ΚΚΕ(μ-λ)

Σύντροφοι και συναγωνιστές

Εκ μέρους του ΚΟ σας καλωσορίζουμε σε αυτή την εκδήλωση με την οποία οι νεολαίοι μας αποφάσισαν, με αφορμή τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ, να τιμήσουν τους αγωνιστές κομμουνιστές του ΔΣΕ εδώ στο Γράμμο όπου έκλεισε μια περίοδος έντονων ταξικών, αντιιμπεριαλιστικών και αντικατοχικών αγώνων από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τον Δημοκρατικό Στρατό.

Δεν θέλω να καλύψω την συζήτηση που θα κάνουμε για την 3χρονη εποποιία 46-49 αλλά θα προσπαθήσω σύντομα να σκιαγραφήσω, να επισημάνω τι την προκάλεσε πολιτικά και γιατί φτάσαμε στην ήττα τον Αύγουστο του 49. Πρόκειται για ένα πραγματικό σχολείο για όλους μας και όχι μόνο για τους νεολαίους.

Όταν πρωτοσυζητήσαμε γι’ αυτήν την εκδήλωση υπήρξε ένα ερώτημα από πολλούς σ. ως προς το γιατί σκεφτήκαμε αυτό το μέρος. Ελπίζω ότι όλοι οι σ. που αναρωτήθηκαν γιατί είμαστε στο Γράμμο όταν θα φεύγουμε από δω θα ‘χουν απαντήσει αυτό το ερώτημα.

Είναι αλήθεια ότι ως οργάνωση αλλά και ως νεολαίοι έχουμε επισκεφτεί αρκετά μέρη όπου το παλιό ΚΚΕ και οι λαϊκοί αγωνιστές που το πλαισίωναν, όχι κι απαραίτητα κομμουνιστές, μαρτύρησαν για τους αγώνες τους και τα πιστεύω τους σκληρά δίνοντας ακόμη και την ίδια τους τη ζωή. Η Μακρόνησος, η Ακροναυπλία, το Γεντί Κουλέ, ο Αη Στράτης και τόσοι άλλοι τόποι όπου γράφτηκε η σύγχρονη ιστορία των ταξικών αγώνων στη χώρα μας έχουν να δώσουν επίσης μεγάλα μαθήματα σε όλους όσους παλεύουν για την ανεξαρτησία και την ελευθερία αυτού του λαού και της χώρας. Για όσους πιστεύουν ότι μπορεί να υπάρξει μια άλλη κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, αδικία και πολέμους. Η διαφορά με τον Γράμμο/Βίτσι έγκειται στο ότι δεν αποτελεί μόνο σημείο αναφοράς ως τόπος θυσίας μιας και σε αυτά τα βουνά χάθηκαν χιλιάδες αγωνιστές και κυριολεκτικά πότισαν το χώμα του με ποτάμια αίματος, {τα θύματα ανέρχονται περίπου σε 44.000 στον μοναρχοφασιστικό στρατό με 14.000 να υπολογίζονται οι νεκροί. Στους μαχητές του ΔΣΕ είχαμε 25.000 περίπου νεκρούς. Εκατόμβη από αμάχους από παραστρατιωτικές ομάδες. Ο πιο αιματηρός πόλεμος αν σκεφτούμε ότι η μικρασιατική εκστρατεία έχει 37.000 νεκρούς και αγνοούμενους. Το 40/41 ο ελληνοϊταλικός – γερμανικός είχε 15.000 νεκρούς και οι Βαλκανικοί 8.000 νεκρούς. (Γιώργος Μαργαρίτης)} αλλά ταυτόχρονα αποτέλεσε και σημείο αναφοράς για την ελευθερία , για την υπεράσπιση της ίδια της ζωής. Τόπος θυσίας αλλά και ελευθερίας ταυτόχρονα μιας και η μαύρη τρομοκρατία μοναρχοφασιστών και ιμπεριαλιστών δεν επέτρεπε ούτε αυτή την επιβίωση για τους λαϊκούς αγωνιστές και τις οικογένειές τους κάτι που αφορούσε δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους αν σκεφτεί κανείς την διευρυμένη αποδοχή που είχε το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στην κατοχή και την επιρροή που ασκούσε το ΚΚΕ σε αυτές τις μάζες.

