Με αφορμή τη μήνυση κατά της Δόμνας Σαμίου
Χιλιετηρίδων καθιερωμένα λαϊκά ήθη, έθιμα και παραδόσεις έρχεται για μια ακόμα φορά να στηλιτεύσει και να ζητήσει την κεφαλή τους «επί πίνακι» το πολιτιστικό εποικοδόμημα του νέου κοινωνικού Μεσαίωνα. Συγκεκριμένα, η μήνυση κάποιου πρωτοψάλτη ενάντια στη Δόμνα Σαμίου για την παρουσίαση «άσεμνων» αποκριάτικων δημοτικών τραγουδιών, που η γνωστή καλλιτέχνις και λαογράφος κάθε τέτοια εποχή ερμηνεύει, πιστή σε πανελλήνιες κύρια αγροτοδημοτικές παραδόσεις. Από κοντά, το ίσο στον πρωτοψάλτη ήρθε να κρατήσει κι η εκκλησία, που διά στόματος αρχιεπισκόπου χαρακτηρίζει τα αποκριάτικα αυτά τραγούδια χυδαία, νοσηρά, «σκότος, μωρία και αφροσύνη», προτρέποντας εμμέσως τους «υγιώς σκεπτόμενους ανθρώπους» να μπουν μπροστά σ” όσους «μολύνουν την πατρίδα μας με τέτοιου είδους χυδαιότητες, ανηθικότητες, βωμολοχίες και ανομίες».
Το όλο κλίμα παραπέμπει στις συχνές διώξεις, αφορισμούς, προπηλακισμούς και βάλε εκκλησιαστικών και των γνωστών για το «βίο και την πολιτεία» τους παραεκκλησιαστικών κύκλων, πάντοτε με την ανοχή ή και τη συμμετοχή ακόμη της πολιτείας. Κάτι θα έχουν να καταμαρτυρήσουν γι” αυτό ο Αριστοφάνης, ο Σουρής, ο Λασκαράτος, ο Καζαντζάκης, ο Βάρναλης, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο Ανδρουλάκης, ο Σάκης Παπαδημητρίου. Φυσικά, συχνά πυκνά ο λαϊκός μας πολιτισμός, προϊόν ομαδικών διεργασιών, και αυτή η έντεχνη καλλιτεχνική δημιουργία
ακόμη, γίνονται αντικείμενα λογοκρισίας, προγραφών, προβοκάτσιας και διώξεων, όπως στην περίπτωση της Δόμνας Σαμίου.
Σήμερα ο λαός μας κοντά στα άλλα βιώνει μια πολιτιστική επίθεση που αγγίζει τα όρια της αθλιότητας και βαρβαρότητας. Το κεφάλαιο επιχειρεί κοντά στα άλλα μια ολομέτωπη επίθεση σε κάθε λαϊκή πολιτιστική έκφραση και κατάκτηση, εντάσσοντας αυτή την προσπάθεια στις αντιδραστικές επιδιώξεις του που οδηγούν τους εργαζόμενους, τη νεολαία στη φτώχεια, την ανεργία, την εξαθλίωση.
Αρκεί κανείς σήμερα ν” ανοίξει την τηλεόραση ή να διαβάσει πολλά προγράμματα
ψυχαγωγίας για να δει ποια είναι η πολιτιστική του πρόταση. Και ενώ κυριαρχεί μια υποκουλτούρα ριάλιτι, σκυλάδικων, πρωινών κυρακατινισμών, στρογγυλοτράπεζων μεθοδεύσεων και τσόντας, για να σταματήσουμε εδώ και να μην προχωρήσουμε στις ειδήσεις, τα σίριαλ κι ακόμα πάρα πέρα, εκείνο που ενόχλησε ήταν τα «Αποκριάτικα» της Σαμίου που αναμεταδόθηκαν από την ΕΤ-3.
Τα αποκριάτικα λαϊκά τραγούδια, γαμοτράγουδα και σκωπτικά τα περισσότερα, έλκουν την καταγωγή τους από την κωμική λαϊκή μας παράδοση και έχουν μια ιδιαίτερη ταυτότητα που γεννήθηκε στις απαρχές της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, εξελίχθηκε σε διάστημα χιλιετιών και, απ” ό,τι φαίνεται, ακόμα «καλά κρατεί». Αμεσα συνδεδεμένα με τον καθημερινό αγώνα επιβίωσης του ανθρώπου, το κυνήγι, την παραγωγή, έρχονται βοηθητικά να «ξορκίσουν» και να ερμηνεύσουν φυσικά φαινόμενα, τρόπους συμπεριφοράς, σχέσεις και μέσα παραγωγής. Να υποβοηθήσουν για καλά αποτελέσματα δραστηριοτήτων, έχουν πάντα τελετουργικό χαρακτήρα και συχνά ντύνονταν τον μανδύα του μυστηριακού. Ηταν, όπως και τώρα, συλλογικές εκδηλώσεις της κοινωνικής συμπεριφοράς και κυοφορούσαν μέσα τους τη θέληση του ανθρώπου για παρέμβαση στον άμεσο περίγυρο της ζωής και δράσης του. Ηταν μια πρόκληση στους «θεούς», μια χειρονομία, μια δήλωση του ανθρώπου να επέμβει και να αλλάξει τη μοίρα του. Με την έννοια αυτή, ήταν φύση αισιόδοξα και προήγαγαν τις κοινωνικές συλλογικές σχέσεις και πρώτιστα την ομαδική δημιουργία. Στην πορεία των χρόνων και της εξέλιξης στα μέσα και τις σχέσεις παραγωγής, τα τραγούδια αυτά παίρνουν διάφορες μορφές στο περιεχόμενο και την απόδοσή τους και τα περισσότερα σαν γαμοτράγουδα και σκωπτικά αναβιώνουν στα λαϊκά δρώμενα των Αποκριών. Κοινός τους πυρήνας, η αναγέννηση του κόσμου, η ζωή και ο θάνατος, η ανακύκλωση των εποχών, το παλιό και το καινούριο, ο ίδιος ο άνθρωπος σε τελευταία ανάλυση. Με φόρμες πάντα τελετουργικές (άναμμα φωτιάς, επισκέψεις σε σπίτια κ.λπ.) και όπλο το γέλιο σαν αιώνια έκφραση αλήθειας,
έρχονται με σκώμμα να σατιρίσουν, να γελοιοποιήσουν, να χλευάσουν, να ξεμπροστιάσουν κατεστημένες ηθικές και αξίες, κομμένες και ραμμένες στα μέτρα των επιδιώξεων ανώτερων τάξεων.
