Στις 2 του Απρίλη ανακοινώθηκε από τη Λωζάννη η επίτευξη προκαταρκτικής Συμφωνίας – πλαίσιο μεταξύ του Ιράν και της «ομάδας 5+1» (το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και η Γερμανία) για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Είναι μια εξέλιξη που -δυνητικά- θα μπορούσε να αποτελέσει εντελώς νέα κατάσταση στη Μέση Ανατολή, με εκτεταμένες συνέπειες. Η καταληκτική ημερομηνία για την επίτευξη της οριστικής Συμφωνίας είναι η 30η Ιουνίου ενώ στο μεσοδιάστημα θα συναντηθούν ειδικοί και εμπειρογνώμονες για να συζητήσουν τις τεχνικές λεπτομέρειες.
Από τότε που ξεκίνησαν (επίσημα, ημιεπίσημα) οι συνομιλίες, πριν από περίπου πέντε χρόνια, μέχρι σήμερα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει σε διεθνές επίπεδο. Η «τομή» έγινε τον Νοέμβριο του 2013 στη Γενεύη, όταν και συγκροτήθηκε αυτή η ομάδα. Τώρα, όπως και τότε, δεν έλειψαν οι χειραψίες, τα χαμόγελα και οι θετικές δηλώσεις από όλες τις πλευρές. Το ερώτημα είναι πόσο θα διαρκέσουν μια και η καταληκτική ημερομηνία είναι πολύ κοντά. Ειδικότερα ΗΠΑ και Ρωσία χαρακτηρίζουν τη Συμφωνία «πρώτο σημαντικό βήμα» προς μια συνολική επίλυση του θέματος που αφορά το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα! Με δεδομένο ωστόσο πως ο βηματισμός τους κάθε άλλο παρά κοινός είναι, προδιαγράφεται με σχετική βεβαιότητα, μια ακόμα ρήξη. Εκείνο που είναι δύσκολο να εκτιμηθεί είναι το μέγεθος και η έντασή της. Οι όροι για κάτι τέτοιο υπάρχουν για όλες τις πλευρές.
Το «άνοιγμα» των ΗΠΑ προς Ιράν δείχνει να είναι τολμηρό όσο και αποφασιστικό και «θα μπορούσε να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο πολιτικό τοπίο» και να «επαναπροσδιορίσει τις ισορροπίες στη Μέση Ανατολή» δηλώνει στο Al Jazeera ο Άντριου Μπάτσεβιτς, καθηγητής διεθνών σχέσεων και ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης. Ανάλογα συμπεράσματα εκφράζει και ο Γκάρι Σικ, καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης, ο οποίος ήταν μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας του Λευκού Οίκου το 1979. «Συνολικά τα τελευταία 35 χρόνια η σχέση μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν ήταν εξαιρετικά εχθρική. Η Συμφωνία αποτελεί μια τεράστια αλλαγή».
«Ποια» θα είναι η αλλαγή μένει να φανεί και μάλιστα πολύ σύντομα. Το κρίσιμο ζήτημα της τακτικής των ΗΠΑ αφορά στο κατά πόσο τους είναι πλέον απαραίτητο το Ιράν στα συνολικότερα σχέδιά τους. Ωστόσο η «τόλμη» των ΗΠΑ στο ζήτημα της προσέγγισης με το Ιράν έχει και ένα άλλο βασικό λόγο: το σπάσιμο των σχέσεων Ρωσίας – Ιράν. Το «όνειρο» μιας συμμαχίας μεταξύ Ισραήλ – Τουρκίας – Ιράν, παραμένει ζωντανό –και ζωτικό- για τον Λευκό Οίκο. Μια συμμαχία η οποία όσο αντιφατική φαίνεται σήμερα άλλο τόσο αναγκαία προβάλει για την αναχαίτιση της ρωσικής διείσδυσης στη Μέση Ανατολή. Και σε μια τέτοια αναχαίτιση συνηγορούν, έως και υπερθεματίζουν, και οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές για τους δικούς τους λόγους.
