«Το μεγάλο παζλ: ποιος θα μαζέψει τα κομμάτια;»*
Με τη συμμετοχή 35 αρχηγών κρατών, 80 υπουργών εξωτερικών και άμυνας και 600 ειδικών κι εμπειρογνωμόνων, πραγματοποιήθηκε από την Παρασκευή 15 έως την Κυριακή 17 του Φλεβάρη, η 55η Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, το θεωρούμενο δηλαδή μεγαλύτερο «φόρουμ» για την ασφάλεια. Μεταξύ αυτών, βαρύνουσα ήταν η παρουσία και η παρέμβαση του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Μάικ Πενς, που προσήλθε με πολυμελή αντιπροσωπεία, καθώς και η παρουσία των υπουργών εξωτερικών της Ρωσίας και Κίνας, Σεργκέι Λαβρόφ και Γιανγκ Ζιετσί, και φυσικά της γερμανίδας καγκελαρίου Άνκελα Μέρκελ. Αρκετά τρανταχτή, από την άλλη, ήταν η απουσία του Μακρόν λόγω «της εσωτερικής κατάστασης» στη Γαλλία.
Σ΄ αυτή τη σύνοδο, περισσότερο από ποτέ εκφράστηκαν τόσο ανοιχτά οι σοβαρές αναζητήσεις αλλά και οι μεγάλες ανησυχίες και προβληματισμοί της Γερμανίας για την κατάσταση στον κόσμο, τη δική της θέση και κυρίως για τις δικές της δυνατές επιλογές. Όχι τυχαία άλλωστε, ο επικεφαλής της οργανωτικής επιτροπής της Διάσκεψης και πρώην πρέσβης της Γερμανίας στις ΗΠΑ, Βόλφγκανγκ Ίσινγκερ, χαρακτήρισε τη φετινή σύνοδο «τη μεγαλύτερη και σημαντικότερη» στα 50 χρόνια ιστορίας του θεσμού.
Η έκθεση… των προβληματισμών
Η σημασία της φετινής Διάσκεψης επιβεβαιώνεται μέσα από την ατζέντα των κύριων θεμάτων της όπως αποτυπώνεται και στην σχετική Έκθεση που υπέβαλλε ο Ίσινγκερ.
Κεντρική θέση στον προβληματισμό που αναπτύχθηκε στη διάρκεια της συνόδου κατείχε αυτό που διατυπώνεται ρητά και στην εισαγωγή της Έκθεσης: «όταν εξετάζουμε τη σημερινή κατάσταση των διεθνών υποθέσεων, είναι δύσκολο να ξεφύγουμε από την αίσθηση ότι ο κόσμος δεν είναι απλά μάρτυρας μιας σειράς μικρότερων και μεγαλύτερων κρίσεων, αλλά ότι υπάρχει ένα πιο θεμελιώδες πρόβλημα. Πράγματι, φαίνεται ότι αντιμετωπίζουμε έναν ανασχηματισμό των βασικών κομματιών της διεθνούς τάξης. Μια νέα εποχή ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων εκτυλίσσεται μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας, η οποία συνοδεύεται από ένα ορισμένο κενό στην ηγεσία αυτής που έχει γίνει γνωστής ως φιλελεύθερης διεθνούς τάξης». Μάλιστα με άρθρο του ο Ίσινγκερ λίγο πριν τη σύνοδο, εξηγεί αυτό το «κενό ηγεσίας», επισημαίνοντας δηκτικά ότι από εκεί που μέχρι πρότινος η Δύση θεωρούσε τη Ρωσία ως υπονομευτή της διεθνούς τάξης, έρχεται να διαπιστώσει, προς μεγάλη της έκπληξη, πως η πρόκληση προέρχεται από έναν πρόεδρο της Αμερικής, τον Ντ.Τραμπ!!
Σ’ αυτό το πλαίσιο εξέχουσα θέση έχει η έναρξη της διαδικασίας αποχώρησης των ΗΠΑ από τη Συνθήκη INF για τα πυρηνικά μέσου βεληνεκούς και γενικότερα η όξυνση των αντιθέσεων ΗΠΑ- Ρωσίας. Η έκθεση, ξεκινώντας από μια -λανθασμένη κατά τη γνώμη μας- υποτίμηση της Ρωσίας ως «μακροπρόθεσμης πρόκλησης» για τις ΗΠΑ θεωρεί ότι οι κινήσεις της Ρωσίας σε Ουκρανία και Συρία δημιούργησαν την ανάγκη στην απέναντι πλευρά (ΗΠΑ) να απαντήσει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Από την άλλη, σημειώνει πως η Ρωσία θεωρεί τις κινήσεις της αυτές όπως και την ανάπτυξη από τη μεριά της, του πυραυλικού συστήματος 9Μ729 τύπου «Κρουζ» (που αποτέλεσε την αφορμή για την αποχώρηση των ΗΠΑ από την συνθήκη INF), σαν απάντηση στην αντιπυραυλική ασπίδα. Θέλει με αυτόν τον τρόπο να υπογραμμιστεί η μεγάλη ανησυχία από μια συνεχή κλιμάκωση της αμερικανορωσικής αντιπαράθεσης αλλά και από το γεγονός πως η ΕΕ δεν είναι καλά προετοιμασμένη απέναντι σ’ αυτόν τον ανταγωνισμό.