Εκείνο που ενοχλεί είναι ότι τα τραγούδια αυτά πιστεύουν στον άνθρωπο και είναι βαθύτατα ανατρεπτικά. Η αναβίωσή τους, που μάλιστα γίνεται ομαδικά, τρομάζει, γιατί είναι στην ουσία εκδήλωση ρήξης και εναντίωσης, μια αναστολή καθημερινών ποικιλότροπων απαγορεύσεων.
Το ίδιο το καρναβάλι συμβολικά καταλύει και οικοδομεί, υποβαθμίζει και ανυψώνει,
αντιμεταθέτει τους κοινωνικούς ρόλους, αμφισβητεί και μετουσιώνει σε σωματικές ανάγκες και λειτουργίες κάποιες δήθεν ανώτερες αξίες, γι” αυτό και περικλείει το σπέρμα της ανατροπής με όπλο το γέλιο. Διάσπαρτη η χώρα από λαϊκά δρώμενα (ευγονία), κωμικά θεατρικά σκετς (μωμόγεροι, μπουρανί κ.λπ.) και γαμοτράγουδα. Επαναλαμβάνουν στο χρόνο το συμβολικό γενετήσιο προφίλ τους σε αντιπαράθεση και σε πείσμα της αγοραίας χυδαιότητας επίσημων προκάτ διοργανώσεων με «έξω στήθος, μέσα μπούτι» να δονούνται στους ρυθμούς της σάλσα.
Στην Ελλάδα των δικτατοριών, του δωσιλογισμού, του μετεμφυλιακού καθεστώτος και της σύγχρονης αντιλαϊκής (διάβαζε νεοφιλελεύθερης) επίθεσης, οι προπαγανδιστές της συντήρησης, του σκοταδισμού και της οπισθοδρόμησης δεν χάνουν την ευκαιρία να επιστρατεύσουν δοκιμασμένες τακτικές, όπως αυτή των αγανακτισμένων πολιτών, για να επιβάλουν τις σκοταδιστικές τους επιλογές. Η καθοδική πορεία του λαϊκού κινήματος δίνει τη δυνατότητα κοντά στα άλλα και σε πολιτιστικές διώξεις, σαν τη μηνυτήρια αναφορά που κατέθεσε ο πρωτοψάλτης για τη Δόμνα Σαμίου, κίνηση που βάλλει στα ίσα εναντίον όλης της ομαδικής λαϊκής δημιουργίας. Προβάλλει απαραίτητα η αναγκαιότητα κοινής πάλης και το στήσιμο εστιών αντίστασης σ” όλες αυτές τις μεθοδεύσεις. Η απάντηση βρίσκεται τα χέρια κάθε προοδευτικού ανθρώπου και σίγουρα μπορούμε να φέρουμε το ξημέρωμα της νύχτας.
CD και συλλογές γαμοτράγουδων
? Δόμνας Σαμίου «Τα αποκριάτικα. Ανίερα ιερά» (cd ). Καλλιτεχνικός σύλλογος δημοτικής μουσικής Δόμνας Σαμίου.
? Μαίρης Κουκουλέ «Νεοελληνική αθυροστομία» (τόμοι τρεις), 1986, Αθήνα
Εκδόσεις Νεφέλη.
? Βαγγέλη Καραγιάννη » Τα αδιάντροπα». Εκδόσεις Φιλιππότη, 1983.
? Γιώργη Μελίκη «Αντρικά μουνάτα» (τόμοι δύο). Περιέχουν cd με αυθεντικά λαϊκά γαμοτράγουδα.
? Γιώργη Μελίκη «Αντρικά μουνάτα. Γαμοτράγουδα». Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη.
? Ανθολογία «Γαμοτράγουδα δημοτικά». Εκδόσεις Κείμενα. Αθήνα 1981.
? «Ψωλιάς» υπό Πέους Πριαπίδου. Αθήνα 1984.
? Μαρία Μιχαήλ Δέδε «Το άσεμνο – ανίερο – υβριστικό στο ελληνικό δημοτικό τραγούδι». Εκδόσεις Φιλιππότη, 1991.
φ.517, 29/1/05
