Στις 14 Ιουνίου 1985, στη μικρή κωμόπολη Σένγκεν του Λουξεμβούργου, υπογράφεται η πρώτη συμφωνία, γνωστή και ως Συνθήκη του Σένγκεν, από 5 κράτη μέλη της τότε ΕΟΚ, (Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία). Στόχο είχε την προοδευτική κατάργηση των ελέγχων στα κοινά σύνορα, την καθιέρωση της ελεύθερης κυκλοφορίας για όλα τα πρόσωπα, υπηκόους των κρατών που υπέγραψαν τη Συμφωνία, καθώς και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία. Πέντε χρόνια μετά,19 Ιουνίου 1990, υπεγράφη, πάλι στο Σένγκεν, η Σύμβαση Εφαρμογής της Συμφωνίας του Σένγκεν, που συμπλήρωνε και εξειδίκευε την αρχική. Η συνεργασία κινούνταν σε καθαρά διακυβερνητικό επίπεδο και εκτός του θεσμικού πλαισίου των ΕΟΚ. Η Συμφωνία του Σένγκεν τέθηκε σε ισχύ στις 26 Μαρτίου 1995, δημιουργώντας έτσι τη Ζώνη Σένγκεν, που ενσωματώθηκε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την έναρξη ισχύος της Συνθήκης του Άμστερνταμ την 1η Μαΐου 1999, με εξαίρεση την Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στο διάστημα αυτό είχαμε και τις κυρώσεις των Συνθηκών από τα εθνικά κοινοβούλια. (1)
Το «κεκτημένο Σένγκεν» (όπως το ονομάζουν) περιλαμβάνει μέτρα τα οποία καταργούν τον έλεγχο στα σύνορα των χωρών–μελών και ενισχύουν την ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε.! Ωστόσο, οι συνθήκες σήμερα αποκαλύπτουν πως αυτό το «κεκτημένο» είναι ένα πολύ περίπλοκο πρόβλημα! Το προσφυγικό αποδείχθηκε ο καταλύτης αυτής της πανηγυρικής αποκάλυψης.
Η Ε.Ε, με τα όργανα και τους οργανισμούς της, πασχίζει να βρει μία αποτελεσματική απάντηση στην αντιμετώπιση της μεγαλύτερης πρόκλησης, μέχρι σήμερα. Βέβαια το «πασχίζει» ενέχει και μια υπερβολή, μια που η κάθε χώρα πασχίζει για την πάρτη της και με τον τρόπο της, αναδεικνύοντας πόσο «κοινή» δεν είναι η πολιτική που διαπερνά την, κατά τα άλλα, Ένωση. Ταυτόχρονα έχουμε την ανάδειξη μιας σειράς αντιφατικών καταστάσεων. «Όσο περισσότερο υποστηρίζει κανείς με πάθος τους κανόνες του Δουβλίνου, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να υπερασπιστεί τους κανόνες της Σένγκεν. Πρέπει να διαλέξουμε», γιατί «έχουν γίνει ασύμβατες», δηλώνει ο Ιταλός ΥΠΕΞ Τζεντιλόνι.(2)
Αυτή τη περίοδο στην Ε.Ε. ψάχνουν τα εξωτερικά σύνορά της, μια και τα εσωτερικά είναι δεδομένα και ενισχύονται. Υπάρχει πυρετός συσκέψεων των άτυπων και τυπικών συμβουλίων. Πρόσφατα στο Άμστερνταμ το Συμβούλιο των υπουργών Εσωτερικών και Δικαιοσύνης έδειξε τη μεγάλη σύγχυση που επικρατεί για το ολοένα μεγαλύτερο κύμα προσφύγων που περνά από την Τουρκία στην Ελλάδα. Οι 28 υπουργοί κάλεσαν την Επιτροπή να ερευνήσει τη νομική και πρακτική βάση έτσι ώστε να συνεχιστούν οι συνοριακοί έλεγχοι πέραν των έξι μηνών μέσα από το άρθρο 26 της Συνθήκης. Μετά τη σύσκεψη, η αυστριακή υπουργός Εσωτερικών, Λάιτνερ, εκτιμά ότι «η Σένγκεν είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Και «εάν δεν κατορθώσουμε να διασφαλίσουμε τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης, στα ελληνο-τουρκικά σύνορα, το εξωτερικό σύνορο της Ευρώπης θα μετακινηθεί προς την κεντρική Ευρώπη»! Και δεν φαίνεται να είναι μόνη της σε αυτές τις σκέψεις. Ωστόσο οι προσχηματικές δηλώσεις, ακόμα και αν γίνουν πράξη, δεν φτάνουν. Ακόμη και αν η Ελλάδα βρεθεί εκτός της Σένγκεν, όλοι γνωρίζουν πάρα πολύ καλά πως παύει να είναι πύλη εισόδου και το προσφυγικό κύμα θα στραφεί (όπως είναι λογικό) σε άλλες «πύλες», αφού θα συνεχίσουν να το τροφοδοτούν οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις.
