Το κείμενο που ακολουθεί είναι η πρώτη ομιλία που πραγματοποιήθηκε στην εκδήλωση μνήμης και τιμής στους 200 εκτελεσμένους κομμουνιστές στη Καισαριανή την Πρωτομαγιά του 1944 από τη σ. Κωνσταντίνα Ζουλούμη.
Την πρωτομαγιά του 1944 ήρθαν να προστεθούν και άλλοι αγωνιστές στο πάνθεον των ηρώων της εργατικής τάξης και των κομμουνιστών που πάλεψαν ανά τον κόσμο για τα ιδανικά μιας άλλης κοινωνίας. Η μέρα αυτή στη χώρα μας βάφτηκε με το αίμα 200 κομμουνιστών που έδωσαν στην υπόθεση της αντίστασης ό,τι πολυτιμότερο είχαν, την ίδια τους τη ζωή. Οι Γερμανοί Χιτλεροφασίστες επέλεξαν τη μέρα της Πρωτομαγιάς για να εκτελέσουν 200 κομμουνιστές μαζικά στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.
Η ιστορική περίοδος και το σκηνικό της εκτέλεσης
Τον Απρίλη του 1941 οι Γερμανοί εισβάλλουν στη χώρα μας και η ντόπια αστική τάξη την εγκαταλείπει στο έλεος των κατακτητών. Οι υπόλοιποι από αυτούς που μένουν πίσω, θέλοντας να προστατεύσουν τα πλούτη τους, ρίχνονται στην έσχατη προδοσία, συνεργάζονται με τους κατακτητές και τους παραδίδουν απλόχερα το λαό που αντιστέκεται.
Την ίδια στιγμή οι κομμουνιστές στη χώρα μας είναι αυτοί που γράφουν την ιστορία, και ο λαός δείχνει έμπρακτα τη δύναμη που έχει όταν συγκροτεί την αντίσταση του και παίρνει την υπόθεση στα χέρια του. Έτσι χτίζει μαζικά την αντίσταση απέναντι στη φασιστική κατοχή τη δεκαετία του ’40, την ίδια περίοδο που η Σοβιετική Ένωση πολεμά αποφασιστικά το φασισμό και αντάρτικα κινήματα ανθούν ανά τον κόσμο. Το Σεπτέμβρη του 1941 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ συγκροτείται το ΕΑΜ, που αποτέλεσε παλλαϊκό μέτωπο αντίστασης, όπου συμμετείχε η συντριπτική πλειοψηφία του λαού. Παράλληλα συγκροτούνται και τα ένοπλα τμήματά του, ο ΕΛΑΣ, το ΕΛΑΝ και η ΟΠΛΑ. Χιλιάδες μέλη και στελέχη του ΚΚΕ δίνουν ηρωικές μάχες και ακόμα και την ίδια τους τη ζωή και γίνονται ο φόβος και ο τρόμος των Γερμανών κατακτητών.
Η ήττα του Ναζιφασίστα κατακτητή πλησιάζει και αυτοί εντείνουν παραπάνω την τρομοκρατία και τα εγκλήματά τους. Η εκτέλεση των 200 κομμουνιστών την Πρωτομαγιά του ‘44 αποκαλύπτει αυτή ακριβώς την αίσθηση της ήττας, απέναντι σε ένα λαό που δε κάμπτεται το φρόνημά του με κανένα τρόπο. Ο λαός εξοπλίζεται από τα κατορθώματα του λαϊκού αντιφασιστικού κινήματος συνεχώς και δεν υποκύπτει απέναντι στα εγκλήματα και στις μαζικές εκτελέσεις του φασισμού. Οι Γερμανοί χιτλεροφασίστες δεν μπορούν να τα βάλουν με τη δύναμη αυτού του κινήματος, παίρνουν λυσσασμένα την εκδίκησή τους γιατί πολύ απλά έχουν χωνέψει την ήττα τους. Έτσι εφαρμόζουν τα “αντίποινα” σε κάθε νικηφόρα αντιστασιακή δράση, με τη χρησιμοποίηση χιλιάδων κρατουμένων ως ομήρους.
