Φτάνοντας, την Κυριακή της 20ης Μαρτίου, στην Κούβα ο Ομπάμα έγινε ο πρώτος εν ενεργεία Αμερικανός Πρόεδρος που επισκέπτεται το νησί, μετά την επίσκεψη του Κάλβιν Κούλιτζ, τα χρόνια της ποτοαπαγόρευσης, το 1928. Ιστορική λεπτομέρεια: πέντε χρόνια μετά το ταξίδι του Κούλιτζ, το 1933, ο πρόεδρος Ματσάδο ανατρέπεται, με αμερικανική στήριξη, όπως υπενθυμίζουν και οι New York Times. Μένει πλέον να δούμε και το στίγμα που θα αφήσει ο «χαρισματικός» Μπαράκ Ομπάμα, που θεωρείται και ο αρχιτέκτονας της πολιτικής για την επαναπροσέγγιση των δύο χωρών.
Η επίσκεψη αυτή έρχεται ως συνέχεια της αποκατάστασης των διπλωματικών σχέσεων που ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 2015, αφού πρώτα η Ουάσινγκτον διέγραψε την Κούβα από τον κατάλογο τον χωρών που υποστηρίζουν την τρομοκρατία. Το πρόγραμμα της τριήμερης επίσκεψης ήταν αρκετά πυκνό. Εκτός από τη συνάντησή του με τον Κουβανό ομόλογό του Ραούλ Κάστρο και την κοινή συνέντευξη τύπου, η μεγαλύτερη στιγμή της επίσκεψης θεωρείται η ομιλία του σε θέατρο της Αβάνας, μπροστά στις κάμερες της κουβανέζικης τηλεόρασης και στη συνέχεια η συνάντησή του με τους «διαφωνούντες». Και στις δύο περιπτώσεις, μίλησε υπερθεματίζοντας για τις «ελευθερίες» και τα «ανθρώπινα δικαιώματα» που υπερασπίζεται τάχα ο ιμπεριαλισμός που εκπροσωπεί. Στο φόντο της επίσκεψής του, υπήρξαν και πολιτιστικά δρώμενα, ως συμβολή στη διαμόρφωση του νέου κλίματος. Αγώνας μπέιζμπολ ανάμεσα στην εθνική ομάδα της Κούβας και μια αμερικανική ομάδα, καθώς και συναυλία των Rolling Stones (που τους στερήθηκε ο κουβανέζικος λαός για πέντε δεκαετίες!).
Ωστόσο, το γενικότερο φόντο αυτής της επίσκεψης το διαμορφώνουν οι σχέσεις των ΗΠΑ συνολικά με τη Λ. Αμερική, οι οποίες την περίοδο αυτή δεν είναι οι καλύτερες. Και για να το πούμε διαφορετικά, δεν είναι όπως ήταν όταν χαρακτηριζόταν σχεδόν στο σύνολό της η Λ. Αμερική ως η «πίσω αυλή» των ΗΠΑ. Και σε αυτό φαίνεται πως η Κούβα έχει να παίξει κάποιο ρόλο, όπως προκύπτει από δηλώσεις του Ομπάμα και του περιβάλλοντός του, προς όσους αντιδρούν σε αυτά τα ανοίγματα. Ωστόσο, αυτό που βγαίνει από τις επίσημες δηλώσεις και τοποθετήσεις είναι μια εκατέρωθεν επιφυλακτικότητα. Οι ΗΠΑ γνωρίζουν πως ο κουβανέζικος λαός συνεχίζει, στη μεγάλη πλειοψηφία, να εκτιμά και να υπερασπίζεται τις κατακτήσεις του, γι αυτό και ο Ομπάμα ήταν πολύ προσεκτικός στο ζήτημα αυτό: «[…] κάθε χώρα, κάθε λαός πρέπει να σφυρηλατεί τη δική του μοίρα, το δικό του μοντέλο» είπε στη δημόσια ομιλία του. Γενικότερα, στη ρητορική του απέφυγε να θίξει άμεσα τα ζητήματα κυριαρχίας και ανεξαρτησίας της Κούβας παρά τις εκτενείς αναφορές του σε ζητήματα «δημοκρατίας» και «ανθρώπινων δικαιωμάτων». Παρόλα αυτά, η «νέα εποχή» (που υποτίθεται ότι εγκαινιάζει) προϋποθέτει τις «αλλαγές της» και στην Κούβα. Αλλαγές που αξιώνουν πολυκομματισμό και την ανάπτυξη της ατομικής ιδιοκτησίας (…των Αμερικάνων).
