Το ερώτημα για το αν μιλάμε για ευρωπαϊκή ή νατοϊκή διεύρυνση «προς ανατολάς» ίσως να μην είχε αξία πριν από, π.χ., μια δεκαετία. Σήμερα όμως έχει. Σε βαθμό μάλιστα ώστε εκείνο που πριν από μερικά χρόνια φαινόταν σαν μια επιτυχία της Ε.Ε. (πάλαι ποτέ ΕΟΚ) στη σημερινή συγκυρία ν” αποκτά διαστάσεις… απειλής!
Πώς έβλεπαν οι Ευρωπαίοι τη διεύρυνση
Δεν έβλεπαν βέβαια απαρχής οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές με ενιαίο τρόπο τη διεύρυνση και κατά συνέπεια την πορεία της ΕΕ. Οι στρατηγικές τους είχαν μια απόκλιση, σε συνάφεια πάντα με τα ιδιαίτερα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα και τις ειδικότερες γεωπολιτικές επιδιώξεις του καθένα ξεχωριστά.
Η Γερμανία εμφανιζόταν (και ήταν) ο πιο ένθερμος υποστηρικτής του προχωρήματος της ΕΕ τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Είναι η εποχή της επανέωσης των δύο Γερμανιών, όπου η Κεντρική Ευρώπη και η εγγύς… ευρωπαϊκή ανατολή θεωρούνται το προνομιακό πεδίο οικονομικής και πολιτικής επέκτασης των Γερμανών. Ο γερμανικός ηγεμονισμός είναι αρκετά αναγνωρίσιμος (και χωρίς πολλές αμφισβητήσεις, τότε τουλάχιστον) πίσω από το «κοινό»(;) ευρωπαϊκό όραμα.
Η Γαλλία, νιώθοντας τη γερμανική πίεση, ήταν πιο συγκρατημένη, ακόμα από την εποχή του Μάαστριχτ. Επέμενε για ευνόητους λόγους στο γαλλογερμανικό άξονα, «έκανε παιχνίδι» με τις μεσογειακές χώρες και τις χώρες του νότου, ενώ ευνοούσε την επέκταση της ΕΕ και στις χώρες της Βόρειας Αφρικής όπου είχε προνομιακή παρέμβαση και σχέση. Στην πορεία οι γάλλοι ιμπεριαλιστές έγιναν υποστηρικτές ενός πιο μετριοπαθούς σχεδίου διεύρυνσης και ενός πιο κλειστού κύκλου διεύθυνσης της ΕΕ, ανοικτά διατυπωμένου σαν «σκληρού πυρήνα» ή «πρώτης ταχύτητας» της ΕΕ.
Οσο για τη Βρετανία, η υπόθεση της διεύρυνσης της ΕΕ χρησιμοποιήθηκε για να διευκολύνει το διπλό παιχνίδι της ηγεσίας του βρετανικού ιμπεριαλισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αρχικά πιο ευρωσκεπτικίστρια ιμπεριαλιστική χώρα είναι σήμερα από τους πλέον ένθερμους θιασώτες της διεύρυνσης της ΕΕ!
Η σημερινή συγκυρία
Ο ιστορικός χρόνος την τελευταία δεκαετία «έτρεξε» με ρυθμούς που δεν μας είχε συνηθίσει μεταπολεμικά. Ετσι, ύστερα από μια μεγάλη νομισματική αναταραχή (’92), τους πολέμους στη Γιουγκοσλαβία και το Ιράκ, τροποποιήθηκαν και ψαλιδίστηκαν επώδυνα οι όποιες ευρωπαϊκές φιλοδοξίες (φιλοδοξίες που, όπως είδαμε απ” αρχής, είχαν πρόβλημα στρατηγικής).
Ετσι φτάσαμε στις σημερινές δηλώσεις του αρχιτέκτονα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή διεύρυνσης, Κολ, που, έχοντας την πολυτέλεια της μη άμεσης συμμετοχής στο πολιτικό γίγνεσθαι, έθεσε «εν αμφιβόλω» το όραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η Γερμανία ειδικότερα αντιμετώπισε την αντίφαση ανάμεσα στην έντονη οικονομική και πολιτική διείσδυση στην Κεντρική Ευρώπη και στις γενικότερες στρατιωτικές-στρατηγικές της αδυναμίες και κενά. Δεν μπόρεσε να κατοχυρώσει τη θέση της στον θεωρούμενο πιο κοντινό ζωτικό της χώρο επέκτασης.
Αλλά και η Μεσευρώπη αποδείχτηκε ένα δύσκολο καρύδι. Μην ξεχνάμε πως μιλάμε για χώρες (Πολωνία, Ουγγαρία, πρώην Τσεχοσλοβακία) που είχαν σημαντική και βασική βιομηχανική υποδομή και πριν από τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο. Υποδομή που διατηρήθηκε και ενισχύθηκε με την ένταξή τους στο πρώην σοσιαλιστικό στρατόπεδο.