Την Πρωτομαγιά του 1944 οι δυνάμεις κατοχής, με αφορμή τα αντίποινα για τη δολοφονία ενός Γερμανού στρατηγού εκτελούν 200 κομμουνιστές, που ήταν κρατούμενοι στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Ο φασίστας εχθρός είχε ήδη απειλήσει λίγες μέρες πριν γι” αυτή την εκτέλεση, προχωρώντας σε μια ανατριχιαστική ανακοίνωση στον κατοχικό τύπο της εποχής, η οποία μάλιστα τοιχοκολλήθηκε στα σπίτια της πρωτεύουσας. Η ανακοίνωση έγραφε το εξής:
«Την 27.4.1944 κομμουνιστικαί συμμορίαι, παρά τους Μολάους, κατόπιν μίας εξ ενέδρας επιθέσεως, εδολοφόνησαν ανάνδρως ένα Γερμανό στρατηγό και τρεις συνοδούς του αξιωματικούς και ετραυμάτισαν πολλούς Γερμανούς στρατιώτες. Εις αντίποινα θα εκτελεσθούν:
Ο στρατιωτικός διοικητής Ελλάδος».
Τα θύματα αυτής της αποτρόπαιας φασιστικής θηριωδίας που ετοιμαζόταν θα ήταν 200 κομμουνιστές, κρατούμενοι στο στρατόπεδο του Χαίδαρίου. Από αυτούς η συντριπτική πλειοψηφία (περίπου 170) ήταν πρώην κρατούμενοι στην Ακροναυπλία και οι υπόλοιποι πρώην εξόριστοι στην Ανάφη.
Στην περίοδο της Μεταξικής Δικτατορίας οι φυλακές της Ακροναυπλίας αποτέλεσαν κάτεργο για πολλούς “επικίνδυνους κομμουνιστές” για το τότε καθεστώς. Εκεί υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια και εκτελέσεις προκειμένου να κάμψουν το ηθικό τους. Οι κρατούμενοι όμως εκεί κομμουνιστές μετέτρεψαν το χώρο βασανιστηρίου τους σε πραγματικό σχολείο αντίστασης και αγώνα. Χιλιάδες στελέχη και μέλη του ΚΚΕ σφυρηλατήθηκαν και δυνάμωσαν ακόμα και μέσα από τις φυλακές. Μετά την εισβολή των κατοχικών δυνάμεων στην Ελλάδα, οι ντόπιες αστικές δυνάμεις, πριν το βάλουν στα πόδια, ενίσχυσαν ακόμα το έγκλημα και την προδοσία τους, παραδίδοντας αυτούς τους κρατούμενους στο έλεος των Γερμανών δολοφόνων φασιστών. Τους μεταφέρουν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, άλλη μια “αποθήκη ανθρώπων” των ναζί, για να τους χρησιμοποιούν για μαζικές εκτελέσεις.
Ως ημέρα εκτέλεσης ξεδιάντροπα επιλέγεται από τους Ναζί εγκληματίες η Πρωτομαγιά, για να αμαυρωθεί η ημέρα πάλης της εργατιάς απέναντι στο σύστημα της εκμετάλλευσης, το οποίο αυτοί επάξια υπηρετούσαν. Εξάλλου στις κατεχόμενες από τους Ναζί χώρες οι πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις είχαν αυστηρά απαγορευθεί.
Ως τόπος εκτέλεσης επιλέγεται το σκοπευτήριο της Καισαριανής. Η μικρή αυτή προσφυγική συνοικία έδωσε πολλές μάχες, με πολλές αιματηρές θυσίες κατά τη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης. Ο Άρης Βελουχιώτης οργάνωσε εδώ την πρώτη σύσκεψη για το ξεκίνημα της αντίστασης. Περίπου 49 φορές οι Γερμανοί κατακτητές και τα τάγματα ασφαλείας θα αποπειραθούν να πατήσουν αυτά τα ελεύθερα χώματα και θα αποτύχουν.
Από τις 30 Απριλίου του 1944 κυκλοφορεί η φήμη στο Χαϊδάρι ότι τα S.S. θα προχωρήσουν στις εκτελέσεις 200 κρατουμένων. Ο διοικητής καλεί τους Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές για να τους ενημερώσει ότι θα μεταφερθούν την επόμενη σε άλλο στρατόπεδο, αλλά όλοι όσοι μίλησαν μαζί του ήξεραν ότι θα εκτελεστούν. Άρχισαν να αποχαιρετούν τους φίλους τους και με ακμαίο ηθικό υποδέχονται την απόφαση με τραγούδια και στήνουν αποχαιρετιστήριο γλέντι μέσα στις φυλακές!