Ο εμφύλιος όπως συνηθίζεται να λέγεται το β’ αντάρτικο είναι προφανές να θεωρείται επίσημα πως ξεκίνησε το 1946 στο Λιτόχωρο. Η αναμέτρηση όμως με την ντόπια και ξένη αντίδραση, την μεγαλοαστική αστική τάξη με όλες τις πτέρυγές της (αυτή που έφυγε στο Κάιρο, αυτή που συνεργάστηκε με τους κατακτητές αλλά και αυτή που κούρνιαζε για να περάσει η μπόρα), αλλά ιδιαίτερα με τα ξένα αφεντικά της, τους Εγγλέζους ιμπεριαλιστές, ξεκίνησε από νωρίτερα. Από την σύγκρουση με τον αγγλόφιλο ΕΔΕΣ, το αίσχος της Μέσης Ανατολής όπου χιλιάδες αριστεροί και δημοκράτες φαντάροι κλείστηκαν στα σύρματα, με τα τάγματα ασφαλείας και τις αντικομουνιστικές ομάδες που υπέθαλψαν οι Εγγλέζοι πράκτορες, με την ελληνική κατοχική ηγεσία των Ράλληδων, και τις πολύπλευρες προσπάθειές τους να υπονομευτεί ή να αλυσοδεθεί ο ΕΛΑΣ με προβοκάτσιες και συμφωνίες. Στην πραγματικότητα στη μάχη του Δεκέμβρη εκτός από τους Άγγλους ιμπεριαλιστές ο λαός είχε να αντιπαρατεθεί και απέναντι σε όλο τον εσμό των ταγματασφαλιτών που θα αποτελούσε αργότερα μαζί με την ορεινή ταξιαρχία και τον Ιερό Λόχο τη βάση του λεγόμενου «εθνικού» στρατού. Η λευκή τρομοκρατία που ακολούθησε οδήγησε στην πλέον ολοκληρωμένη εμφάνιση του εμφυλίου και όχι με πρωτοβουλία του ΚΚΕ αλλά από την αγγλική κατοχή και τους μοναρχοφασίστες κάτι που οδήγησε τελικά στην ίδρυση του ΔΣΕ. Πρόκειται για έναν ολοκληρωτικό πόλεμο που δεν αφορά μόνο τους ένοπλους αλλά και τους άμαχους, μακριά από τα πεδία μάχης, αφορά παραστρατιωτικές ομάδες, ερημοποιήσεις ολόκληρων περιοχών με βίαιη μετακίνηση μεγάλων πληθυσμών.

Η εποποιία του ΔΣΕ συμπυκνώνει το σύνολο των αντιθέσεων που διατρέχει την μεταπολεμική περίοδο όπου οι νέοι συσχετισμοί που διαμορφώνονται διεθνώς (ισχυροποίηση ΣΕ και ΗΠΑ σε σχέση με Αγγλία αλλά και στην περιοχή, με την δημιουργία Λαϊκών Δημοκρατιών σε Αλβανία, Ρουμανία και Βουλγαρία αλλά και με την ιδιόμορφη παρουσία του Τίτο, με τα ανοίγματά του στη Δύση), απαιτούν νέες αναλύσεις και στοχεύσεις στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα.

Όσον αφορά στο εσωτερικό, η υποχώρηση των Γερμανών κατακτητών φέρνει το ΕΑΜικό κίνημα να κυριαρχεί σε όλη τη χώρα με τεράστια απήχηση σε πλατιά κοινωνικά στρώματα και με τον ΕΛΑΣ ως μόνο «στρατό» να ελέγχει τις εξελίξεις. Από την άλλη η αστική τάξη περιδυνίζεται σε πολιτική κρίση αναζητώντας εκπροσώπους που να μην είναι φυγάδες ή συνεργάτες των κατακτητών και με πλήρη αποσάθρωση του αστικού στρατού.

