Με τη Συνθήκη του Μινσκ, τον Μάρτη του 2014, είχαμε την επίσημη κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία, η οποία στη συνέχεια συνοδεύτηκε από την άμβλυνση της αντιπαράθεσης (ουσιαστικά μετωπικής σύγκρουσης) μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Βέβαια, ο πόλεμος κάθε άλλο παρά τελείωσε και οι συγκρούσεις «χαμηλής κλίμακας» είναι καθημερινό φαινόμενο στην ανατολική Ουκρανία. Έκτοτε η Ουκρανία έφυγε από το προσκήνιο, αφού ήδη το κέντρο βάρους της αντιπαράθεσης πέρασε στη Μ. Ανατολή. Μάλιστα το «Ουκρανικό ζήτημα» αναφέρεται πια στις αναλύσεις μόνο ως δευτερεύον διαπραγματευτικό χαρτί στο περίπλοκο «πόκερ» μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ! Είναι όμως έτσι;
Πριν λίγες μέρες ο Πούτιν, στην ετήσια ομιλία του για την κατάσταση της Ρωσίας, υιοθέτησε έναν συμβιβαστικό τόνο και ήταν ηπιότερος απ’ ό,τι συνήθως. Ήταν όμως αρκετά σαφής στο ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να υπερασπίζεται «σθεναρά» τα συμφέροντά της. Σε όχι και πολύ παλιές δηλώσεις του, ήταν και απόλυτος και κυνικός: «[…] τα όσα αφορούν στην «πόρτα» μας και στα σύνορά μας, με τους πρώην συμμάχους μας και αδέλφια μας Ουκρανούς, αφορούν αποκλειστικά τη Ρωσία και την Ουκρανία […]. Εμείς πάντως δεν θα αφήσουμε το ΝΑΤΟ να απαγάγει την Ουκρανία»! Και αυτό είναι το γενικό πλαίσιο από πλευράς Ρωσίας. Η αλλαγή τόνου σήμερα μπορεί να ερμηνευτεί, ως ένα βαθμό, από το γεγονός ότι δεν υπήρχε λόγος να ενισχύσει την αντι-δυτική ρητορική του πριν από την ορκωμοσία του Τραμπ τον Ιανουάριο. Ο Τραμπ προεκλογικά είπε πράγματα που υποδήλωναν μια ριζοσπαστική αλλαγή στην αμερικανική πολιτική σε σχέση με την Ουκρανία. Ωστόσο, ο πραγματικός λόγος μπορεί να μην ήταν κάτι περισσότερο από το γεγονός πως το σημερινό πολιτικό κατεστημένο της Ουκρανίας – όπως και όλη σχεδόν η Ευρώπη – έδωσε την υποστήριξή του ανοιχτά υπέρ της Κλίντον.
Παρά τις πολεμικές συγκρούσεις στην περιοχή του Ντονμπάς, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ουκρανίας, της Ρωσίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας συναντήθηκαν στις 29 του Νοέμβρη στο Μινσκ, για να εξετάσουν για μια ακόμη φορά, πώς θα πρέπει να διαμορφωθεί ο λεγόμενος «οδικός χάρτης» για την εφαρμογή της Συμφωνίας του Μινσκ. Η Συμφωνία του Μινσκ προβλέπει, εκτός από την ανταλλαγή αιχμαλώτων, τοπικές εκλογές στο Ντονμπάς και τροποποίηση του ουκρανικού Συντάγματος, ώστε να δοθεί περισσότερη «αυτονομία» στην περιοχή. Φυσικά, όπως ήταν αναμενόμενο, «Δεν υπήρξε καμία πρόοδος», και δεν χρειαζόταν να το επιβεβαιώσει ο Ρώσος ΥΠΕΞ, Λαβρόφ. Η εκτίμηση άλλωστε είναι κοινή για όλες τις πλευρές: η εφαρμογή των ειρηνευτικών συμφωνιών είναι «μπλοκαρισμένη»! Και ενώ έτσι έχουν τα πράγματα, κανονίστηκε μια ακόμα συνάντηση της «ομάδας επαφής» [τεχνικά κλιμάκια των δύο πλευρών συν τον ΟΑΣΕ (Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη)], για την Τετάρτη 7 Δεκέμβρη. Απλά για να διατηρείται η αίσθηση ότι οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν καταρρεύσει εντελώς.
