Πρόσφατη μελέτη δύο αμερικανών οικονομολόγων του ΔΝΤ, που είχαν χαρακτηριστεί «προφήτες» της κρίσης της ευρωζώνης, χτύπησε πάλι την πόρτα της τελευταίας. Αυτή τη φορά με τη μορφή «ανησυχιών».
Η έκθεση
Όπως γράφει η «Καθημερινή», οι δύο συγγραφείς, Ταμίμ Μπαγιούμι (Tamim Bayoumi-ανώτερο στέλεχος του ΔΝΤ) και Μπάρι Άιχενγκριν (Barry Eichengreen-καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ), δεν είναι τυχαία πρόσωπα: πρόκειται για τους δύο οικονομολόγους που πριν από 25 χρόνια συνέταξαν μια από τις σημαντικότερες μελέτες για τη νομισματική ένωση της Ευρώπης, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι άριστη νομισματική περιοχή (optimal currency area). Στην αρχική τους εργασία, οι δύο συγγραφείς είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι στην ευρωζώνη υπάρχει μια ομάδα βορειοευρωπαϊκών χωρών (πυρήνας) με οικονομίες που έχουν υψηλό βαθμό συσχέτισης με τη γερμανική και μια ομάδα οικονομιών με χαμηλό βαθμό συσχέτισης με τη γερμανική (περιφέρεια), στην οποία εντάσσεται και η Ελλάδα.
Η «φούσκα» στην περιφέρεια
Στο νέο έγγραφο εργασίας (workingpaper), Μπαγιούμι και Άιχενγκριν διαπιστώνουν, με βάση την ανάλυση των νεότερων οικονομικών στοιχείων, κάτι που εκ πρώτης όψεως φαίνεται παράδοξο: από τότε που η νομισματική ένωση τέθηκε σε λειτουργία, οι οικονομίες της περιφέρειας έχουν πολύ υψηλό βαθμό συσχέτισης με τη γερμανική, σαν να έχουν ξαφνικά μετατραπεί σε οικονομίες του πυρήνα της ευρωζώνης. Εξηγώντας αυτό το παράδοξο φαινόμενο, οι οικονομολόγοι επισημαίνουν ένα μηχανισμό που θυμίζει χρηματοπιστωτική φούσκα, στον οποίο κεντρικό ρόλο έχουν οι τράπεζες:
«Η σταθεροποίηση της ευρωζώνης», τονίζουν, «θα απαιτήσει πιο σθεναρή, συντονισμένη ρύθμιση του ευρωπαϊκού τραπεζικού και οικονομικού συστήματος. Η Ευρώπη τώρα κινείται σε αυτή την κατεύθυνση, με τη δημιουργία ενός Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού και ενός κοινού μηχανισμού εκκαθάρισης προβληματικών τραπεζών. Το ερώτημα είναι αν κινείται γρήγορα και αν πηγαίνει αρκετά μακριά. Ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός δεν έχει δοκιμασθεί στη μάχη ακόμη. Η τραπεζική ένωση στερείται κοινού μηχανισμού εγγύησης των καταθέσεων με πλήρη χρηματοδότηση. Ανησυχούμε ότι, όσο αυτά θα συμβαίνουν, η ευρωζώνη θα παραμείνει επιρρεπής σε χρηματοδοτικές φούσκες και καταρρεύσεις με ανεπιθύμητα οικονομικά αποτελέσματα».
Ουσιαστικά οι δύο οικονομολόγοι αμφισβητούν κατά πόσο το ευρωπαϊκό οικονομικό μόρφωμα μπορεί να «πάει παραπέρα» ξεπερνώντας τα εθνικά όρια σε μια μορφή τραπεζιτικής ένωσης ή έστω –σε αυτό που τουλάχιστον τυπικά προτείνουν οι Γερμανοί, γιατί εδώ πρέπει να ψάχνει κανείς και τα νοήματα πίσω από τις… λέξεις- τον ευρωπαϊκό εποπτικό χρηματοπιστωτικό μηχανισμό.
Ο μηχανισμός του TARGET-2
Όπως γράφει πάλι η «Καθημερινή» σε παλιότερη αρθογραφία, «καρδιά» του νομισματικού συστήματος της ευρωζώνης είναι το σύστημα πληρωμών TARGET-2, μέσω του οποίου εκκαθαρίζονται οι ροές κεφαλαίων μεταξύ των εθνικών κεντρικών τραπεζών. Κάθε φορά που γίνεται μια εκροή κεφαλαίων από μια χώρα σε μια άλλη, η κεντρική τράπεζα της χώρας προέλευσης των κεφαλαίων καταγράφει ένα έλλειμμα και η τράπεζα της χώρας υποδοχής ένα πλεόνασμα.
