Η προετοιμασία
Στις 7 του Οκτώβρη ο Λένιν επιστρέφει κρυφά στην Πετρούπολη και στις 10 Οκτώβρη η ΚΕ του κόμματος ψηφίζει να μπει η ένοπλη εξέγερση στην ημερήσια διάταξη.
Ολόκληρη η Ρωσία υποφέρει από μεγάλη έλλειψη τροφίμων και απειλείται από λιμό. Οι τσιφλικάδες σαμποτάρουν τον επαναστατικό αγώνα, καίγοντας ή παρακρατώντας τη σοδειά, και οι κεφαλαιοκράτες εφαρμόζοντας λοκ-άουτ στα εργοστάσια. Οι μπολσεβίκοι απειθαρχούν, σταματούν τη δουλειά και καταλαμβάνουν τα εργοστάσια. Στην ύπαιθρο οι αγρότες εξεγείρονται καθημερινά, αρπάζουν τη γη από τους τσιφλικάδες και πυρπολούν τις επαύλεις των αφεντικών τους. Οι στρατιώτες απαντούν στο ζήτημα της ειρήνης με λιποταξία. Είχε ωριμάσει πια το αίτημα του ρώσικου λαού: «Ειρήνη. Η γη στους αγρότες, τα εργοστάσια στους εργάτες». Σύντομα θα γίνει πραγματικότητα.
Στις 17 Οκτώβρη αρχίζει μια θυελλώδης συνεδρίαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης για να αποφασιστεί η ένοπλη εξέγερση. Την επομένη οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ δίνουν συνέντευξη σε φιλομενσεβίκικη εφημερίδα και δηλώνουν πως διαφωνούν με την απόφαση αυτή, προδίδοντας ουσιαστικά την εμπιστευτική απόφαση του μπολσεβίκικου κόμματος. Ο Λένιν προτείνει τη διαγραφή τους από το κόμμα, κάτι που αποφεύγεται με προτροπή του Στάλιν.
Σε όλο αυτό το διάστημα οι διαδηλώσεις είναι καθημερινές. Ο λαός της Πετρούπολης ξεχύνεται σαν χείμαρρος στους δρόμους της πόλης. Η κυβέρνηση σκληραίνει τη στάση της. Το κομμάτι του κυβερνητικού στρατού που μένει πιστό στον Κερένσκι βοηθά στην καταστολή των διαδηλώσεων.
Στις 21 Οκτώβρη οι ηγέτες των μπολσεβίκων πραγματοποιούν νέα σύσκεψη. Ο Λένιν ζητά να γίνει άμεσα η εξέγερση. «Εξέγερση!.. Δεν πρέπει να περιμένουμε περισσότερο!» και πρότεινε ως καταλληλότερη μέρα την 25η του μήνα. «Στις 24 του Οχτώβρη θα είναι πολύ νωρίς… Από την άλλη μεριά, στις 26 του Οχτώβρη θα είναι πολύ αργά. Εμείς πρέπει να ενεργήσουμε στις 25 του Οχτώβρη, την ημέρα που ανοίγει το Συνέδριο, για να μπορούμε να πούμε σ” αυτό: Να η εξουσία! Τι θα κάνετε μ” αυτήν;»
Στις 22 Οκτώβρη, που ορίζεται ως «ημέρα του Σοβιέτ της Πετρούπολης», διοργανώνεται μεγάλο συλλαλητήριο. Την ίδια μέρα ανακοινώνεται από τους κοζάκους λιτανεία προς τιμή μιας εικόνας με φανερό στόχο την πραγματοποίηση αντισυγκέντρωσης. Οι μπολσεβίκοι κυκλοφορούν προκήρυξη με την οποία καλούν τους κοζάκους να μην επιλέξουν σύγκρουση με τους μπολσεβίκους. «Αδέλφια κοζάκοι!, […] Σας οδηγούν ενάντια στην Πετρούπολη. Θέλουν να σας φέρουν σε σύγκρουση με τους εξεγερμένους στρατιώτες και με τους εργάτες της πρωτεύουσας [...] Μην πιστεύετε ούτε μια λέξη των κοινών εχθρών μας, των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών […] Αδέλφια κοζάκοι! Μην εκτελείτε ούτε μια διαταγή των εχθρών του λαού! Στείλτε στην Πετρούπολη αντιπροσώπους σας για συμφωνία μαζί μας [...] Αδέρφια κοζάκοι! Το Πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ σας απλώνει αδερφικά το χέρι». Τελικά η λιτανεία ματαιώνεται.
