Οι ιθύνοντες των Ολυμπιακών Αγώνων (κυβέρνηση, οργανωτική επιτροπή κ.λπ.) αυτοσυγχαίρονται για τα αποτελέσματα. Ιδιαιτέρως μάλιστα καμαρώνουν -όχι βέβαια για τους 17 νεκρούς εργάτες των έργων- για τις τελετές έναρξης και λήξης. Σύσσωμοι οι δημοσιογραφικοί εκφραστές της αστικής ιδεολογίας εκφράστηκαν με κολακευτικότατα σχόλια, επιμένοντας ότι ο νεοελληνικός πολιτισμός, αν δεν είναι ισάξιος με το απώτερο παρελθόν, τουλάχιστον είναι ευπρεπέστατος και μπορεί να παρουσιαστεί χωρίς μειονεκτικά σύνδρομα στο εξωτερικό. Δε χρειάζεται εδώ να υπεισέλθουμε στο ερώτημα σε ποιους έδωσαν εξετάσεις οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης. Όχι ότι δεν έχει σημασία, αλλά θα μας πάει αρκετά μακριά. Ας δούμε καλύτερα το περιεχόμενο αυτών των εκδηλώσεων, έτσι ώστε μ’ αυτήν την προσέγγιση να καταλάβουμε για ποιο λόγο η αστική τάξη ένιωσε ικανοποιημένη με το αποτέλεσμα.
Για να ακριβολογούμε όμως, οι αντιδράσεις δεν ήταν το ίδιο ομόφωνες στην τελετή έναρξης και στην τελετή λήξης. Γι’ αυτό χρειάζεται να τις εξετάσουμε ξεχωριστά, αν και θα πρέπει να μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Όχι μόνο τα ίδια πάνω κάτω πρόσωπα είναι ανακατεμένα, αλλά, το σπουδαιότερο, οι δύο όψεις δεν μπορούν να υπάρξουν η μία χωρίς την άλλη.
Κατ’ αρχήν, οι διοργανωτές διάλεξαν για υπεύθυνο τον αξιολογότερο καλλιτέχνη στον τομέα του. Ο Παπαϊωάννου διακρίνεται για τις άρτιες δουλειές του και την υψηλή καλλιτεχνική τους αξία. Επόμενο ήταν να διαλέξει αναλόγου επιπέδου συνεργάτες. Να ξεκαθαρίσουμε εδώ ότι ο Παπαϊωάννου ποτέ δεν παρέμβηκε στα κοινωνικά δρώμενα άμεσα, όπως κάποιοι άλλοι που τους αρέσουν να παίζουν σε πολλά ταμπλό. Δηλαδή και υπερασπιστές του λαϊκού δίκιου και πληρωμένες συναυλίες για τη γέφυρα, μπαινοβγαίνοντας στα γραφεία των υπουργών της εκάστοτε κυβέρνησης (π.χ. Θεοδωράκης, Νταλάρας κ.λπ.). Από την άλλη μεριά, ο Παπαϊωάννου άφησε να εννοηθεί ότι δεν ήταν και φανατικός οπαδός των Ολυμπιακών Αγώνων. Για το ότι καλλιτέχνες τέτοιου επιπέδου σήμερα δεν μπορούν να επηρεαστούν βαθύτερα από το λαϊκό παράγοντα, φέρουν την ευθύνη και κάποιοι άλλοι. Τέλος πάντων.