Βέβαια στο «κόλπο» της Συμφωνίας με το Ιράν είναι και η Ρωσία, που κάνει το δικό της παιχνίδι. Μάλιστα λίγες μέρες μετά τη Συμφωνία της Λωζάννης, προχώρησε σε άρση της αυτο- απαγόρευσης στην πώληση αντιαεροπορικών πυραύλων S-300 στο Ιράν, με τον υπουργό Εξωτερικών, Λαβρόφ, να εξηγεί πως το εμπάργκο δεν περιλάμβανε τέτοιες συμβάσεις! Άλλωστε, συμπλήρωσε, «μετά την πρώτη Συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα δεν συντρέχει λόγος για το εμπάργκο». Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έκρινε μη εποικοδομητική αυτή τη κίνηση! Η επίμαχη σύμβαση μεταξύ Μόσχας και Τεχεράνης υπογράφηκε το 2007, όμως η Ρωσία την ανέστειλε το 2010 λόγω των κυρώσεων που επέβαλε στο Ιράν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Σε ό,τι αφορά αυτό καθαυτό το πλαίσιο της πρόσφατης Συμφωνίας (το οποίο θα αποτελέσει τη βάση για μια πιο λεπτομερή Συμφωνία μέσα στο επόμενο τρίμηνο) δίνει το περίγραμμα των ορίων του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Του επιτρέπει να κρατήσει μέρος της πυρηνικής του υποδομής, το εμποδίζει όμως να αποκτήσει ατομική βόμβα τουλάχιστον για μία δεκαετία. Το μεγαλύτερο, λοιπόν, μέρος των αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου που διαθέτει θα καταστραφεί ή θα εξαχθεί από τη χώρα, ενώ η Τεχεράνη δέχτηκε να γίνονται επιθεωρήσεις για δέκα χρόνια (το διάστημα ισχύος της συμφωνίας) και να διατηρήσει σε λειτουργία το 1/3 των μηχανών φυγοκέντρισης που διαθέτει.
Πολλοί αναλυτές πιστεύουν πως το καθεστώς Ροχανί εξασφάλισε και επίσημα τη δυνατότητα κατασκευής πυρηνικής βόμβας, μια και η επιστημονική έρευνα για την ανάπτυξη πυρηνικής τεχνολογίας που είναι σημαντικός κρίκος στο πρόγραμμα, παραμένει ανεπηρέαστη. Αρκετοί επίσης επισημαίνουν κάτι που δεν φαίνεται ούτε ανάμεσα στις γραμμές τις συμφωνίας: πως ενώ μιλάμε για περιορισμό των πυρηνικών, στην πραγματικότητα δίνεται ώθηση στη «πυρηνική διασπορά» στην ευρύτερη περιοχή της Μ. Ανατολής. Καμία χώρα, με ιδιαίτερες βλέψεις στη «νέα πραγματικότητα» που πάει να διαμορφωθεί, δεν θα θελήσει να μείνει πίσω από αυτή την κούρσα!
Η Τουρκία το έχει δηλώσει και στο παρελθόν. Η Σ. Αραβία το ίδιο, και μάλιστα ενώπιον του ΟΗΕ αναφέροντας πώς η εποχή που «η περιοχή της Μ. Ανατολής ήταν ελεύθερη από πυρηνικά» έχει περάσει. Έχει μάλιστα εκδηλώσει ενδιαφέρον να αγοράσει τεχνογνωσία και υλικά από το Πακιστάν! Η Αίγυπτος πρόσφατα υπέγραψε συμφωνία ύψους 22 δισ. δολαρίων για να χτιστεί πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας από την Ρωσία. Και όπως παρατηρείται, η μόνη διαφορά από εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας με το να έχεις ατομική βόμβα, είναι μερικοί μήνες εμπλουτισμού ουρανίου στο εργαστήριο!
Μόλις μία εβδομάδα μετά την επίτευξη προκαταρκτικής Συμφωνίας στη Λωζάνη, ξεκινούν και οι «κόκκινες γραμμές», και αφορούν την αποσαφήνιση των όρων της Συμφωνίας, εντείνοντας τις αμφιβολίες για τη σύναψη οριστικής Συμφωνίας. Ο ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Ζαρίφ, τόνισε ότι μετά τη τελική Συμφωνία, η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να άρουν άμεσα όλες τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στην Τεχεράνη, και παράλληλα, θα πάψουν να ισχύουν και όλα τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Με αυτό συμφωνούν τόσο οι Ρώσοι (το ξεκίνησαν ήδη), όσο και οι Γερμανοί. Αντίθετα οι ΗΠΑ, όπως δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών Κέρι, τάσσονται υπέρ της σταδιακής άρσης των κυρώσεων, ανάλογα με τη συμμόρφωσή του Ιράν προς τους όρους της Συμφωνίας.