Η μάχη του Δεκέμβρη, (δηλ. ο έλεγχος της Αθήνας και η σύγκρουση με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό που αναλαμβάνει να ξαναστήσει το αστικό σύστημα ποντάροντας και στην επιστροφή της μοναρχίας) και ο ΔΣΕ αποτελούν την κορυφαία στιγμή που οι αγώνες ενός κομμουνιστικού κόμματος προσβλέπουν για την κατάκτηση της εξουσίας και την υλοποίηση του επαναστατικού του προγράμματος.

Χωρίς λοιπόν να «κλείνω» τη συζήτηση που θα ακολουθήσει θα θέσω κάποιες παραμέτρους:

Η αναγνώριση της αντίθεσης που πλέον γεννιόταν στον μεταπολεμικό κόσμο ανάμεσα στις χώρες που οι λαοί κατέχτησαν την εξουσία και πρωτίστως της ΣΕ και του καπιταλιστικού κόσμου έπρεπε να ‘ναι καθαρή και απόλυτη στις εκτιμήσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ. Χωρίς να παραγνωρίζεται η ύπαρξη αυτής της ανάγνωσης, όμως παρέμενε σε επικαιρότητα, κυριαρχούσε, η λογική ότι ίσως δεν θα γινόταν άμεση επέμβαση των δυτικών. Ο Ζαχαριάδης στην 12^η ολομέλεια του Ιούνη 45 κλείνει τη συζήτηση για τα μεταπολεμικά λάθη λέγοντας ότι «δεν φταίει ο Λίβανος αλλά ότι οι Άγγλοι που δεν τίμησαν τον ηρωικό αγώνα του λαού και ότι την ήττα την επέβαλαν εξωτερικοί λόγοι». Όταν η επέμβαση έγινε τον Δεκέμβρη δημιούργησε την αντίληψη ότι δεν μπορούμε να τα βάλουμε με τους Άγγλους. Ακόμη παραπέρα οι εκλογή του εργατικού Ατλι και η ήττα Τσόρτσιλ τον Ιούλη του 45 χαιρετίστηκε από το ΚΚΕ ως αλλαγή στάσης του αγγλικού ιμπεριαλισμού απέναντι στο ελληνικό κίνημα.
Η λαθεμένη απολυτοποίηση της αντιναζιστικής συμμαχίας εμπόδισε την κατανόηση του νέου ρόλου που αναλάμβαναν οι Αγγλοαμερικάνοι στο νέο κόσμο που δημιουργήθηκε.
Η ομιλία του Τσόρτσιλ στο Φούλτον του Μιζούρι τον Μάρτη του 46 για «σιδηρούν παραπέτασμα» και η μετέπειτα ίδρυση του ΝΑΤΟ (Απρίλης του 49) αποτελούν θεμελιώδεις πολιτικές εξελίξεις για τον νέο μεταπολεμικό πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται και απαιτούν απόλυτη συνείδητοποίησή τους από την ηγεσία ενός κόμματος -που οδηγείτε μετά την παράδοση των όπλων στη Βάρκιζα στις εξορίες και τα στρατοδικεία- των δυσκολιών που θα αντιμετωπίσει αν θελήσει να παίξει τον πρωτοπόρο ρόλο που του επιφύλαξε η ταξική πάλη στη χώρα.
Αν το 1821 είναι μακρινό για να κατανοήσουμε το πώς στήθηκε αυτή η χώρα και η ανερχόμενη τότε αστική της τάξη, τότε η μεταπολεμική παρέμβαση των Άγγλων αρχικά και κυρίως των αμερικάνων στη συνέχεια, περιγράφει με μεγάλη σαφήνεια αυτό που αποκαλούμε ξενοδουλεία και εξάρτηση. Η οικονομική βοήθεια μέσω ΟΗΕ (η UNRRA) και κυρίως το δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ τον Ιούνη 47 έρχονται να επικυρώσουν την οικονομική και πολιτική εξάρτηση της χώρας και την στήριξη της αστικής τάξης ώστε να μπορέσει να αναλάβει τον ρόλο της. Ήδη οι Άγγλοι στήριξαν με τα 100 πλοία Liberty το εφοπλιστικό κεφάλαιο από το 46. Πραγματική διοίκηση ασκούσε ο εκάστοτε πρέσβης (Άγγλος ή Αμερικάνος) τόσο στον κρατικό μηχανισμό που στελεχωνόταν με βάση τα φρονήματα αλλά κυρίως στην ανασυγκρότηση του αστικού στρατού που κυριολεκτικά είχε διαλυθεί και βρισκόταν στην Μ. Ανατολή το προηγούμενο διάστημα.