Αυτό σημαίνει ότι αν και εθνικές οι συγκεκριμένες τράπεζες εντάσσονται σε ένα ενιαίο λογιστικό σύστημα καταγραφής. Στο απόγειο λοιπόν της «κρίσης της ευρωζώνης», το 2012, το «φευγιό» των κεφαλαίων των έξι ελλειμματικών τραπεζών της ευρωζώνης (μεταξύ αυτών της Ιταλίας και της Γαλλίας) οδήγησε σε ένα τεράστιο έλλειμμα 900 δισ. έναντι των πλεονασματικών τραπεζών του Βορρά. Κάτι που τότε ο Ντράγκι είχε χαρακτηρίσει ως «θρυμματισμό» της ευρωζώνης.
Η συζήτηση για την ευρωπαϊκή bad bank
Πιο πρόσφατα πυροδοτήθηκε από τον ίδιο τον Ντράγκι η συζήτηση για μια «κακιά τράπεζα» του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος στην οποία θα συγκεντρώνονταν όλα τα «τοξικά» στοιχεία του ενεργητικού των τραπεζών, δηλαδή τα «κόκκινα δάνεια», τα δάνεια που δεν εξοφλούνται. Η πρόταση που έτυχε της ευμενούς αντιμετώπισης από τον πρόεδρο του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ απορρίφτηκε… πάραυτα από το Βερολίνο. Με δηλώσεις του ο Σόιμπλε στο πρακτορείο Ρόιτερ τόνισε πως «δεν είναι σαφές ποια θα ήταν η προστιθέμενη αξία μιας ευρωπαϊκής κακής τράπεζας», για να προσθέσει ότι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αποτελούν πρόβλημα «μόνο σε ορισμένες χώρες». Είναι βέβαια αλήθεια πως η «νούμερο 1» τράπεζα της Ιταλίας αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με τα «κόκκινα» δάνεια. Μάλιστα στα τέλη του 2016 η κεφαλαιακή της επάρκεια είχε υποχωρήσει κάτω από το ελάχιστο όριο που της είχε υποδείξει η ΕΚΤ, στο 8%. Όμως και οι μεγαλύτερες τράπεζες Deutsche Bank και Commerzbank περιλαμβάνονται στις 12 πιο ασθενείς τράπεζες της Ευρώπης, καθώς τα τελευταία στρες τεστ έδειξαν ότι πάσχουν από ρευστότητα.
Είναι φανερό πως πίσω από την υπεράσπιση των… γερμανών φορολογούμενων, στους οποίους ο Σόιμπλε φοβάται τάχα μη φορτώσει τα βάρη της «κακιάς τράπεζας», υποκρύπτεται ο υπαρκτός φόβος όχι τόσο για πράγματα που ήδη έχουν αποκαλυφθεί σχετικά με τις ευρωπαϊκές τράπεζες όσο για την πραγματική διάσταση αυτών των αποκαλύψεων. Η ρεαλιστική εκτίμηση της κεφαλαιακής κατάστασης των γερμανικών και ευρύτερα ευρωπαϊκών τραπεζών δεν είναι κάτι που αφήνει αδιάφορο το γερμανικό οικονομικό επιτελείο. Αν και η προσέγγισή μας θα μπορούσε να παρεξηγηθεί ως… φιλογερμανική, αναγνωρίζουμε πως αυτό το επιτελείο ανησυχεί βλέποντας ότι το τραπεζιτικό σύστημα όχι μόνον της ευρωπαϊκής περιφέρειας (π.χ. Γαλλία, Ιταλία δεν είναι… περιφέρεια) είναι ευάλωτο σε διείσδυση «αλλότριων» επενδυτικών σχημάτων. Τα διάφορα funds είδαν φως και… μπήκαν, αγοράζοντας μαζικά «κόκκινα δάνεια» και φυσικά όχι μόνο στη χώρα μας: Σύμφωνα με έρευνα της Deloitte (μεγάλη πανευρωπαϊκή εταιρεία οικονομικών συμβούλων), το πρώτο εξάμηνο του 2016 οι ευρωπαϊκές τράπεζες προέβησαν σε πωλήσεις «κόκκινων» δανείων 112 δισ. ευρώ, ξεπερνώντας μέσα σε έξι μήνες κατά 7,7 δισ. ευρώ τις πωλήσεις του δωδεκαμήνου 2015 που ανήλθαν σε 104,3 δισ. ευρώ. Το 10% των πωλήσεων αντιστοιχεί στην Ιταλία. Προφανώς οι Γερμανοί δεν θέλουν να μπλέξουν σε μία τέτοια διαδικασία υφαρπαγής ελέγχου και «νόθευσης».