Από τη μεριά της η ιρανική ηγεσία χαράσσει με σαφήνεια τη δική της…. «ασάφεια». Στην πρώτη δημόσια παρέμβασή του μετά τη Συμφωνία, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολαχ Αλί Χαμενεΐ, τόνισε πως «ούτε υποστηρίζει, ούτε απορρίπτει τη μεταβατική Συμφωνία» και προειδοποίησε επισημαίνοντας πως «η μη επίτευξη Συμφωνίας θα ήταν καλύτερη από τη σύναψη μιας κακής Συμφωνίας και η Τεχεράνη πάντοτε το υποστήριζε αυτό»
Στο εσωτερικό των ΗΠΑ η κατάσταση μπορεί να περιγραφεί ως σχετικά ομαλή. Παρά τις δημοσκοπήσεις που δείχνουν μοιρασμένα τα ποσοστά και τις τάσεις στο εσωτερικό των δύο κομμάτων, στο Κογκρέσο φαίνεται πως υπάρχει μια ευρεία διακομματική υποστήριξη για ψηφοφορία επί της Συμφωνίας για την τελική έγκριση.
Για τις ΗΠΑ τα πιο σοβαρά προβλήματα βρίσκονται στο «εξωτερικό» της. Η «ιστορική προσέγγιση» ΗΠΑ-Ιράν και η δρομολόγηση μιας συμβιβαστικής σχέσης συνεργασίας, απειλεί να διαρρήξει τις σχέσεις με «δεδομένους και δοκιμασμένους συμμάχους». Πολλά τα ερωτηματικά για τη στάση που θα κρατήσουν το Ισραήλ και οι αραβικές χώρες της περιοχής. Μπορούν οι ΗΠΑ να εξισορροπήσουν τα ανταγωνιστικά συμφέροντα σε μια περιοχή που ήδη έχει δύο (Συρία και Ιράκ) διαλυμένα κράτη; Τι επίδραση θα έχουν οι εξελίξεις στην Υεμένη; Το Ιράν έκανε επίδειξη δύναμης στη Συρία, στον Λίβανο και πρόσφατα στην Υεμένη, στέλνοντας έτσι το μήνυμα ότι παραμένει υπολογίσιμος παράγοντας στην περιοχή. Η Τουρκία το Ισραήλ και Σ. Αραβία έχουν εκφράσει με έντονο τρόπο την διαφωνία τους γι” αυτή την εξέλιξη. Μάλιστα ο Νετανιάχου δηλώνει δεν θα μείνει σε λεκτικές επιθέσεις αλλά θα προσπαθήσει σε «διπλωματικό επίπεδο» να αποτρέψει το ενδεχόμενο σύναψης μιας τελικής Συμφωνίας.
Η αντιπαράθεση στην Υεμένη και η όποια «εμπλοκή» του Ιράν, δίνει ένα ισχυρό πρόσχημα για ανατροπή των συμφωνιών της Λωζάννης. Ήδη ο Κέρι αναγκάστηκε να κατηγορήσει το Ιράν ότι επεμβαίνει άμεσα υπέρ των σιιτών στην κρίση της Υεμένης, προειδοποιώντας πως η Αμερική δεν θα μείνει με σταυρωμένα τα χέρια εάν συνεχιστεί αυτό.
Κοντολογίς, τα δεδομένα στη περιοχή μεταβάλλονται σημαντικά και με μεγάλη ταχύτητα. Όμως ό,τι έχει επιτευχθεί έως τώρα, όχι μόνο δεν εγγυάται ότι θα υπάρξει Συμφωνία, αλλά ούτε καν ότι θα συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις μέχρι τέλους. Γιατί το «τέλος» προσεγγίζεται διαφορετικά για κάθε ιμπεριαλιστή. Αυτό που φαίνεται να επιχειρείται από τους αμερικάνους ιμπεριαλιστές σήμερα, είναι ένα γερό ανακάτεμα της «τράπουλας» με μόνο βέβαιο αποτέλεσμα να είναι το αιματοκύλισμα των λαών της περιοχής και όχι μόνο.
Χ.Β.
