Ούτε ένας μήνας δεν απομένει για τις διπλές -προεδρικές και βουλευτικές- εκλογές της 24ης Ιουνίου στη γειτονική χώρα. Οι συνεχιζόμενες διώξεις και η προσπάθεια ασφυκτικού ελέγχου του κρατικού μηχανισμού από μέρους του AKP και του Ερντογάν, η φίμωση της πλειοψηφίας των αντιπολιτευόμενων ΜΜΕ και ο επίσης ασφυκτικός έλεγχος που ασκεί σ΄ αυτά, η διαιώνιση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης γενικά και ειδικά η συνέχιση της τρομοκρατίας έναντι του φιλοκουρδικού HDP που πιστοποιείται και με την συνέχιση της φυλάκισης του εκλεγμένου και υποψήφιου στις τωρινές εκλογές ηγέτη του είναι σημαντικές πλευρές της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης της Τουρκίας και αντανακλούν την πρωτοκαθεδρία – αλλά όχι παντοδυναμία- του Ερντογάν αλλά και την προσπάθεια του να κερδίσει τις εκλογές. Ακόμα και αυτές οι πλευρές όμως, στην ουσία τους, με την επιλογή του «μαστιγίου», αναδεικνύουν τις σοβαρές αναταράξεις που λαμβάνουν χώρα στην τούρκικη επικράτεια. Πολύ δε περισσότερο αν συνυπολογιστούν τόσο οι βαθιές αντιθέσεις που διαπερνούν την τούρκικη κοινωνία και οικονομία όσο και η κρίση που δεν λέει να κοπάσει στις σχέσεις εξάρτησης της Τουρκία από την Δύση (ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση).
Οι πολλές «Τουρκίες»
Πολιτικά, ακόμα και αν ο Ερντογάν μέσω της συμμαχίας του AKP με το ακροδεξιό-εθνικιστικό MHP, κερδίσει από τον πρώτο γύρο τις προεδρικές , όπως οι περισσότερες δημοσκοπήσεις δίνουν, οι συσχετισμοί στο αστικό πολιτικό σκηνικό δεν θα αποτυπώνουν μια παντοδυναμία του Ερντογάν. Βέβαια, και με δεδομένο τον έλεγχο που ασκεί το AKP, είναι ένα ζήτημα εάν αυτές (οι δημοσκοπήσεις) απηχούν την πραγματικότητα ή όπως συμβαίνει συνήθως και όχι μόνο στην Τουρκία, γίνονται εργαλείο (μικρο)πολιτικής εκμετάλλευσης. Πάντως ακόμα και έτσι, οι ίδιες αυτές δημοσκοπήσεις για τις βουλευτικές εκλογές δίνουν μια βουλή, μέσω της οποίας δεν θα είναι για τον εκλεγμένο πρόεδρο –αν υποτεθεί ότι αυτός θα είναι ο Ερντογάν- να περνά με άνεση μια σειρά νομοθετήματα. Η «Συμμαχία του Έθνους» που υπέγραψαν τα τέσσερα κόμματα, το κεμαλικό CHP, το Iyi -η διάσπαση του MHP, το ισλαμιστικό Saadet και το «Δημοκρατικό Κόμμα» , προσπαθεί ήδη να αναδειχθεί σαν εναλλακτική στη συμμαχία AKP-MHP λύση για την τούρκικη άρχουσα τάξη αλλά και το HDP, που οριακά φαίνεται να μπαίνει στη βουλή, θα περιπλέξει τις μετεκλογικές εξελίξεις. Έτσι κι αλλιώς, όπως (για να μην πάμε πιο πίσω) στις δημοτικές εκλογές του 2014, στις δύο βουλευτικές στο 2015 αλλά και στο περσινό δημοψήφισμα, έτσι και σ΄ αυτές τις εκλογές θα αποτυπωθούν οι βαθιοί διχασμοί και αντιθέσεις, κοινωνικές και πολιτικές της τούρκικης κοινωνίας που όχι μόνο δε δείχνουν να κοπάζουν αλλά μάλλον είναι σε φάση ανάπτυξής τους.