Ένα παράλληλο πεδίο που διερευνά η έκθεση είναι ο «εμπορικός πόλεμος» των ΗΠΑ και ευρύτερα οι σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας όπως και οι διαταραγμένες ευρωατλαντικές σχέσεις, μαζί με τα σοβαρά ερωτήματα και τις μεγάλες ανησυχίες που προκαλεί η πολιτική Τραμπ στη «Δύση». Στο ζήτημα των αντιθέσεων ΗΠΑ- Κίνας, ενώ η έκθεση προσδιορίζει ότι το πεδίο της διένεξης είναι αυτό του εμπορίου και της οικονομίας και άρα πιο «κάτω» από το πεδίο της αμερικανορωσικής αντιπαράθεσης, εκφράζει από την άλλη τις ανησυχίες των γερμανών αξιωματούχων για τον τρόπο που αρχίζουν να αντιμετωπίζουν αυτή τη σχέση/αντίθεση κύρια οι αμερικάνοι ιθύνοντες αλλά και τμήματα της κινέζικης στρατηγικής σκέψης. Αυτές οι ανησυχίες θυμίζουν αυτό που και αμερικάνοι αναλυτές έχουν επισημάνει ως την «παγίδα του Θουκυδίδη»: «η άνοδος της Αθήνας και ο φόβος που αυτή ενστάλαξε στην Σπάρτη, έκανε τον πόλεμο αναπόφευκτο», για να τονίσουν με πλάγιο τρόπο τον σοβαρό κίνδυνο μιας ευρασιατικής συσπείρωσης που θα μπορούσε να προκληθεί από μια υπερβολική αντιμετώπιση των κινέζικων φιλοδοξιών.
Σημαντική θέση έχουν τα ερωτήματα για το Brexit και το μέλλον και τις προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βέβαια ο Ίσινγκερ σε παρέμβαση με άρθρο του λίγο πριν την σύνοδο σε αποκλειστική του συνέντευξη στην τηλεόραση της DW θέλοντας να διασκεδάσει τους προβληματισμούς αλλά και να δείξει την γερμανική αποφασιστικότητα, δήλωσε ότι «το Brexit δεν πλήττει το κύρος και τη διεθνή σημασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης» τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Στόχος μας στο Μόναχο είναι να δείξουμε ότι η ΕΕ είναι εδώ, ισχυρή και ενωμένη. Και σε αυτό θα συμβάλουν όλοι οι ομιλητές από τη Γερμανία, τη Γαλλία αλλά και άλλες ευρωπαϊκές χώρες… Το σημαντικό, κατά την άποψή μου, είναι να δείξουμε στις αγγλοσαξονικές χώρες ότι είναι λανθασμένη η εντύπωση ότι λόγω του Brexit η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση καταρρέει. Το αντίθετο συμβαίνει. Η αποδοχή της ΕΕ στις περισσότερες χώρες του κόσμου ενισχύθηκε το τελευταίο διάστημα». Η όξυνση των εγγενών αντιφάσεων του ευρωπαϊκού εγχειρήματος όμως δύσκολα κρύβονται, ενώ και η απουσία του Μακρόν ήταν πολύ ηχηρή για να μην ακουστεί!
Με τη σκέψη στο στρίμωγμα που υφίσταται ο γερμανικός ιμπεριαλισμός από την όξυνση της αμερικανορωσικής αντιπαράθεσης, τις πιέσεις και τους εκβιασμούς των ΗΠΑ που φέρνουν και ξαναφέρνουν στο προσκήνιο τον γεωστρατηγικό νανισμό του, μέσα στην έκθεση τίθενται ερωτήματα για τη θέληση, τα περιθώρια αλλά και τις δυνατότητες των «δεύτερης τάξης» δυνάμεων και των οπαδών του «πολυμερισμού» να παίξουν ένα ρόλο στη διαμόρφωση του «αύριο». Επιπλέον, μέσα στα γενικότερα πλαίσια ανοίγονται μια σειρά ζητήματα, από τα σημαντικά και καυτά που αφορούν την Ανατολική Ευρώπη (Ουκρανία, Κριμαία), τα Δυτικά Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή με κύρια επίδικα τη Συρία και το Ιράν μέχρι πιο επιμέρους όπως αυτά που αφορούν τη ζώνη του Σαχέλ στην Αφρικανική Ήπειρο.