Στο μεταξύ διάστημα, το Κίεβο ξεκίνησε και ολοκλήρωσε πυραυλικές δοκιμές στη νότια Χερσώνα, στα σύνορα με την Κριμαία. Για τα δεδομένα της περιόδου, είναι μία εξέλιξη που ενισχύει την, έτσι κι αλλιώς, υπάρχουσα ένταση. Η Ρωσία αρχικά μίλησε για επικίνδυνη εξέλιξη και κατηγόρησε την Ουκρανία ότι επιδιώκει να δημιουργήσει «κατάσταση νευρικότητας», με το να «πειραματίζεται» με τα αντανακλαστικά της Μόσχας, και απείλησε ότι θα καταρρίψει κάθε πύραυλο και θα καταστρέψει τους εκτοξευτήρες τους, αν το Κίεβο παραβιάσει τον εναέριο χώρο της Κριμαίας. Τελικά, οι δοκιμές δεν απείλησαν ούτε την εναέρια κυκλοφορία ούτε τα χωρικά ύδατα της Ρωσίας, η πρόκληση ωστόσο καταγράφεται ως ένα ακόμα γεγονός που αθροίζεται στις εκατέρωθεν κινήσεις στρατιωτικής τακτικής.
Τους τελευταίους δύο μήνες, η Ρωσία διεξήγαγε εκτεταμένες στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορα με την Ουκρανία, συμπεριλαμβανόμενης και της Κριμαίας και της Λευκορωσίας. Σύμφωνα με το ανακοινωθέν του ρωσικού υπουργείου Άμυνας, σχεδιάζεται μεγάλη αύξηση στρατιωτών και εξοπλισμού στη Λευκορωσία, το 2017.
Έχουμε λοιπόν μια συμφωνία ανάγκης για όλους τους εμπλεκόμενους, διάτρητη, που παραβιάστηκε επανειλημμένα -κι ακόμη παραβιάζεται- κύρια από την πλευρά του Κιέβου και που στην ουσία δεν ήρθε για να λύσει το πρόβλημα, μιας και τα γενεσιουργά του αίτια είναι εκτός Ουκρανίας. Μέχρι σήμερα, στο Ντονμπάς, καταγράφονται πάνω από δέκα χιλιάδες νεκροί, δεκάδες χιλιάδες τραυματίες και μαζικός εκτοπισμός 2,5 εκατομμυρίων ανθρώπων. Η ανεργία και ο πληθωρισμός «καλπάζουν», ενώ πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι επιζούν αποκλειστικά χάρη στα διάφορα Επισιτιστικά Προγράμματα. Και αυτά δεν αφορούν μόνο στην εμπόλεμη ζώνη στις ανατολικές επαρχίες. Η παραπαίουσα κυβέρνηση του Ποροσένκο κήρυξε πριν από λίγες εβδομάδες και επίσημα στάση πληρωμών προς τους διεθνείς πιστωτές και προς τη Ρωσία, στην οποία οφείλει πάνω από 3 δισ. δολάρια. Ήδη διάφορα κέντρα της Δύσης δεν κρύβουν τη δυσαρέσκειά τους για αυτό το εξάμβλωμα κυβέρνησης που τοποθέτησαν στο Κίεβο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση του πρώην προέδρου της Γεωργίας, Σαακασβίλι. Αφού διώχθηκε από τη χώρα του, έγινε «Ουκρανός» και χρίστηκε κυβερνήτης της Οδησσού, τον Μάη του 2015. Παραιτήθηκε το προηγούμενο μήνα, αφού ήρθε σε ρήξη με τον Ποροσένκο και ίδρυσε νέο κόμμα, το «Κίνημα Νέων Δυνάμεων». Έχει πολύ καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ και η κίνησή του σημειώνεται σε μια περίοδο φθοράς των άλλων κομμάτων.
Είναι φανερό πως πολλά κρίσιμα ζητήματα με άξονα την Ουκρανία είναι αυτή τη στιγμή «παγωμένα», ιδιαίτερα σε ότι αφορά τους σχεδιασμούς και τις στοχεύσεις των δυτικών. Με την ήττα των δυνάμεων της δοτής κυβέρνησης του Κιέβου επί του στρατιωτικού πεδίου, η προσάρτηση της Κριμαίας, αλλά και η απειλή κατάληψης από τους «αυτονομιστές» του -στρατηγικής σημασίας- λιμανιού της Μαριούπολης οδήγησαν εσπευσμένα στη Συνθήκη του Μινσκ. Τα ρίσκα που πήρε τότε ο Πούτιν του απέδωσαν σημαντικά οφέλη τόσο σε επίπεδο τακτικής όσο και στρατηγικής.
