Πυκνά είναι τα γεγονότα –κυρίως πολιτικά αλλά και στρατιωτικά- που έλαβαν χώρα τις τελευταίες δύο εβδομάδες στην ανοιχτή και χαίνουσα πληγή της ιρακινής επικράτειας, όσο αυτή υφίσταται ακόμα τουλάχιστον στα χαρτιά. Γεγονότα και εξελίξεις που συνηγορούν στα βασικά σημεία που είχαμε με το προηγούμενο άρθρο μας επισημάνει. Όσον αφορά δηλαδή τόσο τις αιτίες της κατάστασης που δημιουργείται μέρα με τη μέρα στο Ιράκ όσο και τη διασταύρωση στο ιρακινό έδαφος πολλαπλών, αντιθετικών αλλά και αντιφατικών, επιδιώξεων από τους ιμπεριαλιστές και τους περιφερειακούς παίχτες.
Κατ’ αρχήν θα θέλαμε να ξεκινήσουμε από ένα πασιφανές γεγονός, από το γεγονός δηλαδή ότι το Ιράκ δεν μπορεί να ξαναγυρίσει στην προτεραία κατάσταση. Οι υπερεικοσαετείς και σε αλλεπάλληλα κύματα ιμπεριαλιστικές παρεμβάσεις και επεμβάσεις δείχνουν να έχουν διαλύσει πολλούς από τους δεσμούς, πολιτικούς αλλά κυρίως κοινωνικούς, που είχαν αναπτυχθεί σε κοινωνίες οπως στο Ιράκ και οι οποίοι, σημειωτέον, δεν είχαν αναπτύξει το απαραίτητο ιστορικό βάθος. Ακριβώς λόγω του γεγονότος πως η πολιτική των ιμπεριαλιστών το τελευταία είκοσι τρία χρόνια (αν ξεκινήσουμε το «μέτρημα» από τον πρώτο πόλεμο του κόλπου το 1991) δεν ήταν παρά η συνέχεια της αποικιακής και μετέπειτα ιμπεριαλιστικής πολιτικής όλου του εικοστού αιώνα. Η οποία όχι μόνο χώρισε, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, την περιοχή της Μέσης Ανατολής (όπως και της Αφρικής) σαν πίτα σε κομμάτια, μη λαμβάνοντας υπόψη εθνοτικούς ή άλλους δεσμούς, και δίνοντας απόλυτη προτεραιότητα στις αποικιακές- ιμπεριαλιστικές ανάγκες, αλλά λειτούργησε σαν τροχοπέδη και διαστρεβλωτής της ιστορικής εξέλιξης όλης της περιοχής.
Χαρακτηριστική αποτύπωση του γεγονότος ότι τίποτε δεν μπορεί να είναι ίδιο πια στο Ιράκ αποτελεί η αδυναμία του ιρακινού κοινοβουλίου να εκλέξει τον σουνίτη πρόεδρο της Βουλής (το σύνταγμα που ψηφίστηκε όταν το Ιράκ ήταν υπό αμερικανική κατοχή προβλέπει σιίτη πρωθυπουργό, σουνίτη πρόεδρο της βουλής και κούρδο πρόεδρο της δημοκρατίας) μεταθέτοντας την συζήτηση στην επόμενη εβδομάδα. Και αυτό όχι γιατί δεν συμφωνούσαν οι σιίτες ή οι κούρδοι βουλευτές αλλά γιατί δεν μπορούσαν στοιχειωδώς να συννενοηθούν στις κρισιμες αυτές ώρες για την ύπαρξη της χώρας οι σουνίτες βουλευτές μεταξύ τους. Την ίδια στιγμή που ο ηγέτης του ιρακινού Κουρδιστάν Μπαρζανί δήλωνε, παρά τις πιέσεις του Αμερικανού ΥΠΕΞ Τζον Κέρι, πως τους επόμενους μήνες θα προχωρήσει σε δημοψήφισμα για την πλήρη ανεξαρτοποίηση της περιοχής που έως τώρα απολαμβάνει μια ευρεία αυτονομία αλλά στα πλαίσια πάντα του ιρακινού κράτους. Αλλά και όταν την περασμένη Κυριακή, το ΙΚΙΛ ανακήρυξε τη δημιουργία του χαλιφάτου και μετονομάστηκε από «Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε» σε «Ισλαμικό Κράτος», και έχοντας αυτή τη στιγμή υπό την κατοχή του το ένα τρίτο του Ιράκ που αντιστοιχεί σε σχεδόν ολόκληρη την περιοχή που κατοικείται από σουνίτες.