Την επόμενη μέρα καλείται γενικό προσκλητήριο για να διαβαστεί η λίστα των 200. Στον κατάλογο υπήρχε το όνομα του Ακροναυπλιώτη Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Ένας νέος άνθρωπος με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, που εκτελούσε χρέη μεταφραστή για τους συντρόφους του, όντας γνώστης της Γερμανικής Γλώσσας. Ήταν η ψυχή των κρατουμένων του στρατοπέδου και η δράση του ήταν τόσο εξέχουσα, που είχε υποχρεώσει και τον χειρότερο εχθρό του να τον σέβεται. Έτσι όταν ακούγεται το ονομά του από τη λίστα των μελλοθάνατων, επενέβη ο διοικητής και φωνάζει: –
«Οχι εσύ! Οχι εσύ Ναπολέων! Εσύ δεν θα τουφεκιστείς.». Ο Ναπολέων απαντά: –
«Δέχομαι, κύριε διοικητά, τη ζωή, με τον όρο πως δεν πρόκειται να την πάρω από άλλο κρατούμενο. Μόνο όταν η θέση μου μείνει κενή!». Ο εχθρός όμως δεν είχε σκοπό να κάνει τέτοια χάρη. Ο Ναπολέων πήρε τον δρόμο των συντρόφων του και θα μείνει για πάντα λαμπρό σύμβολο αυτοθυσίας και ηρωισμού.
Είναι φοβερό πως η βαθιά πίστη στον αγώνα και στα ιδανικά του τους συγκρατούσε ακόμα και σε εκείνες τις ώρες ακμαίους και αγέρωχους απέναντι στο θάνατο. Από τη στιγμή ακόμα που συγκεντρώθηκαν στο στρατόπεδο για να φορτωθούν στα γερμανικά φορτηγά, δε σταμάτησαν να τραγουδούν τον εθνικό ύμνο, το Ζάλογγο, το τραγούδι της Ακροναυπλίας, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Γερμανών που δεν τολμούσαν ούτε καν να αντιδράσουν. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής προς το Σκοπυτήριο, έγραφαν σημειώματα και τα πετούσαν στο δρόμο.
«Καλύτερα να πεθάνει κανείς στον αγώνα για τη λευτεριά παρά να ζει σκλάβος», έγραψε ο Νίκος Μαριακάκης. Ο Μήτσος Ρεμπούτσικας γράφει: «…Οταν ο άνθρωπος δίνει τη ζωή του για ανώτερα ιδανικά, δεν πεθαίνει ποτέ…». Γράφει και ο Σουκατζίδης στον πατέρα του: «Πατερούλη, πάω για εκτέλεση, να “σαι περήφανος για τον μονάκριβο γιο σου».
Μεταφέρονται στο σκοπευτήριο, όπου από εκείνη τη μέρα θα μετονομαζόταν σε “Θυσιαστήριο της Λευτεριάς”. Τους παρατάσσουν κατά εικοσάδες, βάζουν την πρώτη εικοσάδα απέναντι στις κάννες των όπλων. Χρησιμοποιούν τον Σουκατζίδη ως μεταφραστή και τον εκτελούν τελευταίο. Του ζητούν να τους ρωτήσει αν έχουν τίποτα να πούνε και ο Σουκατζίδης μεταφράζει τα αβίαστα τελευταία τους λόγια: “Ζήτω η Ελλάδα. Ζήτω η λευτεριά!”. Στο επόμενο δευτερόλεπτο ρίχνονται από τις σφαίρες του εχθρού. Υποχρεώνουν την επόμενη εικοσάδα πριν πάρει θέση στο εκτελεστικό απόσπασμα, να φορτώσει τους 20 νεκρούς συντρόφους τους στα αυτοκίνητα. Αυτή η σκηνή θα επαναληφθεί μέχρι και την ολοκληρωτική εξόντωση των 200. Μαρτυρίες λένε ότι ήταν τέτοιας εκτάσεως η σφαγή που δεν προλάβαινε το χώμα του Σκοπευτηρίου να απορροφήσει το αίμα.