Το σημερινό μπλοκάρισμα για τους δυτικούς έχει πολλές και δύστροπες πτυχές. Ιδιαίτερα για την ΕΕ (Γερμανία), που έχει επωμιστεί ένα μεγάλο βάρος των διεκπεραιώσεων. Και μάλιστα όταν ο «προεκλογικός Τραμπ» (και ίσως και ως πρόεδρος) θεωρεί πως η Ουκρανία δεν είναι μία από τις κύριες προτεραιότητες της εξωτερικής του πολιτικής, αντιμετωπίζοντας την εκεί κατάσταση σαν ένα κυρίως ευρωπαϊκό πρόβλημα, το οποίο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από τους Ευρωπαίους ηγέτες! Αν πρακτικά αυτό σημαίνει πως η πίεση για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ατονήσει, τίθεται το ερώτημα, πώς η ΕΕ(Γερμανία) – μαζί με όλα τα άλλα προβλήματα που ταλανίζουν την «Ένωση» – θα διαχειριστεί την όλη κατάσταση.
Όλα αυτά ωστόσο δεν σημαίνουν ότι οι ΗΠΑ ετοιμάζονται να «παραδώσουν» την Ουκρανία στον Πούτιν. Αυτό και για έναν Τραμπ θα ήταν μια κακή «επιχειρηματική» συμφωνία. Και ούτε θα δούμε τη νέα αμερικανική κυβέρνηση να προτάξει την άρση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας ή να ανατρέπει τη θέση της για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Άλλωστε η βάση της ρεπουμπλικανικής εξωτερικής πολιτικής στο Κογκρέσο στηρίζει σθεναρά το Κίεβο.
Βέβαια το φάσμα των πιθανών προσεγγίσεων των αμερικανορωσικών σχέσεων από τη νέα κυβέρνηση διαμορφώνει διάφορα σενάρια. Όμως, η στελέχωση της νέας κυβέρνησης που ετοιμάζεται, δείχνει πως ακόμα και αν έχουμε κάποια τροποποίηση της αμερικανικής πολιτικής, δεν θα πρόκειται για κάτι το δραματικό. Ενδεχόμενα να βολεύει τις ΗΠΑ η σύγκρουση να συνεχιστεί στο σημερινό χαμηλό επίπεδο. Αυτό θα αναγκάσει τους Ευρωπαίους να παραμείνουν σε μια κατάσταση πίεσης, και όχι μόνο πολιτικής. Ταυτόχρονα, θα είναι ένα πολύ χρήσιμο ατού για την Ουάσιγκτον σε ζητήματα περισσότερο κρίσιμα. Άλλωστε δεν δικαιολογείται χαλάρωση… καθώς κάποιοι «φίλοι του Πούτιν» κέρδισαν πρόσφατα τις εκλογές σε Μολδαβία, Βουλγαρία (βλέπε σχετικό άρθρο στη προηγούμενη ΠΣ).
Το καλύτερο που μπορεί να περιμένει το Κρεμλίνο, στο άμεσο μέλλον, είναι να μην δει μπροστά του μια «ενιαία» δύση και μια νέα κίνηση επέκτασης του ΝΑΤΟ. Σε ότι αφορά το πρώτο, καταγράφονται ήδη δυσκολίες. «Το να παραμείνει ενωμένη η Δύση απέναντι στη Ρωσία στο θέμα της σύρραξης της Ουκρανίας και σε γενικότερα διεθνή ζητήματα και να οικοδομήσει μια τόσο αδιαμφισβήτητη και ενιαία πολιτική απέναντι στη Ρωσία, όπως επί Ομπάμα, θα είναι τώρα δυσκολότερο». Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Τουσκ, στη «γενικής φύσης» συζήτηση που είχε με τον Τραμπ.
Στην ίδια πάντως συνάντηση, και σε σχετική ερώτηση, ο Τραμπ ήταν σαφής: «Υπάρχουν λόγοι για τους οποίους ο δυτικός κόσμος… αποφάσισε υπέρ μιας σκληρής στάσης έναντι της Ρωσίας και κανένας από αυτούς τους λόγους δεν έχει πάψει να ισχύει». Και αυτό είναι το γενικότερο πλαίσιο που κάθε «φιλοαμερικανός» πρόεδρος των… ΗΠΑ οφείλει να κινείται!
Χ.Β