Επιδιώξεις και αντιφάσεις
Είναι ολοφάνερο πως η αμερικανική ιμπεριαλιστική πολιτική καλείται να λύσει όχι έναν αλλά πολλούς γόρδιους δεσμούς που σε μεγάλο βαθμό η ίδια δημιούργησε. Η ενίσχυση της συριακής αντιπολίτευσης ήταν φανερό ότι ενίσχυε με έμμεσο τρόπο και το ΙΚΙΛ που δρούσε προς την ίδια αντι-Άσαντ κατεύθυνση. Στο ίδιο το Ιράκ η στήριξη στο σιιτικό –ας το πούμε έτσι για να συννενοούμαστε- πολιτικό και θρησκευτικό κατεστημένο (όπως και στο αντίστοιχο κουρδικό, βλέπε Μπαρζανί) συνέβαλε σημαντικά, μαζί με την σεχταριστική πολιτική του πρωθυπουργού σιίτη Αλ Μαλίκι (που οι αμερικάνοι με βία και νοθεία επέβαλαν), στην συμπάθεια που νιώθουν οι μάζες των σουνιτών του Ιράκ στο ΙΚΙΛ. Ταυτόχρονα η ενίσχυση που έδιναν στον Αλ Μαλίκι τους δημιουργούσε και πρόβλημα στο βαθμό που ο ίδιος σαν σιίτης δεχόταν –και οι ΗΠΑ το γνώριζαν- ισχυρές επιρροές από το (επίσης σιιτικό) Ιράν.
Έτσι σήμερα οι ΗΠΑ έχουν βρεθεί μπροστά σε μια κατάσταση που φυσικά δεν τους ικανοποιεί, ειδικά όταν η ουκρανική κρίση είναι σε εξέλιξη και αυτό το δεύτερο μέτωπο ήταν αχρείαστο, αλλά καλούνται με τα μέσα που διαθέτουν να την αντιμετωπίσουν. Πριν ωστόσο από αυτό έχουν τεθεί από την εξέλιξη των γεγονότων κάποια ερωτήματα. Με κύριο το εξής: ακόμα και αν δεχτούμε πως «ξέφυγε» από τις ΗΠΑ μια τόσο σημαντική εξέλιξη σαν την ανάπτυξη μιας δύναμης όπως το ΙΚΙΛ, που μέσα σε ένα μήνα καταλαμβάνει το ένα τρίτο του Ιράκ, γιατί επέδειξαν τέτοια ολιγωρία στην αντιμετώπιση της κατάστασης; Που οδήγησε τον Μαλίκι να παραγγείλει αεροπλάνα από την… Μόσχα. Ήταν όντως αδυναμία ή αυτή τους η στάση εμπεριέχε και έναν υπολογισμό; Τη χρησιμοποίηση δηλαδή της πίεσης που ασκεί η επέλαση του ΙΚΙΛ στον Μαλίκι, για τον περιορισμό (εφόσον η κατάργηση είναι μάλλον αδύνατη υπό τα σημερινά δεδομένα) της επιρροής που ασκεί η σιιτική ιρανική ηγεσία στην επίσης σιιτική ηγεσία του Ιράκ. Που θα έχει σαν αποτέλεσμα ακόμα και την αντικατάσταση του πάλαι πότε εκλεχτού των ΗΠΑ πρωθυπουργού Αλ Μαλίκι.