Χαρακτηριστική περίπτωση του ποιος έκανε κουμάντο, είναι η απαίτηση των Αμερικάνων για σχηματισμό κυβέρνησης όλων των αστικών δυνάμεων τον Σεπτέμβρη του 47. Από μοναρχικούς και Λαϊκούς του Τσαλδάρη έως τους δημοκρατικούς του Θεμ. Σοφούλη, ενώ πιέστηκαν και οι Βενιζέλος, Παπανδρέου και Κανελλόπουλος. Τον Τσαλδάρη που αρνήθηκε να μπει σε κυβέρνηση Σοφούλη οι Αμερικάνοι τον πήραν σηκωτό στις 3 το πρωί, από το λουτρό του, και τον πήγαν στα Ανάκτορα να ορκιστεί σε κυβέρνηση Σοφούλη με 11 κεντρώους και 16 δεξιούς υπουργούς. Ο αμερικάνος υπεύθυνος της οικονομικής αποστολής Γκρίσγουολντ απείλησε ότι αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση σε 24 ώρες «κόβω τα καύσιμα και ήδη τα πλοία που προορίζονται για εδώ έδεσαν σε ιταλικά λιμάνια».
Οι εσωκομματικές συγκρούσεις σε ηγετικό επίπεδο σε συνδυασμό με τις αυταπάτες για ειρηνική αναδιαμόρφωση του πολιτικού σκηνικού μέσω δημοκρατικών διαδικασιών άμβλυνε τα ταξικά αντανακλαστικά όσον αφορά την τακτική του ΚΚΕ αλλά και τις στοχεύσεις του ΕΛΑΣ αναζητώντας τρόπους να τον καταστήσει μέρος ενός εθνικού στρατού που με μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας θα μπορούσε να οδηγήσει τη χώρα δημοκρατικά στο δρόμο για μια λαϊκή εξουσία. Η αντίληψη αυτή διατηρήθηκε και με την επιστροφή του Ν. Ζαχαριάδη και χαρακτήρισε και την λογική της ίδρυσης του ΔΣΕ.
Η ταλάντευση που επέδειξε η ηγεσία του ΚΚΕ μετά τη Βάρκιζα και μέχρι την απόφαση για ένοπλη πάλη, υπήρξε πολύτιμος χρόνος για την ανασυγκρότηση και αντίδραση της αστικής τάξης και των ιμπεριαλιστών αφού τους επέτρεψε τον εγκλεισμό χιλιάδων αγωνιστών στη Μακρόνησο, να εξαπολύσουν την τρομοκρατία σε πόλεις και χωριά, να κάνει η κυβέρνηση επιστράτευση και να αποκόψει τις πόλεις και το μάχιμο δυναμικό που υπήρχε ήδη από τον ΕΛΑΣ, από το να δυναμώσει το αντάρτικο. Η καθυστέρηση αυτή αποτέλεσε κρίσιμο παράγοντα για την έκβαση του νέου αγώνα που ανέτειλε.
Το β’ αντάρτικο αποτέλεσε επιλογή ανάγκης από τη βάση λόγω διώξεων και τρομοκρατίας και όχι επιλογή τελειωτικής σύγκρουσης με την αστική τάξη και τον ιμπεριαλισμό (Αγγλικό αρχικά και αμερικάνικο μετά). Ακόμη παραπέρα αν η ύπαρξη αντάρτικων ομάδων μετά τη Βάρκιζα που προσπαθούσαν να απαντήσουν διάσπαρτα την τρομοκρατία των δοσίλογων (με τις αποκαλούμενες Ομάδες Καταδιωκόμενων Δημοκρατικών Αγωνιστών ή Ομάδες Δημοκρατικών Ένοπλων Καταδιωκόμενων Αγωνιστών) ανάγκασε την ηγεσία του ΚΚΕ, τον Ιούνη του 46, να προσπαθήσει να τις συμπτύξει στα λεγόμενα συγκροτήματα και τις 28 Οκτώβρη 46 να δημιουργηθεί το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών στην Τσούκα Αντιχασίων που συγκροτήθηκε σε Αρχηγεία περιφερειών. Η κεντρική αντίληψη παρέμενε ότι αυτός θα αποτελεί μοχλό πίεσης για δημοκρατικές εξελίξεις.