Θα συνεχιστεί η τάση ενίσχυσης των κεμαλιστών από τις ανεπτυγμένες περιοχές των δυτικών παραλιών και των μεγάλων πόλεων της Τουρκίας. Αυτό αποτελεί έκφραση τόσο της δυσαρέσκειας αστικών στρωμάτων για την διεύρυνση των αποστάσεων από την «Ευρώπη», τις διαψεύσεις των προσδοκιών τους από τον ισλαμιστικό συντηρητισμό και το χτύπημα στην κοσμικότητα που ανοιχτά επιχειρεί μετά το 2012 το AKP, όσο και των συνεπειών της επίθεσης στα λαϊκά στρώματα και της κρίσης που φορτώνεται στις λαϊκές πλάτες. Χωρίς να παραγνωρίζουμε το γεγονός πως και σ’ αυτές τις περιοχές το AKP (που είναι το μόνο κόμμα με αξιόλογη εκλογική βάση σε όλη την Τουρκία) διατηρεί σημαντικά ποσοστά (λίγο πάνω από το 40%) και μάλιστα μεγαλύτερα από αυτά του CHP, που συγκεντρώνει γύρω στο 35% , τα ποσοστά του είναι πολύ κάτω των ποσοστών που λαμβάνει στην Κεντρική Ανατολία και τη Μαύρη Θάλασσα, που ξεκινούν από το 50 και φτάνουν στο 68%.
Σ΄ αυτές τις περιοχές, της Κεντρικής Ανατολίας και της Μαύρης Θάλασσας, που από οικονομική άποψη είναι αναπτυσσόμενες μέσω μιας ισχυρής κρατικής υποστήριξης και παρεμβατισμού, η ντόπια επιχειρηματική τάξη διεκδικεί μια καλύτερη θέση στην οικονομία της Τουρκίας. Ιδεολογικά, σ’ αυτές τις περιοχές που τις τελευταίες μία – δύο δεκαετίες μπήκαν σ’ αυτήν την τροχιά εξαρτημένης καπιταλιστικής ανάπτυξης και δεν έχουν το ιστορικό βάθος της ανάπτυξης των δυτικών παραλιών, το μείγμα ισλαμισμού και εθνικισμού μαζί με τον συντηρητισμό της παραδοσιακής τούρκικης δεξιάς, ευνοούν τόσο το AKP όσο και (τηρουμένων των αναλογιών) το MHP. Θα δούμε πώς θα επηρεαστούν οι εκλογικοί συσχετισμοί σ’ αυτές τις περιοχές αλλά και γενικά από την κάθοδο της ακροδεξιάς Ακσενέρ που ηγείται του Iyi και η οποία φαίνεται ότι απολαμβάνει ευρύτερης αποδοχής από αστικούς και ιμπεριαλιστικούς κύκλους.
Τέλος στις νοτιοανατολικές περιοχές της Τουρκίας, με τους μεγάλους κούρδικους πληθυσμούς, που κρατιούνται στην υπανάπτυξη και την φτώχεια από οικονομικής άποψης και με το κνούτο και τον βούρδουλα από πολιτική άποψη, επικρατεί το φιλοκουρδικό HDP που συνάμα έχει και σοσιαλδημοκρατικά- ρεφορμιστικά στοιχεία στη φυσιογνωμία του. Εκεί εάν εξαιρέσεις μια περίοδο όπου η πολιτική προσέγγισης και καρότου του AKP είχε καταφέρει να διεμβολίσει τους κούρδικους πληθυσμούς, το HDP έχει μια μεγάλη βάση: τον Νοέμβριο του 2015 το HDP έφτασε έως και το 65%, με το AKP να κερδίζει γύρω στο 29% και με τα υπόλοιπα κόμματα να είναι πολιτικά σχεδόν εξαφανισμένα (CHP 2,8%, MHP 2%).