Η Πετρούπολη εξεγείρεται
Ο Κερένσκι σχεδιάζει να μεταφέρει την πρωτεύουσα στη Μόσχα. Κυκλοφορούν φήμες ότι σκοπεύει να παραδώσει την Πετρούπολη στους Γερμανούς για να κατασταλεί η επανάσταση, κάτι που προκαλεί θύελλα αγανάκτησης.
Το Σοβιέτ αποφασίζει να αναθέσει έκτακτες εξουσίες στη Φρουρά μέσω της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής. Το βράδυ της 23ης προς 24η Οκτώβρη ο Κερένσκι δίνει εντολή να καταληφθεί το Σμόλνι (κέντρο επιχειρήσεων των μπολσεβίκων), να κλείσουν οι γέφυρες στον ποταμό Νέβα ώστε να αποκοπούν οι εργατικές συνοικίες από το κέντρο, συγκεντρώνει στα χειμερινά ανάκτορα (έδρα της Κυβέρνησης) πολλά καινούρια σώματα από ευέλπιδες και στέλνει στρατό το πρωί για να κλείσει τις μπολσεβίκικες εφημερίδες. Οι μπολσεβίκοι καλούν την Κόκκινη Φρουρά των εργατών να υπερασπίσει το Σοβιέτ και μέχρι το απόγευμα της 25ης Οκτώβρη κυριαρχούν σε ολόκληρη σχεδόν την Πετρούπολη, μιας και ο στρατός του Κερένσκι ήταν σχεδόν διαλυμένος.
Καταλαμβάνουν γέφυρες, σιδηροδρομικούς σταθμούς, το Κεντρικό Ταχυδρομείο, την Κρατική Τράπεζα, την Ηλεκτρική Εταιρεία κ.ά. Το πρωί της 25ης Οκτώβρη δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Ραμπότσι ι Σολντάτ» ένα διάγγελμα «Προς τους πολίτες της Ρωσίας!», που το έχει γράψει ο Λένιν: «Η προσωρινή κυβέρνηση ανατράπηκε. Η κρατική εξουσία πέρασε στα χέρια του οργάνου του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης, της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, που βρίσκεται επικεφαλής του προλεταριάτου και της φρουράς της Πετρούπολης. Η υπόθεση για την οποία αγωνιζόταν ο λαός: άμεση πρόταση δημοκρατικής ειρήνης, κατάργηση της τσιφλικάδικης ιδιοκτησίας στη γη, εργατικός έλεγχος στην παραγωγή, δημιουργία σοβιετικής κυβέρνησης – είναι εξασφαλισμένη! Ζήτω η επανάσταση των εργατών, των στρατιωτών και των αγροτών!»
Όλη η πρωτεύουσα βρίσκεται στην ουσία κάτω από τον έλεγχο της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής Το μεσημέρι της ίδιας μέρας οι επαναστάτες καταλαμβάνουν και το ανάκτορο Μαρίινσκι. Τέλος, το βράδυ της 25η Οκτωβρίου στις 9 και 40’ το καταδρομικό Aurora δίνει το σύνθημα για την έφοδο στα χειμερινά ανάκτορα. Τα ανάκτορα πέφτουν και ο Κερένσκι με τη βοήθεια της πρεσβείας των ΗΠΑ που του παραχώρησε αυτοκίνητο καταφεύγει στο σταθμό διοίκησης του βορείου μετώπου.
Το βράδυ της 25ης Οκτώβρη ξεκινούν οι συνεδριάσεις του 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ. Οι Μενσεβίκοι και οι δεξιοί Εσέροι δεν συμμετέχουν, αρνούμενοι οποιαδήποτε συνεργασία με τους Μπολσεβίκους.
Το επόμενο βράδυ η ΚΕ του μπολσεβίκικου κόμματος αποφασίζει να σχηματιστεί εργατοαγροτική κυβέρνηση (το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων) με πρόεδρο τον Λένιν. Τα Σοβιέτ είναι πλέον κυρίαρχα όργανα στη Ρωσία, επικεφαλής των οποίων είναι η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ και το Συμβούλιο των Λαϊκών Κομισάριων που λειτουργεί ως Υπουργικό Συμβούλιο.