Η 2^η ολομέλεια του 46 και οι διχογνωμίες που σχετίζονται με αυτή όπως και το σχέδιο των Λιμνών (σχέδιο στρατιωτικής δράσης του ΔΣΕ, 3^η ολομέλεια Σεπτέμβρη 47) που μιλούσε για απελευθέρωση της Θράκης – Μακεδονίας και έλεγχο της Θες/κης στην καλύτερη περίπτωση, εντείνουν την άποψη ότι η απόφαση του ΚΚΕ για ένοπλο αγώνα δεν πάρθηκε έγκαιρα ούτε ξεκάθαρα παρά ως όπλο πίεσης ίσης βαρύτητας με τον αντίπαλο με στόχο την ειρηνική διευθέτηση του ελληνικού ζητήματος.
Ο ΔΣΕ παρά την μεγάλη δυσαναλογία απέναντι στον αστικό στρατό και τους αμερικάνους συμβούλους του, απέδειξε με την τακτική του αλλά κυρίως με την ψυχή που διέθεταν οι αγωνιστές του, ότι μπορούσε να προκαλέσει σοβαρότατα χτυπήματα στους μοναρχοφασίστες, να απεγκλωβίζεται από τις περικυκλώσεις του με τον περίφημο ελιγμό στο Βίτσι αλλά και να δημιουργεί δομές εξουσίας που να κερδίζει την συμπάθεια του ντόπιου πληθυσμού (βλέπε στάση σλαβόφωνων).
Παράλληλα ο ΔΣΕ αντιμετώπισε πλήθος αντιθέσεων που και σήμερα θεωρούμε ότι καθορίζουν την ανασυγκρότηση ενός νέου κομμουνιστικού κινήματος.
Έχουμε ολοφάνερη την σύμπλεξη ταξικού και αντιιμπεριαλιστικού που η εξέλιξη του Γράμμου ήρθε να επιβεβαιώσει τόσο στην 3χρονη εποποιία όσο και με την τελική της έκβαση, την ήττα. Αποτελεί χαρακτηριστικό των επαναστάσεων στις εξαρτημένες χώρες και διδάσκει όποιον θέλει να παλέψει για τον σοσιαλισμό ότι αν δεν συνδυαστεί ο αντιιμπεριαλιστικός με τον ταξικό αγώνα οι προοπτικές είναι δυσοίωνοι για τους λαούς. Η θεωρητικοποίηση ότι δεν μπορούμε να τα βάλουμε με τους ιμπεριαλιστές αποτέλεσε κόκκινη γραμμή για την πολιτική της τότε ηγεσίας που μετέθετε πλέον τις ελπίδες της στις ισορροπίες συσχετισμών (θεωρία 2 πόλων και ουδετερότητας) τροφοδοτώντας αργότερα τους Φλωρακικούς με την επιχειρηματολογία ότι φταίει η προδοσία του Τίτο γιατί χάσαμε τα μετόπισθεν ή ότι δεν έπρεπε να ξεκινήσει αν ήταν γνωστή η στάση του Τίτο.
Στο εσωτερικό το ημιτελές βήμα της αποχής από τις εκλογές του 46, όταν ακόμη δεν έχει προκριθεί ο ένοπλος αγώνας, και ακόμη παραπέρα η συμμετοχή στο στημένο δημοψήφισμα για την μοναρχία επιτείνουν την πολιτική ανωριμότητα της ηγεσίας του ΚΚΕ που εξακολουθεί να προσβλέπει σε κυβέρνηση εθνικής ενότητας και να θέτει όρους τίμιας εκλογικής διαδικασίας υποτιμώντας το ζήτημα ότι όλες οι αντιλαϊκές και αντικομμουνιστικές πρακτικές υλοποιούνται όχι από δεξιές κυβερνήσεις αλλά από τις λεγόμενες κεντρώες.
