Υγειονομικοί και λαός, στην κίνησή τους με αφορμή την επίθεση των δυνάμεων του συστήματος, έρχονται αντιμέτωποι με μια σειρά απόψεις ιδεολογικού και πολιτικού χαρακτήρα που εκπορεύονται τόσο από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις όσο και της εν γένει Αριστεράς. Πώς πρέπει να σταθούν απέναντι σ” αυτές; Και, κυρίως, με ποιο τρόπο οφείλει να ξεδιπλωθεί η πάλη τους και σε ποια κατεύθυνση;
1. Το περιβόητο «κράτος πρόνοιας» ή, κατ” άλλους, «η κοινωνία αλληλεγγύης»
Το μοντέλο αποτέλεσε την κυρίαρχη γραμμή πλεύσης του καπιταλισμού μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ιδιαίτερα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Υπήρξε αποτέλεσμα δύο παραγόντων:
- της ύπαρξης του σοσιαλιστικού στρατοπέδου (με τη γνωστή πολιτική πάνω στα λεγόμενα κοινωνικά ζητήματα, αποτέλεσμα και έκφραση της ταξικής πάλης σε συνθήκες οικοδόμησης σοσιαλισμού) και της πίεσης που αντανακλούσε.
- της ισχυρής αντιστασιακής-διεκδικητικής βάσης πάνω στην οποία συγκροτήθηκε το λαϊκό, εργατικό, αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα στις ίδιες τις καπιταλιστικές χώρες της δυτικής Ευρώπης.
Η σοσιαλδημοκρατία ανέλαβε να βγάλει το σύστημα από τη δύσκολη θέση προωθώντας συγκεκριμένες πολιτικές με στόχο την αποτροπή της ανάπτυξης του κινήματος σε αντικαπιταλιστική, αντιιμπεριαλιστική και ανατρεπτική κατεύθυνση. Το ζήτημα της περίθαλψης αποτέλεσε την αιχμή του δόρατος της υποτιθέμενης «φιλολαϊκής» πολιτικής των δυνάμεων του συστήματος.
Εδώ και αρκετά χρόνια οι πάσης φύσης σοσιαλδημοκράτες αλλά και αριστεροί (αναφερόμαστε σε πολιτικές δυνάμεις) ολοφύρονται για το τέλος του κράτους-πρόνοιας. Πώς είναι δυνατόν αυτό να κατεδαφίζεται, αφού πρόσφερε τόσα στη σταθεροποίηση του συστήματος; Η απάντηση είναι σχετικά απλή: Δεν είναι πλέον απαραίτητη στο σύστημα, γιατί ακριβώς εξέλειψαν οι πιο πάνω δύο σημαντικοί παράγοντες. Έτσι το σύστημα εφορμά ακάθεκτο, παίρνοντας πίσω τις όποιες παραχωρήσεις της προηγούμενης περιόδου.
Όσοι εξακολουθούν να ονειρεύονται την επιστροφή του «κράτους-πρόνοιας» είναι απλώς… βαθιά νυχτωμένοι. Και, κυρίως, αποπροσανατολίζουν τη σκέψη και τη δράση όσων σήμερα παλεύουν, αντιστέκονται και διεκδικούν.
2. Το ΕΣΥ και η προϊούσα αποδόμησή του
Μέσα σ” αυτό το πλαίσιο, φτιάχτηκε στη χώρα μας στα μέσα της δεκαετίας του ’80 (και αρκετά καθυστερημένα σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες) το επονομαζόμενο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Αποτέλεσε το αποτέλεσμα ενός συμβιβασμού ανάμεσα σε μερίδες του μεγάλου κεφαλαίου (μεγαλοκλινικάρχες της εποχής), τα «νέα τζάκια» και κοινωνικά στρώματα που έκφραζε το ΠΑΣΟΚ. Πολύ σύντομα αυτός ο συμβιβασμός (με μια έννοια, αν θέλετε, είχε υπάρξει σ” ολόκληρη την κοινωνία) έγειρε καθοριστικά προς το μεγάλο κεφάλαιο.