Οι επόμενες μέρες με την ανοιχτή πίεση τόσο του Ομπάμα όσο και του περιοδεύοντος Αμερικανού ΥΠΕΞ στην Μέση Ανατολή, Τζον Κέρι, έδειξαν πως μια τέτοια προσέγγιση δεν πρέπει να θεωρείται απίθανη. Οι ΗΠΑ πιέζουν λοιπόν για μια κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» σιιτών- σουνιτών και κούρδων και αν είναι δυνατόν χωρίς τον Μαλίκι που αποτελεί κόκκινο πανί για τις άλλες πλευρές. Ταυτόχρονα, και ενώ αρνούνται στην κυβέρνηση Μαλίκι τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς, συνδέοντας ένα τέτοιο ενδεχόμενο με την δημιουργία της κυβέρνησης «εθνικής ενότητας», βήμα το βήμα κατοχυρώνουν εκ νέου την παρουσία τους στο Ιράκ, με τα Μη Επανδρωμένα Ιπτάμενα Οχήματα, τα επονομαζόμενα drones (ντρονς), να πετούν πάνω από τη Βαγδάτη οπλισμένα σαν τους αστακούς αλλά και να «σκανάρουν» την ιρακινή επικράτεια σημειώνοντας θέσεις του ΙΚΙΛ (και όχι μόνο…).
Στο ζήτημα της κυβέρνησης αναδεικνύονται και τα όρια της όποιας σύμπλευσης των ΗΠΑ με την ιρανική ηγεσία. Η τελευταία στηρίζει τον Μαλίκι διότι θεωρεί (και σωστά) πως ένας διαμοιρασμός της διακυβέρνησης του Ιράκ στις άλλες πλευρές (σουνίτες και κούρδους) θα μειώσει αντικειμενικά την επιρροή που ασκεί η ίδια στο Ιράκ. Μάλιστα η ιρανική ηγεσία τις τελευταίες μέρες, και επειδή κατανοεί πως υπάρχει ένα ενδεχόμενο να χάσει περισσότερα από όσα υπολογίζει, έχει, παράλληλα με τη στρατιωτική βοήθεια που προσφέρει στο Ιράκ, κλιμακώσει τις αντιδράσεις της σε φραστικό επίπεδο. Έτσι, σε όσους μιλούν για σύγκρουση σιιτών και σουνιτών στο Ιράκ αντιπαραθέτει την άποψη πως αυτό που λαμβάνει χώρα στο Ιράκ είναι μια σύγκρουση μεταξύ αυτών που θέλουν την ανεξαρτησία της χώρας και αυτών που τη θέλουν υποχείριο των ΗΠΑ. Βέβαια, την ίδια στιγμή και μπροστά στον κοινό εχθρό, το ΙΚΙΛ, έχουμε την παράλληλη βοήθεια που δίνουν οι ΗΠΑ και το Ιράν στο Ιράκ για την αντιμετώπισή του (ΙΚΙΛ). Έτσι, δίπλα στο ένα στρατιωτικό κέντρο στο οποίο αξιωματικοί του Ιράκ λειτουργούν υπό τις διαταγές 300 «αμερικανών συμβούλων», έχει στηθεί ένα δεύτερο όπου επίλεκτοι ανώτεροι ιρανοί στρατιωτικοί των «Φρουρών της Επανάστασης» συντονίζουν μια άλλη ομάδα ανώτερων ιρακινών αξιωματικών.
Οι ΗΠΑ παράλληλα με την πίεση για αλλαγή του χαρακτήρα της ιρακινής κυβέρνησης και με τον ίδιο πάντα στόχο, να αντιμετωπίσουν δηλαδή μια ενδεχόμενη απώλεια ελέγχου του Ιράκ, πιέζουν προς όλες τις πλευρές. Έτσι ζητούν από τον Μπαρζανί να αναβαλλει την ανεξαρτησία και να μετριάσει τα προαπαιτούμενά του για την συμμετοχή του σε μια κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» που είναι βασικά δύο: η κατοχύρωση του Κιρκούκ στην αυτόνομη περιοχή του Ιρακινού Κουρδιστάν (με απώτερο σκοπό αυτό να γίνει η πρωτεύουσα του νεόυ κράτους όταν αυτό συσταθεί) και η αύξηση του μεριδίου από τις πωλήσεις του πετρελαίου. Πιέζουν ασφυκτικά την Σαουδική Αραβία να σταματήσει την ενίσχυση των τζιχαντιστών του ΙΚΙΛ, ενώ δεν είναι απίθανο να έχουν «βάλει το χεράκι τους» στις πρόσφατες φωτογραφικές αποκαλύψεις που εκθέτουν την τούρκικη ηγεσία ως τροφοδότη με όπλα της δραστηριότητας του ΙΚΙΛ στη Συρία.