Η κινητοποίηση του λαού απέναντι στο ναζιστιστικό έγκλημα
Από τη στιγμή που γνωστοποιήθηκε η ανακοίνωση του διοικητή για την επικείμενη εκτέλεση μια τεράστια λαϊκή κινητοποίηση ξεδιπλώθηκε και οι οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ κυκλοφόρησαν αμέσως χιλιάδες προκυρήξεις που καλούσαν το λαό να σώσουν τους αγωνιστές από τη σφαγή. Σε πολλά εργοστάσια και επιχειρήσεις οι εργάτες σταμάτησαν τη δουλειά. Στις λαϊκές συνοικίες έγιναν συγκεντρώσεις. Οι φοιτητές και οι σπουδαστές βγήκαν στους δρόμους με συνθήματα ενάντια στην τρομοκρατία.
Ο τότε γραμματέας της ΚΟΑ (Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας) Β. Μπαρτζιώτας δίνει τη δική του μαρτυρία για την κατάσταση που επικρατούσε εκείνες τις ημέρες και για το πως εξέτασε το ΚΚΕ το ενδεχόμενο να αποσπαστούν οι μελλοθάνατοι από τα χέρια του εχθρού. Αναφέρει στο έργο του “Η εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα”:
«Συζητήσαμε στην Επιτροπή Πόλης τη δυνατότητα να σώσουμε τους 200 συντρόφους μας. Την 1η του Μάη 1944, ο ΕΛΑΣ της Αθήνας ήταν στο πόδι και μαζί του ο λαός της ηρωικής Καισαριανής. Ηταν όμως αδύνατο να χτυπήσουμε τους Γερμανούς, που συγκέντρωσαν μεγάλες δυνάμεις. Οι πρώτες προσπάθειες που κάναμε μάς στοίχισαν πολύ ακριβά… Οι καμπάνες της Καισαριανής χτυπούσαν πένθιμα… και οι σύντροφοί μας έπεφταν ηρωικά από τις φασιστικές σφαίρες. Τραγουδούσαν όλοι μαζί τη Διεθνή, τον Εθνικό Υμνο και ζητωκραύγαζαν για το ηρωικό ΚΚΕ. Φύγαμε πικραμένοι από τον τόπο του μαρτυρίου, γιατί δεν μπορέσαμε να σώσουμε τους συντρόφους μας. Μερικοί από μας κλαίγανε… δεν πειράζει, το κλάμα για αγαπητούς συντρόφους, που χρόνια ζούσαμε μαζί στην Ακροναυπλία, ξαλαφρώνει την καρδιά… μέσα μας όμως θέριευε η θέληση για αγώνα, να απελευθερώσουμε την πατρίδα, από το μίασμα του χιτλερικού φασισμού, να φκιάσουμε καινούρια Ελλάδα της δουλιάς και τη λευτεριάς».
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εκτελέσεις στο χώρο του Σκοπευτηρίου συνεχίστηκαν, με την 17χρονη ΕΠΟΝίτισσα Ηρώ Κωνσταντοπούλου να εκτελείται μαζί με αλλους 49 το Σεπτέμβρη του 1944. Τη γάζωσαν με 17 σφαίρες, όσα και τα χρόνια της και είναι πολύ ενδεικτική η απάντηση που έδωσε ο διοικητής όταν ρωτήθηκε “Μα γιατί τη σκοτώσατε; Είναι μόλις 17χρονών”. Αποκαλύπτοντας το φόβο του εχθρού απέναντι στη δύναμη αυτών των λαϊκών αγωνιστών απάντησε: “Γιατί τέτοιοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι για εμάς”.
