάποιο ιμπεριαλιστικό κέντρο, και επειδή μιλάμε για την Τουρκία, από τις ΗΠΑ. Κάτι τέτοιο όχι μόνο δεν μπορεί να αποκλειστεί αλλά είναι μέσα στη φύση του ιμπεριαλισμού και των σχέσεων που διαμορφώνει με χώρες όπως η Τουρκία. Όταν φυσικά αναφερόμαστε σε «εγκρίσεις», όπως γράψαμε και πιο πριν, αυτή μπορεί να αφορά και ένα «κλείσιμο το ματιού», που σημαίνει προχωρήστε και εμείς μαζί σας.
Όσον αφορά την ουσία, οι ΗΠΑ εδώ και αρκετό καιρό έχουν εκδηλώσει δημόσια και με κάθε ευκαιρία τη δυσαρέσκειά τους για την πολιτική του Ερντογάν σε αναφορά με τη διάρρηξη των σχέσεων με το Ισραήλ (το άλλο μαντρόσκυλο στην περιοχή) αλλά και τις αποκλίνουσες συμπεριφορές της Τουρκίας όσον αφορά το Συριακό. Επιπρόσθετα, δεν μπορούμε να μη σημειώσουμε πως η συγνώμη στη Ρωσία, για την κατάρριψη του ρώσικου μαχητικού, συνοδεύτηκε από μια περίεργη δήλωση του Ερντογάν πως η βάση του Ιντσιρλίκ μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την ίδια (τη Ρωσία) στα πλαίσια αντιμετώπισης του ISIS, κάτι που υπερέβαινε κατά πολύ τις κόκκινες–αμερικανικές γραμμές!
Αυτό ισχύει ακόμα και αν υποθέσουμε πως η συγνώμη μπορεί να θεωρηθεί σαν μέρος των διορθωτικών κινήσεων της Τουρκίας. Κάτι που βέβαια παραμένει ερωτηματικό, αφού παραμένει ερωτηματικό εάν η τότε κίνηση της Τουρκίας εξέφραζε κυρίως τη συνολική αντίθεση της Δύσης και των ΗΠΑ στη ρώσικη επέμβαση, οπότε ο Ερντογάν δεν διόρθωνε αλλά προκαλούσε με τη συγνώμη, ή εξέφραζε την αντίθεση της Τουρκίας και ενός μέρους της αμερικανικής αστικής τάξης στη διαφαινόμενη τότε τακτική –του Ομπάμα- προσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας ώστε να προωθηθεί μια πρόσκαιρη ανάπαυλα στο Συριακό, οπότε και έχει ένα νόημα η συγνώμη ως διορθωτική κίνηση.
Η πρώτη δήλωση του ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, καθώς το πραξικόπημα εξελισσόταν -και που έγινε από το τραπέζι των συνομιλιών με τον ομόλογό του της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ- με την οποία εξέφρασε «την ελπίδα του πως θα υπάρξει ειρήνη, σταθερότητα και συνέχεια στην Τουρκία» χωρίς να κάνει αναφορά και να καταδικάσει την απόπειρα, εμφανώς περιμένοντας το πού θα γείρει η πλάστιγγα, είναι μια ένδειξη αλλά όχι αρκετή των παραπάνω εκτιμήσεων που περισσότερο εδράζονται σε μια πολιτική ανάλυση. Περισσότερες βέβαια ενδείξεις μάς προσφέρουν οι κατοπινές εξελίξεις τόσο για το τι έχει διαμειφθεί μεταξύ ΗΠΑ-Τουρκίας όσο και για το πώς περιπλέκονται οι αναμεταξύ τους σχέσεις, στις οποίες θα αναφερθούμε σε άλλη ενότητα.