Να σημειώσουμε με αυτή την ευκαιρία πως η ενδυνάμωση του ΙΚΙΛ έχει ανησυχήσει σφόδρα ακόμα και τους μέχρι πρότινος τροφοδότες και χρηματοδότες του. Έτσι έρχεται μπούμεραγκ στην τούρκικη ηγεσία, η ενίσχυση των αντικαθεστωτικών αλλά και των τζιχαντιστών στη Συρία. Όχι μόνο διότι η δημιουργία συνθηκών αυτονομίας στο συριακό Κουρδιστάν μπορεί να θεωρηθεί παράπλευρη συνέπεια της συριακής κρίσης στην οποία βοήθησε μεν και η ίδια να εξελιχθεί όπως εξελίχθηκε. Αλλά και δια μέσω του μεσανατολικού ντόμινου, η ενίσχυση που η τούρκικη ηγεσία έδωσε στο ΙΚΙΛ, συνέβαλλε ώστε οι Κούρδοι του Ιράκ να είναι ένα βήμα πριν τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους. Και δεν είναι εμφανές αν μπορεί να σημαίνει κάτι επί του πρακτέου (πόλεμος, εισβολή; με τι αποτελέσματα αλλά και με ποια έγκριση;) η επίσημη ανακοίνωση της Τουρκίας πως διαφωνεί με την ανεξαρτησία του ιρακινού Κουρδιστάν και πως πρέπει να διαφυλαχτεί η κρατική οντότητα του Ιράκ. Το ίδιο –αν όχι περισσότερο- έχει ανησυχήσει αυτή η ενδυνάμωση και αυτονόμηση του ΙΚΙΛ, την Σαουδική Αραβία, αυτό το πολιτικά υπεραντιδραστικό και ιστορικά οπισθοδρομικό κράτος που δυναστεύει τον πληθυσμό του προς όφελος δύο χιλιάδων (2.000) μελών της οικογένειας των παράσιτων που φέρουν το όνομα Σαούντ. Που νιώθει πως το τέρας που και η ίδια συνέβαλλε τα μέγιστα να δημιουργηθεί, απειλεί και την επιβίωση της δικιάς της τυρρανίας. Τις ίδιες ανησυχίες μοιράζεται και το καθεστώς της Ιορδανίας, ενώ φαίνεται πως η διείσδυση του ΙΚΙΛ στο Λίβανο, δείγμα και αυτό των φιλοδοξιών του, έχει ήδη βρει απέναντί του την ισχυρή σιιτική Χεζμπολάχ η οποία απολαμβάνει και μιας ευύτερης αποδοχής λόγω της συμβολής της στην αναχαίτιση της ισραηλινής εισβολής.