Η επιδίωξη της ανεξαρτησίας έρχεται να αντιπαλέψει εκκρεμή εθνικά ζητήματα που μια ηγεσία οφείλει να γνωρίζει και όχι να τα αποφεύγει με την ελπίδα ότι στα γειτονικά κράτη όπου πήραν την εξουσία οι λαϊκές δυνάμεις θα τα λύσουν προς όφελός της. Η στάση του ΚΚΕ για την διάθεση των εδώ αστών να διεκδικήσουν την αποκαλούμενη Β. Ήπειρο, οι βλέψεις του Τίτο για Μακεδονία του «Αιγαίου» αλλά και η καθυστερημένη αποχώρηση των Βούλγαρων μεταπολεμικά, η θέση του ΚΚΕ για ενιαία Μακεδονία, η αλλαγή θέσης στην 5^η ολομέλεια (Γενάρη του 47) για αντικατάσταση της θέσης για ισοτιμία, της αυτονομίας μέσα στο πλαίσιο του ελληνικού κράτους, με τη θέση για αυτοδιάθεση που αναιρέθηκε στην 6^η ολομέλεια (Σεπτέμβρη του 49) δείχνει ότι τα εθνικά ζητήματα στα Βαλκάνια δεν είχαν διεξοδικά αντιμετωπιστεί από τα αντίστοιχα ΚΚ και επισημαίνουν τη βαρύνουσα σημασία που έχουν ως τέτοια στο σημερινό προοδευτικό και όποιο κομμουνιστικό κίνημα οικοδομηθεί (βλέπε Μακεδονικό).
Αντιμετώπισε ζητήματα τακτικής με παλινωδίες ανάμεσα στην τακτική αντάρτικου με εξεγέρσεις στις μεγάλες πόλεις -πρόταση Θ. Μακρίδη στηριζόμενη από τον Ζαχαριάδη που ο Μάρκος την χαρακτήρισε ως πραξικόπημα «σαν εκείνα που είχε γνωρίσει αρκετά στο παρελθόν η χώρα» (πρακτικά 7ης ολομέλειας 1957), την οικοδόμηση τακτικού στρατού ή αντάρτικου τύπου ΕΛΑΣ.
Προστέθηκαν νέα προβλήματα αντιμετώπισης της αποικιοκρατικής τακτικής των Άγγλων με μετακινήσεις πληθυσμών και ερημοποίηση του χώρου κυριαρχίας του ΔΣΕ.
Επιπλέον ζητήματα όπως προστασία και διαχείριση των διωκόμενων οικογενειών και των παιδιών τους ακόμη παιδιών εκτελεσμένων και ανταρτών που έπρεπε να αποφύγουν την εκδικητική μανία των φασιστομοναρχικών έδωσαν έδαφος για λασπολογίες παιδομαζώματος.
Η όποια κριτική εκείνης της περιόδου για λάθη πολιτικά ή αποφάσεων σε περίοδο παρανομίας, μέσα στο καμίνι συνταρακτικών πολιτικών διεργασιών και με τα στελέχη στο βουνό ή τις εξορίες ή τις φυλακές οφείλει να ‘ναι αυστηρή και εμπεριστατωμένη μιας και έχει το προνόμιο του χρόνου που διατρέχτηκε από τότε και μας επιτρέπει να συνδέσουμε πολιτικές και στάσεις με μετέπειτα ρεφορμιστικές πολιτικές του ΚΚΕ. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλά υλικά της ιστορίας του ΚΚΕ το κόμμα αυτό τα χειρίστηκε ανάλογα με τις σκοπιμότητες που επέλεγε φτάνοντας να …αποκαθιστά αγωνιστές και αλήθειες που μέλη της καθοδήγησής του, τότε τα κριτίκαραν στην ΚΕ αλλά και η βάση, μετά από 70 και παραπάνω χρόνια, ενώ όλα αυτά τα χρόνια ακόμη και σήμερα συκοφαντούσε ως …πράκτορες όσους αμφισβήτησαν πολιτικές επιλογές (πχ Βάρκιζα, διαγραφή Άρη) και ακόμη παραπέρα όσους κατήγγειλαν την χρουτσοφική του στροφή και τον ρεφορμισμό που ακολούθησε.