Η αδυναμία της ΕΕ και ειδικότερα της Γερμανίας να ασκήσει αποτελεσματικά τον ηγεμονικό της ρόλο σε συνδυασμό με τις έντονες φιλοδοξίες των αναδυόμενων νέων ηγετικών κλικών αλλά και τις ιστορικές αντιπαλότητες που έτσι κι αλλιώς είχαν με το «γερμανό γείτονα» οδήγησαν τις κλίκες αυτές στην υπερατλαντική αγκαλιά! Το τελευταίο ισχύει πολύ περισσότερο για τις βαλτικές χώρες.
Εξάλλου όλο αυτό το διάστημα οι ΗΠΑ, με οδηγό τη στρατηγική της διεύρυνσης προς ανατολάς, είχαν φροντίσει να εμβαθύνουν τη διείσδυσή τους στις υποψήφιες για διεύρυνση χώρες. Σήμερα λοιπόν η διεύρυνση της ΕΕ έχει μετατραπεί σε βασικό στοιχείο της νατοϊκής (και κατά συνέπεια αμερικανικής) πολιτικής! Ο Μπους επανειλημμένα έχει τοποθετηθεί υπέρ της διεύρυνσης της ΕΕ, συνδυάζοντάς το και με την προώθηση του αιτήματος της Τουρκίας για ένταξη.
Μετατρέποντας τις νεοενταγμένες χώρες της Μεσευρώπης και της Βαλτικής σε εργαλεία ευρωπαϊκής διάσπασης και ακύρωσης του ηγεμονικού ρόλου Γάλλων-Γερμανών, οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει τους δικούς τους αντιπροσώπους-ταραξίες στην ΕΕ (συν το ρόλο της Βρετανίας). Η στάση των χωρών αυτών, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ, στην ψήφιση του νέου ευρωπαϊκού συντάγματος είναι ίσως το πρελούδιο αυτών που πρόκειται να ακολουθήσουν.
Οι εξελίξεις αυτές είναι ένα πολύ δυνατό μάθημα για όσους βιάστηκαν να θεωρήσουν τη Γερμανία νέα υπερδύναμη και την υπόθεση της λεγόμενης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης περίπου ως δεδομένη. Βέβαια θα ήταν εξίσου λάθος να θεωρήσει κανείς πως η γερμανική (γατί περί αυτού πρόκειται) και κατά συνέπεια η ευρωπαϊκή παρέμβαση στο χώρο αυτό έχει εξαντληθεί.
Αυτό όμως δεν σχετίζεται τόσο με τις δυνατότητες των Ευρωπαίων όσο με τις δυσκολίες και τα προβλήματα που συναντούν οι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές παγκόσμια (Ιράκ, Μέση Ανατολή, Λ. Αμερική κ.λπ.). Κάτι τέτοιο σίγουρα θα “χει την αντανάκλασή του και στη διεισδυτικότητα των Αμερικάνων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η πτώση της κυβέρνησης Μόλερ στην Πολωνία και η διαφαινόμενη κατάρρευση του κεντροαριστερού φιλοαμερικανικού κυβερνητικού σχηματισμού. Την ίδια στιγμή που ο Φίσερ απειλούσε τους Ελληνοκύπριους για τη στάση τους στο δημοψήφισμα και συντασσόταν με τον αμερικανοευρωπαϊκό συμβιβασμό στο ζήτημα αυτό, είναι σχεδόν σίγουρο πως υπήρχε γερμανική παρέμβαση στις πολωνικές εξελίξεις. Εξελίξεις που προέκυψαν μετά τη στροφή της Ισπανίας στον πόλεμο του Ιράκ και καθώς τα πρώτα φέρετρα πολωνών στρατιωτών φθάναν από το μέτωπο.
Οπωσδήποτε μελλοντικά η στάση των χωρών της διεύρυνσης θα επηρεαστεί από την προσπάθεια συγκρότησης της Ρωσίας στο στενό και ευρύτερο γεωπολιτικό της χώρο. Ας μην ξεχνάμε πως στις βαλτικές χώρες υπάρχουν συμπαγείς ρωσόφωνοι πληθυσμοί και μειονότητες.
Αν, όπως γράφτηκε, οι χώρες της διεύρυνσης χρησιμοποιηθούν σαν φορείς περισσότερο ενός αντι-αντιαμερικανισμού στο ευρωπαϊκό έδαφος, δηλαδή σαν βαρόμετρο του πραγματικού αντιαμερικανισμού των Ευρωπαίων, η συνέχεια αναμένεται πολύ ενδιαφέρουσα αλλά και ταυτόχρονα πολύ επικίνδυνη και ανησυχητική.