Η κρίση στις σχέσεις εξάρτησης συνεχίζεται αμείωτη και απρόβλεπτη
Περνώντας τώρα στην κρίση των σχέσεων εξάρτησης Τουρκίας με τις ΗΠΑ και τη Δύση γενικότερα, δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη η -μάλλον αναμενόμενη- επικύρωση, την Πέμπτη 24 Μαΐου, από την Ολομέλεια της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, της τροπολογίας που αφορά το «πάγωμα» πώλησης εξοπλισμού στην Τουρκία, που περιλαμβάνει εκτός από τα μαχητικά αεροσκάφη τελευταίας γενιάς F-35 , ελικόπτερα Chinook (Σινούκ) και BlackHawk (Μπλακχωκ) και πυραύλων Patriot (Πάτριοτ). «Πάγωμα» που θα διαρκέσει μέχρι η κυβέρνηση των ΗΠΑ να αποσπάσει από την Τουρκία εγγυήσεις ότι δεν θα πλήττει με τις κινήσεις της τη διαλειτουργικότητα του ΝΑΤΟ και δεν θα το εκθέτει σε εχθρικούς παίχτες, φωτογραφίζοντας έτσι την αγορά των S-400 και τις αναπτυσσόμενες, σ΄ αυτά τα επίπεδα, σχέσεις με τη Ρωσία. Θα δούμε πόσο θα ενεργοποιηθούν τα αντίμετρα με τα οποία έχει προειδοποιήσει το Τούρκικο ΥΠΕΞ σε μια τέτοια περίπτωση. Αντίμετρα που περιλαμβάνουν έως και τη λειτουργία -για τις νατοϊκές ανάγκες- των αεροπορικών βάσεων του Ιντσιρλίκ και της Μαλάτια. Ή αν θα υλοποιηθούν «οι απόψεις ειδικών» για αγορά των ρώσικων Σουχόι Su-57 σε αντιστάθμισμα των F-35.
Στο ίδιο πεδίο από άλλη οδό, η τουρκική ηγεσία θα πιεστεί από τις ΗΠΑ μέσω των κυρώσεων που επαναφέρει η διοίκηση Τραμπ για το Ιράν και όσες επιχειρήσεις συνεργάζονται με αυτό, και ενώ είναι γνωστό ότι εκκρεμεί δίκη τούρκικης επιχείρησης στις ΗΠΑ με την κατηγορία ότι είχε παραβιάσει το παλιότερο εμπάργκο.
Αλλά και με την ΕΕ, η κρίση των σχέσεων συνεχίζεται. Πρόσφατα οι τοπικές αρχές της Κολονίας επέτρεψαν προεκλογική συγκέντρωση του HDP ενώ στο κυβερνόν AKP έχουν απαγορευτεί. Επιπλέον, οι σχέσεις της Τουρκίας με την Γαλλία βαίνουν επιδεινούμενες με κύριο επίδικο την στήριξη του Παρισιού στους Κούρδους της Συρίας.
Παράλληλα, οι πιέσεις που δέχεται η τούρκικη οικονομία είναι σημαντικές. Μετά την υποβάθμιση του αξιόχρεου της Τουρκίας από τους αμερικανικούς «οίκους αξιολόγησης» Fitz και Standards and Poor’s στην κατηγορία των σκουπιδιών, δεν ήταν και ότι καλύτερο για τον Ερντογάν, ο γερμανικός τύπος να δημοσιεύει γραφήματα που δείχνουν την εκτόξευση του εξωτερικού χρέους της Τουρκίας από τα 50 δις το 1998 στα 453 δις τη φετινή χρονιά. Ή να αναφέρεται ότι οι τούρκικες τράπεζες δείχνουν έντονα συγκρατημένες στη χορήγηση νέων δανείων, μιας και τα χρέη τους ανέρχονται σε 600 δις. Επίσης την Τρίτη 22 Μαΐου, συνέβησαν τα εξής τρία γεγονότα: διέφυγαν στο εξωτερικό –μέσω της τουρκοκυπριακής οδού- κεφάλαια αξίας 5 δις, το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος πάγωσε λογαριασμούς άνω των 100 εκατομμυρίων λιρών, και σε Άγκυρα και Κωνσταντινούπολη κυκλοφόρησε έντονα η φήμη πως η τούρκικη κυβέρνηση προχωράει σε capital controls! Ενώ η ανεργία και ο πληθωρισμός εκτοξεύονται, οι άμεσες ξένες επενδύσεις έχουν μειωθεί στο ένα τρίτο της προηγούμενης δεκαετίας και εν μέσω αυτών των εξελίξεων, η τούρκικη λίρα να συνεχίζει την σχεδόν ελεύθερη πτώση της έναντι του δολαρίου.