Η βασική αντίθεση και όσοι (θέλουν να) την αγνοούν
Αν τέλος έχει κάτι αξία να επισημάνουμε, μεταξύ των πάμπολλων γεγονότων, και που διδάσκει όσους φυσικά θέλουν να διδαχθούν, είναι η αναφορά του ΙΚΙΛ (ή όπως ονομάζεται τώρα) στη γραμμή Σάικς – Πικό. Με αφορμή την ανακήρυξη του χαλιφάτουi, η ηγεσία του ΙΚΙΛ ανακήρυξε την κατάργηση της «γραμμής Σάικς –Πικό». Αυτή «η γραμμή» που πήρε τα ονόματά της από έναν εκπρόσωπο της Αγγλικής και Γαλλικής κυβέρνησης αντίστοιχα, δεν ήταν παρά η γραμμή πάνω στο χάρτη με την οποία μοίρασαν οι αποικιοκράτες τη Μέση Ανατολή. Αυτή «η γραμμή», ή καλύτερα γραμμές, δεν ήταν παρά ευθείες που δεν λάμβαναν για τη χάραξή τους κανένα κριτήριο, εθνολογικό ή όποιο άλλο (συμπάθειες μεταξύ πληθυσμών, θρησκεία κλπ), και εξυπηρετούσε ένα εύκολο και λειτουργικό διαμοιρασμό των εδαφών μεταξύ της Αγγλίας και της Γαλλίας. Έτσι στη σφαίρα επιρροής της Αγλίας εντάχθηκε τότε το Ιράκ, η Υπεριορδανία (η σημερινή Ιορδανία συν την Παλαιστίνη) ενώ στη σφαίρα της Γαλλίας η Συρία και ο Λίβανος. Η αλαζονεία τους ήταν τέτοια που θεωρούσαν πως μέσα σ’ αυτά τα κομμάτια θα μπορούσαν (οι αποικιοκράτες) να τακτοποιήσουν πληθυσμούς, λαότητες και εθνότητες, θρησκευτικές ομάδες κλπ) κατά το δοκούν.
Για να ξαναγυρίσουμε στο σήμερα, τι σημασία έχει αυτή η αναφορά του ΙΚΙΛ στη γραμμή Σάικς-Πικό; Ήταν τυχαία; Ή αποτελεί ισχυρή ένδειξη πως το ΙΚΙΛ προσπαθεί να χρησιμοποιήσει για τους πιο αντιδραστικούς και οπισθοδρομικούς σκοπούς την βασική αντίθεση που εξακολουθεί να κινεί τις εξελίξεις στην περιοχή, την αντίθεση δηλαδή ιμπεριαλισμού- λαών; Για να το πούμε πιο απλά, προσπαθεί να εκμεταλλευτεί το άσβεστο μίσος των λαών της Μέσης Ανατολής για τους αποικοκράτες, παλιότερους ή σύγχρονους, που εκτός των άλλων συνέβαλλαν τα μέγιστα στην εγκαθίδρυση αντιδραστικών και έως το μεδούλι αντιλαϊκών καθεστώτων στην περιοχή.
Χρησιμοποιέι αυτή την αντίθεση που επιμένει να… υπάρχει παρά την πληθώρα των αστικών και ρεφορμιστικών θεωριών που επιχειρηματολογούν περί της μη ύπαρξης του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού. Είτε μιλώντας για παγκοσμιοποίηση είτε μιλώντας γενικά για καπιταλιστικές χώρες, αναιρώντας τον λενινιστικό χωρισμό σε ιμπεριαλιστικές και εξαρτημένες (διαφόρων επιπέδων), είτε χρησιμοποιώντας σοφιστείες περί αλληλεξάρτησης.
Δεν αποτελεί άραγε ένα ακόμη μάθημα, από τα πολλά που δίνει η ιστορία, πως όταν η αριστερά δεν εκφράζει (δεν προσπαθεί καν) τον ένα πόλο -και επειδή στην πολιτική και την ιστορία δεν υπάρχουν κενά- κάποιος άλλος θα τον «εκφράσει» (χρησιμοποιήσει), από στρεβλά και ανιστόρητα έως και με αντιδραστικό τρόπο από ιστορικής και πολιτικής άποψης, όπως συμβαίνει στην περίπτωση αυτή;
Τ.Σ.
*Με τον όρο χαλιφάτο εννοείται το πολιτικό-θρησκευτικό κράτος, ιστορική πλέον μορφή κεντρικής διακυβέρνησης του Ισλάμ, που αντιστοιχούσε στις φεουδαρχικές σχέσεις που επικρατούσαν από τον 16ο έως τον 20ο αιώνα στην περιοχή. Η πιο σύγχρονη εκδοχή του χαλιφάτου ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία που κατάργησε ο Κεμάλ Ατατούρκ μαζί με το τελειωτική της διάλυση της, στην δεύτερη δεκαετία του εικοστού αιώνα. Μια τέτοια πολιτικο- θρησκευτική οντότητα προσπαθεί το ΙΚΙΛ να αναβιώσει κινούμενο αντιιστορικά.