Αντίστοιχα οι όποιες εκτιμήσεις για τη στάση της ΣΕ θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τον διεθνιστικό ρόλο που αναλάμβανε μεταπολεμικά η ΣΕ αλλά και τα νέα δεδομένα στο στρατόπεδο των ιμπεριαλιστών όπου η διάσπαση και αποσυγκρότηση του λαϊκού στρατόπεδου έμπαινε ως άμεση και επιτακτική ανάγκη. Ιδιαίτερα στα Βαλκάνια ο ανταγωνισμός ήταν μεγάλος και λυσσαλέος γι’ αυτό και οι επέμβαση των Αμερικάνων είχε ως θέση την τελειωτική εξόντωση του κομμουνιστικού κινήματος χωρίς κανένα συμβιβασμό και αμνηστία.
Αυτό σε καμία περίπτωση δεν αναιρεί ότι πρόκειται για την κορυφαία ταξική σύγκρουση που έχουμε στη χώρα μέχρι σήμερα και αυτό δεν πρέπει να υποτιμάται ουδόλως. Είναι η περίοδος που ο λαός τα βάζει με τους 2 ισχυρότερους ιμπεριαλισμούς και καταφέρνει να δημιουργήσει ηττοπάθεια και πανικό στον αστικό στρατό. Για την σφοδρότητα της μάχης του Γράμμου και το ότι υπήρξε πολύ αιματηρή ο Τσακαλώτος γράφει: «Οι συμμορίτες αμύνονται σθεναρώς εφ’ όλου του μετώπου. Το ηθικόν κατρακυλά. Επί 40 ημέρες ματαίως καταβάλλονται προσπάθειες διασπάσεώς των. Η ανωτάτη ηγεσία προ της γενικής καθηλώσεως υπό την πίεση της ανάγκης μελετά την αναθεώρηση του σχεδίου της. Οι απώλειες υπολογίζονται για τον εθνικό στρατό υπέρ τις 14.000 εκτός μάχης και οι συμμορίτες σε 3.128 νεκρούς και 590 συλληφθέντες». Κατά το περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός οι απώλειες του αστικού στρατού ανέρχονται 5.125 νεκρούς και 16.000 τραυματίες.
Ο ηρωισμός και η αντιστασιακή ψυχή που ανέδειξαν οι αντάρτες κομμουνιστές εκείνη την περίοδο, η πίστη στην ορθότητα του κόμματος και στην ελπίδα για μια καλύτερη τύχη μεταπολεμικά αν συνδυαστεί με τις ανάλογες αρετές που επέδειξαν οι χιλιάδες εξόριστοι και φυλακισμένοι δείχνουν το μεγαλείο αυτού του κόσμου, απαντά γιατί η υπεροπλία των αστών-ιμπεριαλιστών δεν μπορούσε να τους λυγίσει. Ας μην ξεχνάμε ότι παράλληλα με τον εμφύλιο το ΚΚΕ αναζητά απάντηση στο εάν μπορεί η χώρα να αποκτήσει αυτόνομη οικονομική δυνατότητα, με βαριά βιομηχανία μάλιστα, και να πορευτεί προς τη λαϊκή δημοκρατία και τον σοσιαλισμό. Τον Ιούνη του 47 γράφεται το βιβλίο του Μπάτση «Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα».

Για όλα αυτά που στιγμάτισαν όχι μόνο εκείνες τις γενιές της χώρας αλλά αποτελούν αναφορά και σχολείο για κάθε προοδευτικό άνθρωπο, κομμουνιστή, του σήμερα που παλεύει για την ανασυγκρότηση του επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος βρισκόμαστε σήμερα εδώ.