Η ουσιαστική συνεδρίαση του Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ ξεκινά στις 9 το βράδυ. Το Συνέδριο απευθύνει έκκληση για ειρήνη στους λαούς και στις κυβερνήσεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας. Επίσης αποφασίζει να καταργηθεί η γαιοκτησία φεουδαρχικού τύπου χωρίς καμία αποζημίωση στους τσιφλικάδες. Πλέον θα υπάρχει η παλλαϊκή κρατική ιδιοκτησία. Η φεουδαρχική γη και τα μοναστηριακά κτήματα παραχωρούνται στους αγρότες χωρίς αποζημίωση. Καταργείται η ποινή του θανάτου στο μέτωπο και αποφασίζεται να ελευθερωθούν όλοι οι στρατιώτες που φυλακίστηκαν για επαναστατική δράση. Καταργείται η μυστική διπλωματία και ακυρώνονται όλα τα μυστικά σύμφωνα που υπέγραψε η προηγούμενη Κυβέρνηση. Τέλος, ιδιοκτησία του κράτους θα είναι πλέον ο ορυκτός πλούτος, τα δάση και τα νερά της χώρας. Το συνέδριο λήγει στις 5 το πρωί της 27ης Οκτώβρη.
Την ίδια μέρα ο Κερένσκι και ο Κρασνόφ, με τα στρατεύματα που ελέγχουν, καταλαμβάνουν την Γκάτσινα, που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα έξω από την Πετρούπολη, και απειλούν να εισβάλουν στην Πετρούπολη. Η κατάσταση εξακολουθεί να είναι κρίσιμη. Ο Λένιν με τον Στάλιν επεξεργάζονται το σχέδιο άμυνας της πόλης από την επίθεση των αντεπαναστατικών στρατευμάτων. Εκδίδεται διάταγμα για τη δημιουργία εργατικής πολιτοφυλακής. Δίνουν εντολές για κατασκευή χαρακωμάτων και ζητούν από τους εργάτες στο εργοστάσιο Πουτίλοφ να στείλουν κανόνια.
Στις 29 Οκτώβρη οι μπολσεβίκοι καταλαμβάνουν το τηλεφωνικό κέντρο, το τηλεγραφείο και το στρατιωτικό ξενοδοχείο μετά από μάχες με τους ευέλπιδες. Την επομένη, κοκκινοφρουροί ζητούν από τους ευέλπιδες που είναι μέσα στη σχολή τους να καταθέσουν τα όπλα. Αυτοί αρνούνται, τα σοβιετικά στρατεύματα κυκλώνουν τη σχολή και ρίχνουν καταιγιστικά πυρά στο κτίριο. Σε λίγο οι ευέλπιδες παραδίδονται.
Τη νύχτα 30-31 Οκτώβρη ο Κερένσκι προσπαθεί να κινηθεί εναντίον της Πετρούπολης, αλλά αποκρούεται από τις μπολσεβίκικες δυνάμεις (μάχη στο Πούλκοβο). Την 1η Νοέμβρη οι μπολσεβίκοι καταλαμβάνουν την Γκάτσινα. Έτσι οι αντεπαναστατικές ενέργειες των Κερένσκι-Κρασνόφ συντρίβονται. Η Πετρούπολη είναι ασφαλής.
Στις αρχές Νοέμβρη η νέα επαναστατική κυβέρνηση δημοσιεύει τα «Νοεμβριανά διατάγματα» που αφορούν τον τερματισμό του πολέμου, το μοίρασμα της γης, την εθνικοποίηση των βιομηχανικών επιχειρήσεων και των τραπεζών, την κατάργηση της κληρονομικότητας, την ισότητα των διαφόρων εθνοτήτων κ.ά.
Τα γεγονότα στη Μόσχα
Τις ίδιες μέρες στη Μόσχα γίνονται σκληρές μάχες μεταξύ των μπολσεβίκων και των κυβερνητικών στρατευμάτων. Στις 25 Οκτώβρη οι μπολσεβίκοι κυριαρχούν σε όλη σχεδόν την πόλη και πολιορκούν το Κρεμλίνο. Στις 28 Οκτώβρη κηρύσσεται στη Μόσχα γενική απεργία και ξεκινούν ακόμα πιο σφοδρές μάχες στους δρόμους της πόλης με τη συμμετοχή οπλισμένων εργατών. Στις 3 Νοέμβρη καταλαμβάνεται και το Κρεμλίνο και εγκαθιδρύεται η εξουσία των Σοβιέτ και στη Μόσχα.
Θα χρειαστούν άλλα 5 χρόνια πολέμου σε όλη την έκταση της Ρωσίας για να συντριβούν πλήρως οι λευκοφρουροί, τα αντεπαναστατικά στρατεύματα και οι στρατιές των ιμπεριαλιστών που θα επιχειρήσουν να καταπνίξουν το πρώτο εργατικό κράτος του κόσμου.