Στο ερώτημα «γιατί τώρα», ο Ομπάμα απαντά με φυσικότητα: «αυτό που έκαναν οι ΗΠΑ δεν λειτουργούσε»! Η έκφραση «δεν λειτουργούσε» παραπέμπει σε δύο παραδοχές από πλευράς ΗΠΑ: Η πρώτη αφορά, αν και δεν εκφράστηκε ευθέως, την ηρωική αντίσταση του κουβανέζικου λαού, απέναντι στην επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να κατανοηθεί η αντοχή αυτής της επανάστασης και η αναποτελεσματικότητα ενός αποκλεισμού, που προκαλεί τεράστιες δυσκολίες στην καθημερινή ζωή των πολιτών της, αν δεν υπήρχε μια κοινή βάση αντίληψης. Επιπλέον, δεν θα μπορούσε να κατανοηθεί η νομιμοποίηση της κάθε επαναστατικής κατάκτησης, αν δεν ήταν γνωστή η ιστορία των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Η δεύτερη παραδοχή αφορά την εφαρμοσμένη πολιτική και τακτική. Αφού δε λειτούργησε, πρέπει να κάνουν κάτι ώστε να λειτουργήσει (κάτι που να τους υποχρεώνει να κάνουν αυτό που θέλουν οι ΗΠΑ). Ίσως σε αυτή την φράση του Ομπάμα να βρίσκεται και όλο το πνεύμα του εγχειρήματος από πλευράς ΗΠΑ. Για να υπάρχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, πρέπει να αλλάξει η τακτική και όχι ο στόχος. Από την άλλη, ο Ομπάμα μεταθέτοντας το περιεχόμενο της συζήτησης περί κυρώσεων, υποστήριξε ότι η άρση τους θα εξαρτηθεί όχι μόνο από τις «αλλαγές» που θα προωθήσουν οι ίδιοι οι Κουβανοί, αλλά και από το πώς θα τις εκτιμήσει το Κογκρέσο. «Ο κατάλογος με τα μέτρα που μπορούμε να λάβουμε ως κυβέρνηση μικραίνει ολοένα και περισσότερο και οι αλλαγές τώρα θα εξαρτηθούν από το Κογκρέσο», αλλά δεν ήταν βέβαιος για το «πότε ακριβώς» θα γίνει αυτό. Ο ίδιος, ωστόσο, έκανε ότι μπορούσε για να «μεγιστοποιηθεί η δυνατότητα προώθησης των αναγκαίων αλλαγών στη Κούβα»…
Ο Ομπάμα είναι καλός επικοινωνιολόγος. Όχι μόνο φωτογραφήθηκε μπροστά στο γιγαντιαίο άγαλμα του Τσε Γκεβάρα (από τα πλέον αναγνωρίσιμα και εμβληματικά πρόσωπα της κουβανέζικης επανάστασης και της Αριστεράς, στη Λατινική Αμερική και τον υπόλοιπο κόσμο, που δολοφονήθηκε από τον ιμπεριαλισμό που εκπροσωπεί ο Ομπάμα), αλλά και κατέθεσε στεφάνι στο άγαλμα του Χοσέ Μαρτί, του έτερου μεγάλου αγωνιστή της κουβανέζικης ανεξαρτησίας από τους Ισπανούς.
Σίγουρα η επίσκεψη Ομπάμα ήταν γεμάτη συμβολισμούς που προφανώς του χρησίμευσαν για να πείσει για τις καλές προθέσεις των ΗΠΑ. Ωστόσο, οι πραγματικές επιδιώξεις και οι στόχοι δεν είναι εύκολο να κρυφτούν. Δεν ήταν τόσο η άμεση επαφή του με το λαό της Κούβας, όσο η τόνωση του ηθικού των «αντιφρονούντων» Κουβανών μέσα και έξω από τη Κούβα. Λέγοντας ότι το «το μέλλον της Κούβας θα το αποφασίσουν οι Κουβανοί και κανείς άλλος», ευελπιστεί (με την ανάλογη στήριξη της Ουάσινγκτον) ότι οι αντιφρονούντες θα ενισχυθούν μέχρι το 2018, που αναμένεται να αποχωρίσει ο Ραούλ Κάστρο από τη προεδρία. Οι γενικότερες προσδοκίες τους ανάγονται στη «φυσική αποχώρηση» του Φιντέλ.
Από την άλλη, ο Ραούλ Κάστρο, τόσο κατά την υποδοχή του Ομπάμα όσο και στην κοινή συνέντευξη Τύπου, δήλωσε ότι «οι δύο χώρες έχουν βαθιές διαφορές που ποτέ δεν θα εξαφανιστούν». Και αυτές αφορούν τόσο το οικονομικό εμπάργκο και τη στρατιωτική βάση στον κόλπο του Γκουαντάναμο όσο και το γεγονός ότι «η Ουάσινγκτον συνεχίζει τη διγλωσσία σε ότι αφορά το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Το «ιστορικό ταξίδι» του Ομπάμα στην Κούβα δεν πρέπει να πήγε και τόσο καλά. Πίσω από τα χαμόγελα, τα μεγάλα «αγκάθια» στις σχέσεις των δύο ψυχροπολεμικών αντιπάλων δείχνουν να παραμένουν. Έτσι, είναι δύσκολο να πει κανείς με βεβαιότητα, αν η τωρινή συνάντηση, 15 μήνες μετά την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων, θα σηματοδοτήσει μια ουσιαστική ανατροπή στις σχέσεις των δύο χωρών. Ο Αμερικανός πρόεδρος, που στη συνέχεια πήγε στην Αργεντινή, επιδιώκει να βελτιώσει την εικόνα των ΗΠΑ συνολικά στη Λ. Αμερική. Από την άποψη αυτή, ο παλιός Κουβανός εχθρός αποτελεί το τέλειο σύμβολο της «νέας σχέσης» που θέλει να εγκαινιάσει, ολοκληρώνοντας τη θητεία του. Στην Αργεντινή, τα καλωσορίσματα σίγουρα ήταν θερμότερα από τον φιλικό προς τις ΗΠΑ, κεντροδεξιό πρόεδρο Μαουρίσιο Μάκρι, που εξελέγη πριν από λίγο καιρό.
Και αυτή η επίσκεψη είχε συμβολισμούς, όχι όμως πολύ αξιοποιήσιμους! Συνέπεσε με την 40ή επέτειο από το αμερικανοκίνητο πραξικόπημα του Βιντέλα, στις 24 Μαρτίου του 1976, και την επιβολή μιας από τις πιο σκληρές και αιμοσταγείς δικτατορίες.
Χ.Β