Η αντιπαράθεση στη Σύνοδο
Ο αντιπρόεδρος Πέινς, υπεραμυνόμενος της πολιτικής της διοίκησης Τραμπ, κινήθηκε στο μότο «η Αμερική γίνεται ξανά μεγάλη και μοναδική» και προβάλλοντας την μάλλον όχι επιβεβαιωμένη πρωτιά των ΗΠΑ σε παραγωγή πετρελαίου και υγραερίου, επιτέθηκε στον αγωγό NordStream, προειδοποίησε πως οι ΗΠΑ μπορούν να διπλασιάσουν τους δασμούς των 250 δις δολαρίων που έχουν αποφασίσει να επιβάλλουν στην Κίνα («ξεχνώντας» όμως να πει πως ΗΠΑ και Κίνα βρίσκονται σε φάση διαπραγματεύσεων), ενώ εκτόξευσε για μια ακόμη φορά απειλές κατά της Βενεζουέλας και του Μαδούρο. Μέσα σ΄αυτήν την … ωραία ατμόσφαιρα δεν ξέρουμε πόσο έπεισαν οι δηλώσεις του νέου αμερικανού ΥΠΕΞ Πάτρικ Σάναχαν πως «τον εξέπληξε ευχάριστα η υποδοχή που τους (σ.δ. τους αμερικάνους) επιφύλασσαν αυτή την εβδομάδα οι Ευρωπαίοι στο ΝΑΤΟ, στις Βρυξέλλες και στη διάσκεψη για την Ασφάλεια στο Μόναχο»!
Βέβαια οφείλουμε να ομολογήσουμε πως ο βρετανός υπουργός Άμυνας, Γκάβιν Ουίλιαμσον, δηλώνοντας πως «ο τυχοδιωκτισμός του Κρεμλίνου πρέπει να έχει συνέπειες» μάλλον θα ευχαρίστησε τη διοίκηση Τραμπ.
Από την πλευρά της και σαν έτοιμη από καιρό, η Μέρκελ σήκωσε το γάντι και στην ομιλία της, απευθυνόμενη στις ΗΠΑ, κάλεσε την Ουάσιγκτον να μην πραγματοποιήσει την απειλή της για επιβολή δασμών στις εισαγωγές αυτοκινήτων από την Ευρώπη. Απέρριψε τους αμερικανικούς ισχυρισμούς για αιχμαλωσία της Γερμανίας από τη Ρωσία λόγω του αγωγού NordStream 2 και γενικότερα εξαιτίας της ενεργειακής συνεργασίας της με τη Ρωσία, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι γεωστρατηγικά η Ευρώπη δεν έχει συμφέρον από τον πολιτικό αποκλεισμό της Ρωσίας. Επέκρινε την απόφαση των ΗΠΑ για αποχώρηση από την Συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν αλλά και την αποχώρηση από την Συρία και έκανε έκκληση ώστε η Ρωσία να συμπεριληφθεί στις προσπάθειες για μια παγκόσμια συνεννόηση. Βέβαια όπως επισημαίνουν πολλοί, ο μόνος σύμμαχος που βρήκε στην προσπάθειά της να υπερασπιστεί τις «διεθνείς δομές» ήταν στο πρόσωπο του κινέζου ΥΠΕΞ που ένα σημαντικό τμήμα της ομιλίας του ήταν αφιερωμένο στις αξίες του ανοιχτού εμπορίου και της παγκόσμιας συνεργασίας, συνεχίζοντας δηλαδή να κινείται στις ράγες της πολιτικής «ήπιας ισχύος». Αυτός όμως, έστω και αν τα λόγια απέχουν πολύ της πραγματικότητας, δεν παρέλειψε να στείλει ένα δυσάρεστο μήνυμα προς τη Δύση, δηλώνοντας πως το πρόγραμμα στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ Κίνας και Ρωσίας υλοποιείται και γι αυτό οι δύο δυνάμεις εργάζονται από κοινού για τον συντονισμό των θέσεων τους στο ανώτερο δυνατό επίπεδο.
