Κατά περίεργο τρόπο η διεύρυνση της ΕΕ κλείνει έναν κύκλο που ξεκίνησε με το σχέδιο Μάρσαλ. Λίγο μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, ήταν οι ΗΠΑ που προωθούσαν την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης. Μπορούμε μάλιστα να πούμε πως τα κονδύλια του σχεδίου Μάρσαλ ήταν κατά κάποιο τρόπο η …γενέθλια πράξη της Ενωμένης Ευρώπης. Επίσης μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τα πολιτικά δεδομένα υπερισχύουν αυτά των οικονομικών.
Η δυτικοευρωπαϊκή ενοποίηση έπρεπε βέβαια να ήταν κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των ΗΠΑ. Στόχος, η γερμανική ανασυγκρότηση να αποτελέσει άξονα ανάσχεσης της σοβιετικής παρουσίας στην Ευρώπη, ο έλεγχος της Ευρώπης (μέσα από την οικονομική διείσδυση και εξάρτηση) και η ενοποίηση των αγορών ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού ώστε τα αμερικανικά προϊόντα να ‘χουν διευρυμένη ακτίνα πρόσβασης.
Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινοπραξίας Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) δεν συμπίπτει τυχαία με την διαδικασία επανεξοπλισμού της Γερμανίας και την ανάδυση της γαλλογερμανικής συνεργασίας. Είναι η εποχή που η Βόννη ούτε σκέπτεται να θίξει την ιδιαίτερη σχέση της με τις ΗΠΑ. Ομως γίνονται τα πρώτα δειλά βήματα προσέγγισης υπό το καταθλιπτικό βάρος της μεταπολεμικής πραγματικότητας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ξεσπά τότε δημόσια διαμάχη για το σχέδιο Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας και τη δημιουργία κοινού Ευρωπαϊκού Στρατού. Ο κοινός Ευρωπαϊκός Στρατός που είχε προτείνει ο γάλλος πρωθυπουργός Ρομπέρτ Σουμάν διαλύθηκε πριν καν συγκροτηθεί αφού η γαλλική Βουλή θεώρησε σαν αντισυνταγματική ακόμη και τη συζήτηση της πρότασης!
Ετσι απομένουν μόνο τα οικονομικά βήματα. Το 1957 υπογράφονται στη Ρώμη οι δύο συνθήκες για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ). Το γαλλικό «όχι» λίγα χρόνια αργότερα (1962) αποτρέπει την είσοδο της Βρετανίας στην ΕΟΚ!
Η ΕΟΚ των 9 της δεκαετίας του ’70 φιλοδοξεί να ‘ναι κάτι περισσότερο από Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών του ’59. Δημιουργούνται τα πρώτα κοινά όργανα (αγροτική πολιτική Ευρατόμ κ.λπ.) και καθιερώνεται το λεγόμενο «νομισματικό φίδι». Οι χώρες συμφωνούν να μην αφήνουν τα νομίσματά τους ν’ αποκλίνουν μεταξύ τους πάνω από +/- 2,5%. Πρόκειται για τις πρώτες ενέργειες και διαδικασίες ενός στοιχειωδώς κοινού ευρωπαϊκού νομισματικού συστήματος.
Ακολουθεί το «νομισματικό καλάθι» γνωστότερο κι ως ECU. Το ECU ήταν μια λογιστική μονάδα μέτρησης όπου κάθε νόμισμα της χώρας-μέλους συμμετείχε μ’ ένα ποσοστό ανάλογο της οικονομικής της δύναμης. Ετσι γνωρίζουν την ΕΟΚ οι τρεις μεσογειακές χώρες (Ελλάδα-Ισπανία-Πορτογαλία).
Οι τάσεις της ιμπεριαλιστικής χειραφέτησης από τις ΗΠΑ δυναμώνουν, η γαλλογερμανική συνεργασία εξακολουθεί να ‘ναι βασική συνισταμένη της ΕΟΚ, αδυνατεί όμως να υπερβεί εαυτόν και να μετατραπεί σε …άξονα.
Υπό το βάρος των παγκόσμιων (και ιδιαιτέρως ευρωπαϊκών) εξελίξεων του ’89 επιδιώκεται να εξαντληθούν τα οικονομικά περιθώρια και δεδομένα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, παρακάμπτοντας τα βασικά πολιτικά ζητούμενα αυτής της υπόθεσης. Πρόκειται για μια ιστορική πρωτοτυπία που η βιωσιμότητά της θα δοκιμαστεί στα χρόνια που έρχονται.
Ετσι, ενώ αποφασίζεται η Οικονομική Νομισματική Ενοποίηση του ’91 στο Μάαστριχτ με το περίφημο «Σύμφωνο Σταθερότητας», ταυτόχρονα μετατίθεται πέραν του ’92 (που όλοι περίμεναν να γίνει). Ξεσπά η νομισματική αναταραχή του ’93 και το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα σχεδόν αποσυγκροτείται με τη δυνατότητα των νομισμάτων να διακυμαίνονται από +/-2,5% σε +/-15%.
Οταν το 1997 συγκαλείται στο Αμστερνταμ η Σύνοδος Αναθεώρησης της Συνθήκης του Μάαστριχτ τα προβλήματα και οι διαφωνίες μέσα στην ΕΕ είναι έντονες. Πίσω από τις διαφωνίες σε θεσμικό επίπεδο κρύβονται οι σημαντικές διαφοροποιήσεις των βασικών τριών ιμπεριαλιστικών χωρών της ΕΕ.
Απ’ το Αμστερνταμ και μετά οι διχασμοί και οι αποκλίσεις θα ΄ναι μόνιμη επωδός (Λισαβόνα, Νίκαια, Θεσσαλονίκη). Το σταθερό δεδομένο βέβαια όλων αυτών των διακυμάνσεων είναι η εμβάθυνση της αντεργατικής πολιτικής (Λευκή Βίβλος, Λισσαβόνα κλπ).
Η δημιουργία του Ευρώ φαίνεται να δοκιμάζει τα όρια του κοινού ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Οι περιπέτειες του Ευρώ, τόσο με τις διαρκείς υποτιμήσεις του απέναντι στο δολάριο στα πρώτα του βήματα όσο και με τις τελευταίες ανατιμήσεις του, αντανακλούν βαθύτερες οικονομικές ανισορροπίες.
Μ’ αυτά και μ’ εκείνα φτάσαμε στη χαλάρωση του ηλίθιου (κατά Πρόντι) Συμφώνου Σταθερότητας, στη διάσπαση ανάμεσα σ’ εκείνους που θέλουν την εμβάθυνση της ΕΕ και σ’ εκείνους που θέλουν την διεύρυνση κ.λπ.
Από την εποχή που ο Τσόρτσιλ στη Χάγη το 1948 έκλεινε το λόγο για την ευρωπαϊκή ενοποίηση κατασυγκινημένος και καταχειροκροτούμενος, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι.
Οταν σήμερα ΗΠΑ και Βρετανία εμφανίζονται θερμοί θιασώτες της διεύρυνσης της ΕΕ είναι σίγουρο πως κάποιοι στην Ευρώπη βλέπουν ότι τα πενήντα χρόνια που πέρασαν από το σχέδιο Μάρσαλ ίσως να μην ήταν αρκετά…
φ.502, 29/5/04