Διδάγματα και συμπεράσματα
Δε χωράει το μυαλό ενός ανθρώπου πως αυτοί οι άνθρωποι παρέμειναν ατσαλωμένοι και αγέρωχοι απέναντι ακόμα και στο θάνατο. Είναι απορίας άξιο για πολλούς πως γεννήθηκαν ήρωες τέτοιας κράσης και ίσως για κάποιους η απάντηση να είναι βολική. Κάποιοι μπορεί και να τους παρουσιάζουν ως μεμονωμένες περιπτώσεις. Τέτοιοι ήρωες δεν προκύπτουν όμως από παρθενογένεση, δεν είναι μια ξεχωριστή περίπτωση μέσα στο ρου της ιστορίας. Γεννιούνται και σμηλεύονται μέσα από την ταξική πάλη. Εκεί ακονίζουν τη συνείδηση τους, δένονται με το όραμα, νιώθουν στο πετσί τους την ιστορική αναγκαιότητα να αλλάξει αυτό το εκμεταλλευτικό σύστημα, ποτίζονται με τα ιδανικά του κομμουνιστικού κινήματος. Δεν μπορούν να δουν τον εαυτό τους μακριά από τη συλλογική υπόθεση, η ζωή τους είναι ταυτισμένη με αυτά τα ιδανικά. Αυτή η ματιά για τον κόσμο και για τη ζωή δεν μπορεί να ξεπηδήσει πουθενά αλλού πέρα από την ταξική πάλη, την αντίσταση και τους λαϊκούς αγώνες.
Το κομμουνιστικό κίνημα στη χώρα μας χάλκεψε τέτοιους ήρωες αγωνιστές στο καμίνι του ανυποχώρητου αγώνα. Η ιστορική συγκυρία μέσα στην οποία γεννήθηκαν αυτοί οι αγωνιστές ήρωες δεν ήταν μεμονωμένη ή τυχαία. Ήταν διαμορφωμένη από τους αγώνες της εργατιάς ανά τον κόσμο, από ένα ισχυρό κομμουνιστικό κίνημα που αντιπάλευε το έκτρωμα του καπιταλιστικού – ιμπεριαλιστικού συστήματος, το φασισμό, και είχε διαμορφώσει διαφορετικούς συσχετισμούς στην αντίθεση ιμπεριαλιστών – λαών, και μια επανάσταση που είχε προηγηθεί το 1917 και αποτελούσε φάρο για τους λαούς που αντιστέκονταν. Η κατάσταση του λαϊκού κινήματος ήταν τέτοια ώστε να γεννά αγωνιστές τέτοιας κράσης.
Το ΕΑΜ είχε πιάσει το σφιγμό αυτού του λαού, είχε καταφέρει σε περίοδο πολέμου να οργανώσει με πρωτοφανή τρόπο τη ζωή των ανθρώπων ώστε οι κάτοικοι της υπαίθρου μέσα στα δεινά του πολέμου και της φτώχιας να μπορούν να αναπνέουν ελεύθερα. Είχε καταφέρει να συνδεθεί τόσο πολύ με το λαό, που είχε εκατομμύρια μέλη και οπαδούς και το ένοπλο τμήμα του είχε υπερβή τις 150.000 μόνιμου και εφεδρικού ΕΛΑΣ.
Κανένας δε φανταζόταν πριν τον πόλεμο, το 1939 ακόμα με το σύνολο σχεδόν της ηγεσίας και των μελών του ΚΚΕ στις φυλακές και στις εξορίες, ότι σε τρία χρόνια θα είχε χιλιάδες μέλη και ο ΕΛΑΣ θα κυριαρχούσε στην ύπαιθρο. Ένα κόμμα διαλυμένο και χτυπημένο από τα βασανιστήρια και τις εξορίες κατάφερε να ανασυγκροτηθεί και να παρασύρει το σύνολο σχεδόν του λαού στην αντίσταση. Φαίνεται η δυναμική του κινήματος που όταν συγκροτείται αποφασιστικά στη βάση των συμφερόντων του λαού και της εργατιάς, ακόμα και στις πιο σκοτεινές και αιματοβαμμένες στιγμές της ιστορίας δυναμώνει και αναπτύσσεται με ρυθμούς ασύλληπτους. Με το λαό στα όπλα και να στηρίζει μαζικά την αντίσταση, η υπηρέτηση της υπόθεσης της λευτεριάς και των ανώτερων ιδανικών του κομμουνιστικού κινήματος ερχόταν για αυτούς τους αγωνιστές και πάνω από την ίδια τους τη ζωή.