Στην πορεία των χρόνων (και με βάση την κυριαρχία σε παγκόσμιο επίπεδο – και ιδιαίτερα στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις- των πιο «καθαρόαιμων» εκφράσεων του συστήματος) είχαμε αντίστοιχη εφαρμογή ανάλογων πολιτικών και στη χώρα μας. Δικαιώματα και κατακτήσεις δεκαετιών γκρεμίζονται το ένα μετά το άλλο. Παραχωρήσεις πάσης φύσης παίρνονται πίσω. Ο περιβόητος νόμος Παπαδόπουλου (Ν.2889/2001) αποτέλεσε έκφραση της κυριάρχησης αυτών των τάσεων σε θεσμικό επίπεδο. Με μια έννοια, ήρθε ν” αποτυπώσει αυτό που ήδη συνέβαινε στην καπιταλιστική αγορά: εισαγωγή μάνατζμεντ στα κρατικά νοσοκομεία, μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση του κοινωνικού αγαθού της υγείας, ιδιωτικοποιήσεις και λειτουργία των νοσοκομείων με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Ταυτόχρονα, μετακύλιση του κόστους της περίθαλψης στις πλάτες του λαού και προσπάθεια εμπέδωσης του δόγματος «όποιος έχει ανάγκη περίθαλψης θα έχει λίγες και ακριβές επιλογές» (βλέπε Π.Σ. εκείνης της περιόδου).
Σήμερα η επίθεση προχωράει με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς. Οι μάνατζερ κάνουν τη δουλειά για την οποία πληρώνονται παχυλά, οι συγχωνεύσεις δίνουν τη θέση τους στα κλεισίματα κρατικών φορέων περίθαλψης, οι διαθεσιμότητες-απολύσεις είναι ήδη μια πραγματικότητα. Κι ακόμα δεν είδαμε τίποτα, αφού άνοιξαν «οι πύλες της κολάσεως» για πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια περίθαλψη.
Είναι απορίας άξιο το τι ακριβώς υπερασπίζονται όσοι τάσσονται σήμερα υπέρ του ΕΣΥ, ενός μοντέλου δηλαδή που έχει ήδη χάσει το κυρίαρχό του χαρακτηριστικό, αυτό της καθολικότητας.
3. Η ακατάσχετη προτασεολογία και η πραγματικότητα του συστήματος
Στη συζήτηση αυτή παρεμβαίνουν οι πάντες: οι κατ’ εξοχήν συστημικές δυνάμεις μέσω των αστικών κυβερνήσεων και των «ειδικών» (Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας)• οι δυνάμεις της ρεφορμιστικής αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ) • το σύνολο, σχεδόν, των δυνάμεων της εκτός των τειχών Αριστεράς. Προτάσεις επί προτάσεων, μοντέλα επί μοντέλων και επί παντός επιστητού.
Για τις αστικές δυνάμεις τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Τα μοντέλα που προτείνουν και οι προτάσεις τους (όταν εφαρμόζονται) είναι συνήθως αντιγραφή «απ” έξω» (το αγγλικό μοντέλο, το γαλλικό, το γερμανικό κ.λπ.). Είναι και αυτό ένα δείγμα «ανεξαρτησίας» σκέψης και υλοποίησης-εφαρμογής.
Οι ρεφορμιστικές κοινοβουλευτικές δυνάμεις με τη σειρά τους πάντα υπερηφανεύονταν ότι έχουν τις «καλύτερες» προτάσεις. Το ερώτημα είναι σε ποιον απευθύνονταν. Ή, καλύτερα, ποιος θα τις υλοποιούσε. Η αστική τάξη και οι κυβερνήσεις της τα άκουγαν όλα αυτά και στο τέλος πάντα έκαναν ό,τι υπηρετούσε το ταξικό τους συμφέρον.
Για τις αριστερές δυνάμεις είναι περίπου ζήτημα «τιμής». «Δεν μπορεί να είμαστε σκέτη άρνηση», «κάτι πρέπει να προτείνουμε», ήταν και παραμένουν τα βασικά μότο. Και το άγχος γίνεται όλο και μεγαλύτερο, όσο δεν υιοθετείται τίποτε απ” όλα όσα προτείνουν. Είναι και αυτή η άρχουσα τάξη, βλέπετε, που έπαψε να έχει… ευαισθησίες!