Σίγουρα ένα μικρό μόνο μέρος από αυτά που λέγονται στα συμβούλια και παρασυμβούλια βγαίνει στο φως της δημοσιότητας. Το γενικότερο πάντως κλίμα το διαμορφώνουν οι «χύμα» δηλώσεις διαφόρων αξιωματούχων της Ε.Ε., καθώς και τα διεθνή ΜΜΕ, και κινείται πάνω στον καμβά ότι η Ευρώπη «βουλιάζει»… και όχι μόνο από τον όγκο των προσφύγων. Η Ευρώπη είναι «ευάλωτη», ομολόγησε η Μέρκελ σε επιχειρηματική εκδήλωση στο Μέινζ, προσθέτοντας πως «Κανείς δεν θα πρέπει να ενεργεί πιστεύοντας πως μπορεί να έχει ένα κοινό νόμισμα χωρίς να μπορεί να διασχίζει σύνορα με σχετική ευκολία».
Η εκτίμηση του Γιούνγκερ ήταν πιο περίεργη. Η Ευρώπη έχει «την τελευταία της ευκαιρία», προειδοποίησε, και ελπίζει ότι «δεν θα είναι η αρχή του τέλους». Επίσης το Ρόιτερ προβλέπει την ανάσταση του γερμανικού μάρκου, περιγράφοντας ένα υποθετικό τέλος της Ε.Ε.
Επίσης υπάρχουν και δηλώσεις, που ακούγονται σκληρές και υπερβολικές (όπως της Σλοβακίας που δήλωσε ότι αν η Γερμανία εισηγηθεί οικονομικές κυρώσεις εναντίον χωρών που αρνούνται την ποσόστωση που προτείνει, αυτό «θα μπορούσε να είναι το τέλος της Ε.Ε.»), για να λειτουργούν ως μέσο πίεσης για να αποκομίσει κάθε χώρα πλεονεκτήματα για πάρτη της. Ωστόσο, οι απειλές για κατάργηση της ζώνης Σένγκεν δεν είναι μόνο για άσκηση πίεσης. Είναι πραγματικές και αποκαλύπτουν το «νέο πνεύμα» που εξαπλώνεται στην Ε.Ε. Η κυνικότερη μέχρι στιγμής έκφρασή του αφορά τους Δανούς, οι οποίοι με νόμο που ψηφίστηκε πρόσφατα αρπάζουν τα «τιμαλφή» των προσφύγων.
Τους τελευταίους τρεις – τέσσερις μήνες, η εικόνα της Ευρώπης δείχνει να αλλάζει ριζικά. Οι Γερμανοί, που περίπου προσκαλούσαν αρχικά τους πρόσφυγες, κλείνουν τα σύνορά τους, προσωρινά, προειδοποιώντας πως μπορεί να τα κλείσουν μόνιμα, εάν δεν υπάρξει δραστική μείωση της εισροής ή αλλαγή στάσης των χωρών που αρνούνται να τους ανακουφίσουν από το βάρος. Ενδέχεται, όπως εκτιμούν κάποιοι, όλα αυτά να «είναι τακτικές εκφοβισμού από ηγέτες που έχουν να χάσουν πολλά από μια κατάρρευση της Σένγκεν» σχολιάζει το Ρόιτερ. Πάντως πολλές αναλύσεις συγκλίνουν στην εκτίμηση πως αν η Γερμανία σταματούσε να δέχεται πρόσφυγες, θα πυροδοτούσε μια δραματική αλληλουχία γεγονότων εντός της Ένωσης. Από την άλλη, είναι γεγονός πως οι ισχυροί της Ε.Ε. δεν έχουν ενιαία άποψη για το προσφυγικό. Οι Γερμανοί, Γάλλοι, Ιταλοί και Βρετανοί (που είναι και εκτός Σένγκεν και ετοιμάζουν τη δική τους πρόταση για το μέλλον της Ε.Ε.) από την εμφάνιση του προβλήματος διαμορφώνουν διαφορετική οπτική. Και η διαφοροποίηση αφορά όχι το πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αλλά πώς θα συνδεθεί η αντιμετώπισή του και με ιδιαίτερους, για τον καθένα, στόχους.
Έτσι ή αλλιώς, ωστόσο, οι συνοριακοί φράκτες υψώθηκαν και συνεχίζουν, οι έλεγχοι στα σύνορα εντατικοποιούνται, άθλια στρατόπεδα προσφύγων φυτρώνουν παντού. Και το σημαντικότερο: Η ρατσιστική προπαγάνδα διογκώνεται με μια πρωτοφανή εκστρατεία δυσφήμισης όλων των προσφύγων, αξιοποιώντας, διάφορα «συμβάντα». Στην «τρομοκρατία» και «ισλαμοφοβία» προστίθεται μια σειρά σεξουαλικών επιθέσεων την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Μαχαιρώματα, κλοπές και άλλες εγκληματικές πράξεις καθημερινά εμφανίζονται πλέον στα ΜΜΕ. Είναι τόσο δομημένη η εκστρατεία, που σε κάνει να αναρωτιέσαι για τις πολλές «συμπτώσεις» στο διάστημα των τελευταίων μηνών!