Στην αντίπερα των ΗΠΑ όχθη, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, από τη μια αποκάλεσε τον βρετανό υπουργό Άμυνας, «υπουργό Πολέμου». Από την άλλη, τονίζοντας έμμεσα τη δυνατότητα χρησιμοποίησης από την πλευρά της ΕΕ των ευρωρωσικών σχέσεων ως αντίβαρο στις αμερικανικές πιέσεις, κατηγόρησε τους Ευρωπαίους ότι «έπαιξαν στα ζάρια» την σχέση τους με τη Ρωσία.
Εν κατακλείδι, η διάσκεψη αποτύπωσε όλα τα αδιέξοδα του καπιταλιστικού –ιμπεριαλιστικού συστήματος αλλά και τον σφοδρό ανταγωνισμό των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη στον πλανήτη, μέσα από «τα μάτια» μιας δύναμης που οι οικονομικές της δυνατότητες εξακολουθούν να «ασφυκτιούν» μέσα σε ένα περιορισμένης ισχύος «σώμα». Και γι αυτό ανησυχεί για το μέλλον και το ρόλο της.
*Τίτλος της πρώτης ενότητας της Έκθεσης Ασφάλειας του Μονάχου 2019.
———————–
Το Σάββατο 16/2 και με αφορμή την 55η Διάσκεψη Ασφαλείας των αρχηγών κρατών στο Μόναχο πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση και πορεία διαμαρτυρίας στο κέντρο της πόλης. Με κεντρικά συνθήματα το «Ειρήνη αντί για πολεμικό εξοπλισμό – Όχι στον πόλεμο» και το «Όχι στο ΝΑΤΟ – Η ασφάλειά τους δεν είναι η δική μας ασφάλεια» διαδήλωσαν χιλιάδες κόσμου με στόχο να περάσουν ένα ηχηρό μήνυμα ενάντια στα σχέδια των ιμπεριαλιστών.
Το «παρών» έδωσαν πολλές συλλογικότητες τόσο από τη Γερμανία όσο και από τον υπόλοιπο κόσμο. Ήταν μια διαδήλωση η οποία είχε παλμό, με πολλά συνθήματα ενάντια στο ΝΑΤΟ και τις πολιτικές του πολέμου που ασκεί, όπως και για ζητήματα σαν αυτά των προσφύγων και των δικαιωμάτων τους που στη Γερμανία είναι πολύ επίκαιρα. Επιπλέον καταγγέλθηκε από τους διαδηλωτές η επέμβαση σε Συρία και Βενεζουέλα. Από την άλλη, υπήρχαν σαφώς και μπλοκ του ρεφορμιστικού κομματιού της Αριστεράς που στέκονταν απέναντι στο ζήτημα με μια άκρως «οικονομίστικη» προσέγγιση στο εξοπλιστικό κομμάτι, μη καταδεικνύοντας για άλλη μια φορά τη ρίζα του προβλήματος, που δεν είναι άλλη από τον ιμπεριαλισμό.
Όσον αφορά τη διαδήλωση, αυτό που φάνηκε ξεκάθαρα για άλλη μια φορά ήταν το κλίμα τρομοκρατίας που προσπαθεί να επιβληθεί από το γερμανικό κράτος. Με ανακοινώσεις από τα πριν, η αστυνομία είχε κάνει ξεκάθαρες τις προθέσεις της, δηλώνοντας επί της ουσίας ότι στην παραμικρή «παραφωνία» θα χτυπήσει. Στους δρόμους υπήρχαν χιλιάδες δυνάμεις ασφαλείας είτε με στολή είτε χωρίς, όπως και κάμερες στημένες σε πολλά σημεία να τραβάνε τα πρόσωπα των διαδηλωτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και το γεγονός πως όταν άναψε ένα καπνογόνο από έναν διαδηλωτή, μόλις αυτός το πέταξε, αμέσως το απέσπασαν σαν αποδεικτικό στοιχείο. Εικόνες που στην κεντρική Ευρώπη είναι πλέον φυσιολογικές, δυστυχώς, και ίσως αποτελέσουν εικόνες από το μέλλον και για την Ελλάδα, αν δεν τους σταματήσει ο ίδιος ο λαός.
Συνολικά πάντως και με βάση όσα συζητήθηκαν στην τριήμερη Διάσκεψη αναδείχθηκε για άλλη μια φορά ότι η κατάσταση γίνεται ολοένα και πιο επικίνδυνη για τον κόσμο. Μόνο ο λαός με τη δικιά του οργάνωση και τις μαζικές διαδηλώσεις μπορεί να μπει φραγμός στα σχέδιά τους.