Η επίσκεψη Ερντογάν στη Βρετανία προς αναζήτηση συμμάχων … με κατανόηση αλλά πιθανά και διαύλων επικοινωνίας με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ή τα πρόσφατα ανοίγματα Τσαβούσογλου προς την γερμανική πλευρά, δεν μπορούν να κρύψουν τα σοβαρά ανοιχτά ζητήματα στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση. Γι αυτό και μάλλον θεωρήθηκε επιβεβλημένη η παρέμβαση της TUSIAD (Ένωση Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων της Τουρκίας) στην αρχή ακόμα της προεκλογικής περιόδου, που τόνιζε την ανάγκη άρσης του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης , όχι γιατί κόπτεται για τη δημοκρατία, αλλά εκφράζοντας φόβους ακόμα μεγαλύτερης διατάραξης των σχέσεων Τουρκίας-ΕΕ. Μια παρέμβαση που υπογράμμιζε προς όλους (κυβέρνηση και αντιπολίτευση) την ανάγκη προώθησης «δομικών μεταρρυθμίσεων» όπως και «τερματισμού της πόλωσης», επισημαίνοντας παράλληλα μέσω ανώτατων συμβούλων της και με έμφαση πως «το αν η θέση της Τουρκίας είναι με τον δυτικό κόσμο ή την Ευρασία δεν είναι θέμα συζήτησης. Η Τουρκία αποτελεί (αναμφισβήτητα) την πόρτα της Δύσης στην Ευρασία…».
Βέβαια, απόψεις όπως του συμβούλου του Ερντογάν για κέντρα βάρους που αλλάζουν («η Δύση καταρρέει ενώ άλλες δυνάμεις κερδίζουν γρήγορα προβολή στην Ανατολή», μεταξύ αυτών και η Τουρκία), ανάμεικτες με ευθείες βολές προς τους δυτικούς πως θέλουν να την αποκλείσουν από την περιοχή, όπως άλλωστε και οι υπερφίαλες αποστροφές του λόγου του Ερντογάν «πως ήρθε η ώρα να πάρει η χώρα μας τη θέση της στη σκηνή ως παγκόσμια δύναμη», είναι στα πλαίσια της διαπραγμάτευσης με τη Δύση και για αύξηση των «βαθμών ελευθερίας» που «δικαιωματικά» θεωρούν ότι ανήκουν στην Τουρκία. Και μέσα σ΄ αυτά τα πλαίσια, είναι ταυτόχρονα μια μίξη από τη μια των φιλοδοξιών τμημάτων της τούρκικης αστικής τάξης για έναν αναβαθμισμένο περιφερειακό ρόλο στην περιοχή και από την άλλη ισχυρών φόβων για το τι επιφυλάσσει η Δύση στην Τουρκία και ειδικά στον Ερντογάν και το κόμμα του (Συρία- εισβολή στο Αφρίν, Ανατολική Μεσόγειος). Έτσι ακόμα και μεταξύ των υπερφίαλων τοποθετήσεων εμφανίζεται ξανά και ξανά η … πραγματικότητα, με τον Ερντογάν να αναφέρει πως η Τουρκία ποτέ δεν εγκατέλειψε τον στόχο για ένταξή της στην ΕΕ, ρίχνοντας την ευθύνη στην ίδια την ΕΕ που δεν δείχνει την ίδια αποφασιστικότητα. Ή να αναφέρει, κατά την παρουσίαση του εκλογικού μανιφέστου του AKP, πως «θα ξεπεράσουμε τα προβλήματα με τις ΗΠΑ και θα θεμελιώσουμε μια σχέση βασισμένη σε ένα πνεύμα συμμαχίας» την ίδια στιγμή που ο αντιπρόεδρος της τούρκικης βουλής δηλώνει πως «κύκλοι δεν αισθάνονται άνετα με έναν τόσο μεγάλο ηγέτη… θέλουν να τον ξεφορτωθούν». Στην ίδια αυτή βάση, της διεκδίκησης ρόλου στην περιοχή αλλά και των φόβων για το τι ζητήματα της ανοίγει η αμερικανική πολιτική στη Μέση Ανατολή, συνεχίζεται η κόντρα με το Ισραήλ, που αναζωπυρώθηκε με τη μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ.
Με τα αλλεπάλληλα κύματα διώξεων κάθε κομμουνιστικής, αριστερής, προοδευτικής ή απλά διαφορετικής φωνής να συνεχίζεται αμείωτη, πράγμα που παρά τις προεκλογικές τους υποκρισίες βρίσκει σύμφωνους την αξιωματική αντιπολίτευση των κεμαλιστών και τους συμμάχους της, ο τούρκικος λαός πρέπει να καλεστεί να αναπτύξει τους αγώνες του ενάντια στο καθεστώς και όχι να διαλέξει ανάμεσα σε τυράννους και καταπιεστές.