Τελικά, οι κανόνες που περικλείουν οι συνθήκες Σένγκεν και το μέλλον τους είναι ένα ζήτημα. Από την άλλη, οι συνθήκες ζωής που διαμορφώνουν οι ιμπεριαλιστές σε μια σειρά χώρες σε Β. Αφρική και Μ. Ανατολή και σε όλο τον κόσμο είναι το ουσιαστικό ζήτημα. Και η επιχείρηση αποφυγής των ευθυνών των ευρωπαίων ιμπεριαλιστών για τη συμβολή τους στην καταστροφή χωρών σε Αφρική και Μέση Ανατολή είναι αδύνατο να στηριχτεί στη δήθεν «καλή θέλησή» τους για την αντιμετώπιση των συνεπειών της.
Στην πραγματικότητα, με τη Σένγκεν (όπως και με το σύνολο των συμφωνιών) διαμορφώνεται ένα πλαίσιο αν-αντίστοιχο με τις πραγματικές επιδιώξεις των ευρωπαίων ιμπεριαλιστών, οι οποίοι, πέρα από τη διεύρυνση ενός κοινού πεδίου οικονομικής εκμετάλλευσης, υπηρετούν και υπερασπίζονται τα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά τους συμφέροντα. Με άλλα λόγια, οι μεταξύ τους ανταγωνισμοί όχι μόνο δεν αμβλύνονται, σε όλο αυτό το διάστημα, αλλά λειτουργούν σωρευτικά και αναπόφευκτα σε κατεύθυνση όξυνσης.
Σήμερα η Σένγκεν (που μπέρδευε τα πραγματικά με τα εικονικά σύνορα) καθίσταται ένα πραγματικό πρόβλημα, με πολύ δύσκολη απάντηση. Και η δυσκολία φαίνεται και από το γεγονός πως η συζήτηση για το μέλλον της Σένγκεν μετατοπίζεται στο μέλλον της ίδιας της Ε.Ε. και όχι φυσικά μόνο σε κύκλους των λεγόμενων ευρωσκεπτικιστών. Το βέβαιο είναι πως, όταν η πραγματικότητα κατασταλάξει, τα ψυχρά δεδομένα θα δείξουν ότι η Ευρώπη έχει βασικά μια άλλη δομή πίσω από τη βιτρίνα των Συνθηκών.
Μεταπολεμικά οι λαοί της Ευρώπης, και για πολλές δεκαετίες, γαλουχούνταν με αυταπάτες ότι θα βίωναν ένα μέλλον ευτυχίας σε μια Ενωμένη Ευρώπη. Πόσο μακριά δείχνουν να βρίσκονται εκείνες οι εποχές σήμερα! Ή μήπως όχι και τόσο;
ΣΗΜ. 1: Τα άλλα κράτη μέλη της ΕΟΚ και της Ε.Ε. που μεταγενέστερα υπέγραψαν Πρωτόκολλα και Συμφωνίες για προσχώρηση στη Σένγκεν ήταν: η Ιταλία το 1990, η Ισπανία και η Πορτογαλία το 1991, η Ελλάδα το 1992, η Αυστρία το 1995 και η Δανία, η Φιλανδία και η Σουηδία το 1996. Ταυτόχρονα με τις τελευταίες, η Ισλανδία και η Νορβηγία. Δύο κράτη τα οποία, αν και δεν ήταν μέλη της ΕΟΚ, συμμετείχαν από το1957 στη Βόρεια Ένωση Διαβατηρίων (γνωστή και ως Σκανδιναβική Ένωση Διαβατηρίων) – υπέγραψαν ειδική Συμφωνία προκειμένου να συνδεθούν και αυτά με τη Ζώνη Σένγκεν. Στη συνέχεια η υπογραφή των συνθηκών και πρωτοκόλλων προσχώρησης στην Ε.Ε. συνεπαγόταν και την προσχώρηση στο κεκτημένο Σένγκεν. Σήμερα ωστόσο 5 χώρες της Ε.Ε. (για διάφορους λόγους) δεν ανήκουν στη ζώνη Σένγκεν (Βρετανία, Ιρλανδία, Κροατία, Ρουμανία και Βουλγαρία).
ΣΗΜ. 2: Οι συμφωνίες του Δουβλίνου υποχρεώνουν τους πρόσφυγες να καταθέσουν την αίτηση ασύλου τους στην πρώτη χώρα της Ε.Ε. στην οποία φθάνουν.
Χ.Β.