Το σύστημα και οι δυνάμεις του οξύνουν την ταξικότητα του (όποιου) συστήματος κρατικής περίθαλψης υπάρχει. Μετράει πλέον «η τσέπη» σχεδόν σε κάθε τι. Η επιδιόρθωση της εργατικής δύναμης κοστίζει πλέον περισσότερο απ’ ό,τι η προσδοκία μελλοντικής εκμετάλλευσής της. Ο καθένας αφήνεται στην τύχη του. Η περίθαλψη μετατρέπεται σε ατομική ευθύνη. Στο τέλος-τέλος, όσοι ζήσουν! «Περισσεύει», άλλωστε, πολύς κόσμος σε συνθήκες γενικευμένης καπιταλιστικής κρίσης. Όσο για τις διάφορες προτάσεις, μπορεί κάτι να υιοθετηθεί μόνο στο βαθμό που είναι απολύτως συμβατό με τις προτεραιότητες του συστήματος στη συγκεκριμένη φάση του κύκλου του.
4. Κρατική ή ιδιωτική περίθαλψη; Ένα κάλπικο δίλημμα
Εδώ πια μπαίνουν οι διαχωριστικές γραμμές. Υπάρχουν, από τη μια, οι «κρατιστές» και, από την άλλη, όσοι είναι με την «ιδιωτική πρωτοβουλία». Τώρα, αν και οι δύο τομείς στο ζήτημα της περίθαλψης λειτουργούν με τον ίδιο περίπου τρόπο, λίγη σημασία έχει. Ο καβγάς γίνεται για την ταμπέλα.
Πίσω απ” αυτήν την «αντιπαράθεση» κρύβεται η άποψη του καθενός για το χαρακτήρα του κράτους, γιατί για τον ιδιώτη καπιταλιστή τα πράγματα είναι εμφανή και ξεκαθαρισμένα. Πεδίο ταξικής πάλης το αστικό κράτος για τις περισσότερες δυνάμεις της Αριστεράς και όχι μόνο στο ζήτημα που εξετάζουμε. Δεν έχουμε παρά να κάνουμε την παρέμβασή μας (οι θεσμοί της συνδιοίκησης είναι αποκαλυπτικοί) και ο υποκειμενικός παράγοντας να «αλώσει» το βασικό όργανο κυριαρχίας τής αστικής τάξης πάνω στην εργατική και συνολικά το λαό. Οι «βαθιές διαρθρωτικές αλλαγές» (γνωστή έκφραση της ρεφορμιστικής Αριστεράς εδώ και δεκαετίες) δίνουν τη θέση τους στο «αποκλειστικά δημόσιο σύστημα περίθαλψης» και στην «κατάργηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας» (ΚΚΕ). Κάπως έτσι το σύστημα θα αυτοαναιρεθεί, αφού αυτό το αίτημα τίθεται στο σήμερα και όχι στη «λαϊκή εξουσία».
Για τις αστικές δυνάμεις (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ) και τον ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να υπάρχει αλληλοκάλυψη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα («συμπληρωματικότητα» το ονομάζουν). Ο ιδιωτικός τομέας θα καλύπτει τα κενά του κρατικού, σε «αρμονική συνεργασία». Μάλλον πιο κοντά στις σημερινές αναγκαιότητες του συστήματος βρίσκεται αυτή η τοποθέτηση. Το ζήτημα είναι ότι δεν απαντά στις ανάγκες του λαού και του κινήματος.
Οι εργαζόμενοι και ο λαός (ασφαλισμένοι και ανασφάλιστοι, Έλληνες και μετανάστες) απαιτούν την παροχή ΔΩΡΕΑΝ περίθαλψης όποτε την έχουν ανάγκη. Το δικαίωμά τους αυτό είναι ανεξάρτητο από τον τρόπο που θα επιλέξει το σύστημα (για την ακρίβεια θα υποχρεωθεί) να τους το παρέχει. Αυτό που καταργείται σήμερα είναι ο ΔΩΡΕΑΝ χαρακτήρας της περίθαλψης. Μπορεί να συρρικνώνεται ο κρατικός τομέας σε όφελος του ιδιωτικού, αλλά δεν εκτιμούμε ότι θα καταργηθεί τελείως. Άλλωστε, «πτωχοκομεία» (κρατικά-δημοτικά) εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα και στη Μέκκα του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ.