Αυτό δεν μπορούσε να συλλάβει ούτε ο εχθρός, που αντίκρυζε με έκπληξη αυτή την αυταπάρνηση των κομμουνιστών αγωνιστών μέχρι το τέλος της ζωής τους. Οι αγωνιστές της εθνικής αντίστασης με όπλο αυτά τα ιδανικά του κομμουνιστικού εργατικού κινήματος είχαν ήδη νικήσει. Γι αυτό και ήταν λυσσασμένοι από εκδίκηση οι δολοφόνοι Ναζί. Εξάλλου “ ο κίνδυνος για αυτούς του κομμουνισμού” που παλευόταν έμπρακτα στον κόσμο ήταν ο εφιάλτης για το σύστημα και κάθε λογής εκφραστές του. Γι” αυτό και για την εκτέλεση επιλέχτηκαν οι πιο επικίνδυνοι για αυτούς, 200 κομμουνιστές!
Επιπλέον, η σχέση λαού, κόμματος, μετώπου, τα πρώτα χρόνια ήταν αλληλοτροφοδοτούμενη και διαλεκτικά δεμένη, ώστε οι αγωνιστές να εξοπλίζονται συνεχώς σε όλα τα επίπεδα και να ρίχνονται θαρραλέα στις μάχες. Αυτός είναι και ο λόγος που η αντίσταση κατάφερε σημαντικές νίκες με αποτέλεσμα την απελευθέρωση του μεγαλύτερου κομματιού της χώρας και την ήττα των Γερμανών φασιστών.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που έδινε δύναμη σε αυτούς τους αγωνιστές μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα ήταν η πεποίθηση πως τα ιδανικά για τα οποία θυσιάζονται είναι ιστορικά αναγκαία να υλοποιηθούν, αλλά και η βαθιά πίστη στη νίκη και στην κατάκτηση τους. Οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης έδωσαν τη ζωή τους με αυταπάρνηση γιατί πίστευαν βαθιά πως το λαϊκό κίνημα θα νικήσει. Ο εργάτης Σάββας Σαββόπουλος που ήταν ένας από τους 200 του Σκοπευτηρίου γράφει στο τελευταίο σημείωμα του: “Ας μάθει όλη η Ελλάδα, πως ούτε στιγμή δε χάσαμε την πίστη στην τελική νίκη της Σοβιετικής Ενωσης… Καμιά δύναμη δε θα μπορέσει να τσακίσει το ΚΚΕ. Το ΚΚΕ θα νικήσει”. Έδωσαν τη ζωή τους γιατί είχαν εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του λαού, που με τους αγώνες του αποδείκνυε έμπρακτα ότι μπορεί να να είναι πραγματικά λεύτερος ο λαός στην εξουσία και κυρίαρχος στον τόπο του.
Δυστυχώς την ίδια εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του λαού δεν έδειξε η τότε ηγεσία του ΚΚΕ, που με ένοπλο δοκιμασμένο κίνημα στη χώρα δεν πίστεψε στην επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας, ρίχτηκε σε συμφωνίες Λιβάνου, Καζέρτας, Βάρκιζας και τον ανάγκασε στη συνέχεια να παραδώσει τα όπλα. Αυτά που ακολούθησαν έδειξαν πόσο επικίνδυνη μπορεί να αυτή η ντόπια εξαρτημένη αστική τάξη, όταν κινδυνεύει η εξουσία της αλλά και μια ιμπεριαλιστική χώρα όπως η Αγγλία απέναντι σε ένα λαό που έχει πάρει την υπόθεση στα χέρια του.
Οι ίδιοι οι προδότες αυτών των αγωνιστών επικράτησαν και εδραίωσαν την εκμετάλλευση στη χώρα μας, παραδίδοντας τη στις ορέξεις των ιμπεριαλιστών πατρώνων τους. Αν θέλουμε πραγματικά να τιμήσουμε αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους για τα ιδανικά μιας άλλης κοινωνίας δεν αρκούν τα πάσης φύσεως μνημόσυνα. Ο μόνος δρόμος για να τιμήσουμε τους νεκρούς μας είναι να παλέψουμε για τα ιδανικά για τα οποία θυσιάστηκαν μέσα από τους αγώνες και την ταξική πάλη, απέναντι στους ίδιους εχθρούς του λαού και της εργατικής τάξης. Μόνο εκεί αυτά ενσαρκώνονται. Μέσα από αυτούς τους αγώνες εξάλλου μπορεί να διαφυλαχτεί αυτή η συλλογική ιστορική μνήμη που βεβηλώνεται συστηματικά από τις κυρίαρχες και ρεφορμιστικές δυνάμεις στη χώρα μας.
Κ.Ζ.