Οι πολλές ταχύτητες
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των διαφορετικών ταχυτήτων στο εσωτερικό της ευρωζώνης, το χρηματοπιστωτικό της σύστημα (που καταγράφει τα κεφάλαια ευρωπαϊκά αλλά τα χρεώνει… εθνικά!) δεν είναι η μοναδική ανορθογραφία του όλου εγχειρήματος. Συνδέεται βέβαια αυτό το σύστημα άμεσα με όλες τις αβαρίες και τις αντιφάσεις ενός τυπικά αλλά όχι ουσιαστικά «κοινού» νομίσματος, που πρέπει ωστόσο να διασφαλίζει την ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων (μία από τις τέσσερις «ελευθερίες» της ΕΕ). Όντως η ΕΕ δεν είναι η «άριστη νομισματική περιοχή» στην οποία είχαν πιστέψει ή «πειστεί» οι θιασώτες της λεγόμενης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (δεξιοί και αριστεροί, να μην ξεχνιόμαστε).
Είναι πραγματικά ενδιαφέρον τι σχεδιάζει επί τούτου η συμμορία των… τεσσάρων, καθώς στους τρεις ιμπεριαλιστές του σκληρού πυρήνα της ΕΕ που προ-συνεδρίασαν πριν από τη «γενέθλια» Σύνοδο της Ρώμης συμπεριλαμβάνεται πια και η Ισπανία. Όπως επίσης έχει σημασία να δούμε αν το άρθρο των δύο αμερικάνων οικονομολόγων του ΔΝΤ είναι δίκην αυτοεκπληρούμενης… προφητείας, προπομπός πιέσεων από τις ΗΠΑ και τη νέα τους κυβέρνηση σε αυτό το επίπεδο. Η κυβέρνηση Ομπάμα εξάλλου δεν έκανε λίγα επί τούτου. Η DBank μέχρι πρόσφατα έτρεχε στα αμερικάνικα δικαστήρια για να αντιμετωπίσει νομικούς μπελάδες. Οι Αμερικάνοι «κρατούν» επίσης την Ομοσπονδιακή Γερμανική Τράπεζα γνωρίζοντας ότι ήταν ο κεντρικότερος και βασικότερος «πλασιέ» και μεταπράτης σε πακέτα «παραγώγων» των αμερικάνικων επισφαλών στεγαστικών δανείων στην Ευρώπη…
Επελάσεις και… αποβάσεις
Ήδη αγγλοσαξονικά και υπερατλαντικά επενδυτικά σχήματα αγοράζουν μαζικά μετοχές ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, προβλέποντας αύξηση της κερδοφορίας τόσο από τη μείωση της αξίας του ευρώ έναντι του δολαρίου όσο και λόγω της χαμηλής βάσης που είναι σήμερα αποτιμημένες οι μετοχές των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, η οποία δίνει περιθώρια ανόδου ύστερα από χρόνια καθίζησης. Αλλά και «απόδοσης» των αντεργατικών μέτρων, θα προσθέταμε από μεριάς μας περισσότερο… διαισθητικά.
Δεν αμφισβητούμε την «οικονομία», όπως επίσης γνωρίζουμε πως το κεφάλαιο «σπεύδει» εκεί που μυρίζεται κέρδη. Και η Ford εξάλλου αγνόησε τον Τραμπ και κάνει επενδύσεις στην Ευρώπη. Η αμερικανική εταιρεία επενδύει 600 εκατομμύρια ευρώ στη μονάδα παραγωγής στο Saarlouis (Γερμανία) στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την παραγωγή της επόμενης γενιάς Ford Focus. Αυτό βέβαια είναι κάτι διαφορετικό. Πρόκειται για άμεση επένδυση εκτός ΗΠΑ και όχι για εξαγορά μετοχών επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων εκτός ΗΠΑ, που είναι άλλο πράγμα. Δεν μπορούμε κατά συνέπεια να αποφύγουμε να δούμε σε αυτές τις κινήσεις και χαρακτηριστικά οικονομικής… απόβασης, ιδιαίτερα αν συνδυαστούν με την επέλαση στα ενεργητικά των τραπεζών… Έστω και εξ αντικειμένου!