Για να πάμε και στην ίδια τη δομή των τελετών. Αυτό που είδαμε στην τελετή έναρξης μπορεί να ήταν άψογο τεχνικά, αλλά η ουσία του παρέμεινε στο ασφυκτικό πλαίσιο της αστικής ιδεολογίας και δεν μπορούσε να γίνει και διαφορετικά. Κάποιος είπε ότι η παράσταση του ελληνισμού στήθηκε ξεφυλλίζοντας τους τόμους του Παπαρηγόπουλου (Μισέλ Φάις). Δηλαδή η αδιάκοπη συνέχεια του ελληνικού έθνους από το νεολιθικό άνθρωπο του Πικερμίου (παρ’ ολίγο να το δούμε κι αυτό) μέχρι τον Καραγκιόζη. Πράγματι αυτός ήταν ο σκοπός, αλλά νομίζουμε ότι οι ιδεολογικές αναφορές δεν πάνε σε κείνη τη φάση της αστικής ιδεολογίας (19ος αιώνας). Όλη η αντίληψη για την παράσταση δομήθηκε πάνω στα ιδεολογήματα των αστών διανοουμένων του μεσοπολέμου (γενιά του ‘30) που έχουν φάει το χαστούκι στο Αφιόν Καραχισάρ και προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τον εθνικισμό τους χωρίς εμφανείς μεγαλοϊδεατικούς βερμπαλισμούς. Η ιστορική αναπαράσταση βγαίνει από τις σελίδες του Σεφέρη για το απώτερο παρελθόν και τη σχετικά πρόσφατη παράδοση, όπως ορίζεται από το μύθο του Μακρυγιάννη. Βγαίνει από τους πίνακες του Θεόφιλου και του Τσαρούχη για την υποτιθέμενη νεοελληνική λιτότητα. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η ακίνητη αμηχανία της βυζαντινής αναπαράστασης. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και το απότομο τέλος πριν το ξέσπασμα του δεύτερου πολέμου. Μπορεί κανείς να φανταστεί τη συνέχεια; Όπως είδαμε τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη, θα μπορούσαμε να δούμε και το Βελουχιώτη με το Ζέρβα; Λίγο δύσκολο, το θέμα καίει ακόμα. Οπότε η τουριστική ατραξιόν τελειώνει με χασικλίδες ρεμπέτες και αμφισεξουαλικά ναυτάκια. Δείγμα κι αυτό των προβλημάτων που είναι έμφυτα στα ιδεολογήματα για την ταυτότητα της ελληνικής αστικής τάξης. Η πρόσφατη ιστορία πέρασε ουσιαστικά μέσα από τη μουσική με εμφανή τον ιστορικό συμβιβασμό της αριστεράς.
Τη σημερινή πραγματικότητα την κατέδειξε ο ίδιος ο ελληνικός λαός, ο κόσμος που γέμισε το στάδιο (την ουσιαστική ευθύνη για την αποδοχή της φιέστας τη φέρουν όλες οι δυνάμεις που δεν κατάφεραν όλο αυτό τον καιρό να αρθρώσουν πειστικό αγωνιστικό λόγο ενάντια τους Ολυμπιακούς). Την κατέδειξε, λοιπόν, με το χειροκρότημά του στην είσοδο των αποστολών από την Παλαιστίνη, το Ιράκ και τη Σερβία. Ήταν σίγουρο ότι θα την έδειχνε και στην τελετή λήξης, αν τολμούσε να εμφανιστεί ο σφαγέας του ιρακινού λαού.
Για την τελετή λήξης τι παραπάνω να πούμε; Ό,τι είχε στο καλάθι έδειξε. Σε τουριστικό περιτύλιγμα, από γεροσυμβιβασμένους εδώ και χρόνια, μέχρι την αφρόκρεμα της παραλιακής, που προσπαθεί να αναβαθμιστεί με τη βοήθεια των προηγούμενων (Θεοδωράκης-Ρέμος). Φάνηκε για άλλη μια φορά η σημερινή πολιτισμική γύμνια που χαρακτηρίζει το αστικό οικοδόμημα. Έμμεσα όμως, καταδεικνύει για άλλη μια φορά τους συμβιβασμούς στο όνομα της αριστεράς και την επιτακτική ανάγκη να δομήσουμε τον εναλλακτικό λόγο σε όλους τους τομείς.
φ.507-508, 4/9/04