5. Κατευθύνσεις-στόχοι πάλης για το κίνημα
«Υγεία είναι η κατάσταση ισορροπίας του ανθρώπου με το περιβάλλον». Κάπως έτσι σε συντομία έχει προσδιορίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τη συγκεκριμένη έννοια. Μόνο που αυτή η οριοθέτηση είναι λειψή, γιατί λείπει ο ταξικός της προσδιορισμός. Πώς μπορούν οι λαϊκές μάζες να έχουν υγεία μέσα σ’ ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα που τους καταπιέζει και δημιουργεί τους όρους της αρρώστιας σε μαζική κλίμακα; Σ” αυτό αποφεύγουν να τοποθετηθούν οι κύριοι «επιστήμονες»!
Οι εργαζόμενοι, βέβαια, και ο λαός γνωρίζουν ότι η διατήρηση της υγείας τους, της ίδιας της ύπαρξής τους, προϋποθέτει την παροχή περίθαλψης όλων των βαθμίδων. Χρειάζονται γιατρό, εξετάσεις, φάρμακα, νοσοκομεία, όλα όσα είναι απαραίτητα για την αναπαραγωγή τους. Και αυτά ακριβώς είναι που τους στερεί το σύστημα σήμερα.
Θεωρούμε ότι το αίτημα-στόχος πάλης για ΠΛΗΡΗ ΚΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ ΛΑΟ, ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ είναι αυτό που μπορεί να συγκροτήσει την πάλη, να δημιουργήσει όρους μαζικού κινήματος και να θέσει το ζήτημα στην πραγματική του διάσταση. Μπορεί να ενοποιήσει τους επιμέρους χώρους (πολυϊατρεία, κέντρα υγείας, νοσοκομεία), τους εργαζόμενους σ” αυτούς και τις ευρύτερες λαϊκές δυνάμεις σ’ ένα μέτωπο υπεράσπισης του δικαιώματος στην περίθαλψη που το σύστημα επιχειρεί να καταργήσει.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, παλεύουμε για να μη κλείσει κανένας χώρος κρατικής περίθαλψης, όλων των επιπέδων. Γιατί ο λαός αναγνωρίζει τους υπεύθυνους για την περίθαλψή του στο συλλογικό καπιταλιστή, το αστικό κράτος.
Ταυτόχρονα, παλεύουμε για το ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ όλων των εργαζομένων σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Σήμερα που το σύστημα καταργεί στην πράξη τη μόνιμη και σταθερή δουλειά, είναι ανάγκη να δυναμώσει και να πλατύνει το κίνημα ενάντια στις διαθεσιμότητες-απολύσεις. Η μονιμότητα στο Δημόσιο αποτελεί κατάκτηση συνολικά για τους εργαζόμενους. Οι εργαζόμενοι στον τομέα της κρατικής περίθαλψης δίκαια υπερασπίζονται τις θέσεις εργασίας τους και δεν έχουν ν’ απολογηθούν σε κανέναν.
Αλήθεια, μπορεί το ιμπεριαλιστικό-καπιταλιστικό σύστημα να ικανοποιήσει αυτά τα δύο βασικά αιτήματα; Η απάντηση είναι -νομίζουμε- προφανής και δεν αφορά μόνο τη σημερινή κρίση του συστήματος, αλλά ολόκληρη την ιστορική του διαδρομή. Όχι, λοιπόν! Η πραγματική διέξοδος και σε αυτό το ζήτημα, απ’ τη σκοπιά του λαού, μπορεί να δοθεί μόνο μετά την ανατροπή και την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας. Μέχρι τότε η θέση «Η ΥΓΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΟΧΙ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ» μπορεί, ως προμετωπίδα των αγώνων μας, να χαράζει την προοπτική τους.
Σ.Π.