Προς το παρόν, όσον αφορά τη διεύρυνση, η Γαλλία εμφανίζεται έχουσα την πιο «καθαρή» θέση, συντασσόμενη υπέρ ενός πιο στενού διευθυντηρίου των κυρίαρχων ιμπεριαλιστικών εθνικών κρατών της ΕΕ, με μεγαλύτερη διάθεση αντιπαράθεσης απέναντι στους Αμερικάνους και με διακηρυγμένη την πρόθεση να κάνει δύσκολη ως αδύνατη την είσοδο της Τουρκίας στην ΕΕ. Κάτι τέτοιο καθόλου δεν την εμποδίζει να σχεδιάζει από κοινού με την Τουρκία τη δημιουργία εργοστασίου παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στο έδαφος της τελευταίας και να της πουλά τα δικά της οπλικά συστήματα. Αλλά αυτή είναι η λογική και στάση των ιμπεριαλιστών.
Οι Γερμανοί φαίνονται περισσότερο σαστισμένοι και κρύβονται πίσω από τη γαλλική στάση και τη νεφελώδη πολιτική πρόταση για μια απροσδιορίστου μορφής ομοσπονδιακή διακυβέρνηση της ΕΕ. Είναι σίγουρο όμως πως δεν πρόκειται να παραιτηθούν σ” αυτό που μέχρι πρόσφατα θεωρούσαν «αυλή» τους.
Η οικονομική πλευρά
Θεωρούμε πως στην εκτίμηση της διεύρυνσης της ΕΕ το βασικό στοιχείο είναι το πολιτικό. Οπωσδήποτε υπάρχει και η -σημαντική- οικονομική πλευρά. Οσον αφορά αυτή την πλευρά, σίγουρα τα οικονομικά πλεονεκτήματα για τους ισχυρούς της ΕΕ είναι περισσότερα από τα όποια μειονεκτήματα. Τα τελευταία επικεντρώνονται στο γεγονός ότι οι οικονομίες αυτών των χωρών είχαν χαρακτήρα κρατικού σχεδιασμού, μ” ό,τι αυτό συνεπάγεται για την προσαρμογή τους (στην «προσαρμογή» περιλαμβάνονται και τα όποια εργατικά δικαιώματα).
Ομως όλες αυτές οι χώρες είχαν εκδηλώσει πολύ πιο πριν τις… φυγόκεντρες τάσεις τους προς το σύστημα της λεγόμενης ελεύθερης αγοράς. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα δράσει σαν οδοστρωτήρας για ό,τι έχει απομείνει από την προτεραία κατάσταση.
Τα κόστη που θα συνεπάγονται σε μια πρώτη φάση οι προσπάθειες ενσωμάτωσης αυτών των οικονομιών, το λογαριασμό, απ” ό,τι φαίνεται θα τον πληρώσουν οι μεσογειακές χώρες και γενικότερα οι χώρες του νότου. Σ” αυτές έχει διαμηνυθεί ότι θα μειωθούν δραστικά όποιες αντισταθμιστικές επιδοτήσεις ή μέτρα είχαν δρομολογηθεί στο παρελθόν για να εξισορροπήσουν την κατάφωρη καταλήστευσή τους.
Είναι σαφές ότι η διεύρυνση του χώρου δράσης του ευρωπαϊκού κεφαλαίου οπωσδήποτε θα ευνοήσει τις μεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, θα μεγαλώσει κι άλλο τις αγορές, θα ενισχύσει τις τάσεις διείσδυσης στις οικονομίες των νεοενταγμένων χωρών. Αλλά και από την άποψη της νομισματικής ενοποίησης διευρύνεται η δράση και κυριαρχία του ευρώ.
Παράλληλα ανοίγεται μια καινούρια αγορά εργασίας φτηνής, εκπαιδευμένης και με υψηλή ειδίκευση, μοναδικό φιλέτο για τις ορέξεις του ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Και δεν εννοούμε τόσο τη μετακίνηση των μεταναστών προς τις ιμπεριαλιστικές χώρες της ΕΕ (που βασικά έχει συντελεστεί μετά την πτώση του τείχους) όσο τη… μετακίνηση του κεφαλαίου προς τις χώρες αυτές (με μικρότερο ίσως κόστος, αφού είναι ενδο…ηπειρωτική κι έχει προηγηθεί μια δεκαετία προετοιμασίας).
Η μετακίνηση ευρωπαϊκού κεφαλαίου στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης με τα φτηνά και ειδικευμένα εργατικά χέρια θα χρησιμοποιηθεί επιπλέον σαν πρώτης τάξης εκβιασμός για μεγαλύτερη επίθεση στο εργατικό εισόδημα, τις εργασιακές και κοινωνικές κατακτήσεις της ευρωπαϊκής εργατικής τάξης.
Ηδη κάποιοι εγχώριοι φωστήρες της «μετανεωτερικότητας», στιλ Ανδριανόπουλου ή Τ. Μίχα, έχουν θέσει στα έντυπα όπου αρθρογραφούν το… μεγάλο ερωτηματικό των ευρωπαϊκών κοινωνιών μετά τη διεύρυνση: Ενίσχυση της αλληλεγγύης και άνοδος του ρατσισμού απέναντι στους μετανάστες ή διαπολιτιστική μεταναστευτική πολιτική και μείωση της κοινωνικής αλληλεγγύης; Αυτό κι αν είναι δίλημμα!
φ.501, 15/5/04
