Το κλείνει η αστική τάξη το «μαγαζί»; Η πρόσφατη αυτοκτονία του «πατριάρχη» της εταιρείας πετρελαιοειδών Μαμιδάκης και οι εξελίξεις με τη διαδικασία πτώχευσης του Μαρινόπουλου ίσως γεννούν παρόμοια ερωτήματα. Βοηθά βέβαια και το περιβάλλον (γεωπολιτικό, οικονομικό, πολιτικό) μέσα στο οποίο εξελίσσονται όλα αυτά και όπου η υποβάθμιση –τουλάχιστον- της μεγαλοαστικής τάξης της χώρας είναι δεδομένη. Μικρό ρόλο παίζει αν το σύνολο των αναλύσεων της πολυποίκιλης Αριστεράς τοποθετείται με τη λογική «τόσο το χειρότερο για το δεδομένο»…
Οι δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις-παραδείγματα
Και οι δύο εταιρείες ή καλύτερα όμιλοι εταιρειών που υπάχθηκαν στη διαδικασία πτώχευσης του άρθρου 99 είναι αρκούντως χαρακτηριστικές ως παραδείγματα. Ας τις δούμε:
Ο Μαρινόπουλος ή οι Μαρινόπουλοι –καλύτερα- δεν ξεκίνησαν ως έμποροι. Προέρχονται από την καρδιά τού πλέον «παραγωγικού» κομματιού της μεγαλοαστικής τάξης, τη γνωστή φαρμακοβιομηχανία ΦΑΜΑΡ που μεσουράνησε μεταπολεμικά και μέχρι σχεδόν τις μέρες μας, τις εποχές που το γνωστό –για τους παλαιότερους- «αλγκόν» δεν είχε εκτοπιστεί ακόμα από την ασπιρίνη και τις παρακεταμόλες. Από τη συσσώρευση που απέκτησαν οι Μαρινόπουλοι πέρασαν στη μαζική λιανική των σουπερμάρκετ. Με ιδιαίτερη –και λόγω σπουδών- σχέση με τους Γάλλους, έδειξαν σαφή προτίμηση στις συμμαχίες με κεφάλαια αυτής της εθνικότητας. Οι λιγότερο… παλιοί θα θυμούνται τα Prisunic Marinopoulos στις δεκαετίες ’70-’80.
Αυτή βέβαια η «ιδιαίτερη» σχέση με το γαλλικό εμπορικό κεφάλαιο θα αποδειχτεί –σύμφωνα πάντα με όσα γράφονται- οδυνηρή και μάλλον ταφόπλακα για τα επενδυτικά τους σχέδια. Όλοι συμφωνούν πως την περίοδο που οι Γάλλοι -βλέπε και «Εμπορική»- εγκατέλειπαν την Ελλάδα (τώρα βέβαια ετοιμάζουν πανηγυρικό come back, όπως με τα «νερά») η εξαγορά των Carrefours δεν ήταν κάτι που θα μπορούσε να «χωνέψει» ο όμιλος. Πολύ περισσότερο που συνέπεσε με τη μαύρη περίοδο των μνημονίων, όπου η κατανάλωση ακόμα και βασικών αγαθών μειώθηκε σημαντικά.
Σε συνδυασμό με «κανόνι» βασικής εταιρείας-προμηθευτή της επιχείρησης αλλά και την επιμονή τόσο των Μαρινόπουλων όσο και των άλλων προμηθευτών να διαγκωνίζονται αλλήλοις για μια θέση στα ράφια της πιο μεγάλης αλυσίδας λαϊκής κατανάλωσης, όταν όλα έδειχναν πως τα οικονομικά της μεγέθη επιδεινώνονται, μπορούμε στοιχειωδώς να εντοπίσουμε και να εξηγήσουμε τα αδρά χαρακτηριστικά μιας κρίσης που προφανώς δεν ήρθε από το… «πουθενά».
Αν αντιστρέψουμε το αφήγημα της οικογένειας Μαρινόπουλων, έχουμε την επιχειρηματική εξέλιξη της οικογένειας Μαμιδάκη με τις διακλαδώσεις τους. Σε αυτή την περίπτωση το ξεκίνημα έγινε από την εμπορία καυσίμων, όταν η «άλλη» οικογένεια της Κρήτης (όνομα και μη χωριό) ασχολήθηκε με τη διύλιση-παραγωγή των μετα-προϊόντων του πετρελαίου.
Σημαντικό χτύπημα για την κυρίαρχη μέχρι το ’80 οικογένεια στο χώρο της εμπορίας καυσίμων ήταν η μεγάλη πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις της στο Καλοχώρι της Θεσσαλονίκης, που βέβαια δρομολόγησε από την άλλη ένα μεγάλο πλάνο εκσυγχρονισμού των εγκαταστάσεων αποθήκευσης και επέκτασης του δικτύου σε μια εποχή που οι ανταγωνιστές αυξάνονταν και η «πίτα» μειωνόταν.
Από την εμπορία καυσίμων ένα κομμάτι της οικογένειας ασχολήθηκε και με την παραγωγή προϊόντων ποιότητας (π.χ. λάδι), χωρίς αυτή η διέξοδος να διασώσει –προφανώς- τον όμιλο που ήταν έτοιμος να αγοραστεί από μεγάλη εταιρεία καυσίμων του εξωτερικού η οποία την τελευταία στιγμή αποσύρθηκε εκτιμώντας ως επικίνδυνο ρίσκο το μέγεθος των ζημιών και των φανερών και κρυφών χρεών του ομίλου.
Και οι δύο περιπτώσεις συγκεντρώνουν όλα τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων της ελληνικής μεγαλοαστικής τάξης: επέκταση δραστηριοτήτων, «όμιλοι», συμμαχίες με το ξένο κεφάλαιο, ιδιαίτερες σχέσεις με την πολιτική εξουσία.
Ασκείται κριτική στην «εμμονή» των ιδρυτικών και ηγετικών στελεχών τους να επιμένουν μέχρι την τελευταία στιγμή όταν όλα έδειχναν ότι η «ξέρα» ήταν κοντά, όμως αυτή η «εμμονή» σχετίζεται κατά βάση με την εξάντληση των περιθωρίων ελιγμού και αναπροσαρμογών που χαρακτηρίζει τη σημερινή πορεία της μεγαλοαστικής τάξης στο πλαίσιο υποβάθμισής της που περιγράφτηκε και του οικονομικού περιβάλλοντος που φυσικά διαμορφώνεται. Λιγότερο έχει να κάνει με επιχειρηματικά αντανακλαστικά και ικανότητες έγκαιρης διαχείρισης του κινδύνου και του επαπειλούμενου… γκρεμού. Υπαρκτά προβλήματα πολύ πιθανώς. Επίσης σχετίζεται ευθέως με τις κατανομές και ανακατανομές στους κόλπους της τάξης αυτής.
Επειδή όμως εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με περιπτώσεις Βγενόπουλου –που λειτούργησε ως διάμεσος άλλων συμφερόντων και γρήγορα εξέπεσε του… παραχωρημένου θρόνου του- αλλά με αστικά κομμάτια που έχουν κάποιες «ρίζες», είναι φυσικό το πράγμα να… πονάει περισσότερο.
Υπάρχουν και χαρούμενοι αστοί… Αυτό αρκεί;
Προσπαθώντας να δούμε ευρύτερα από τις δύο συγκεκριμένες περιπτώσεις το ζήτημα (αν και το συγκεκριμένο δεν παύει να είναι η ενότητα του… πολλαπλού), μπορούμε σίγουρα να συμπεράνουμε πως υπάρχουν τμήματα του ελληνικού κεφαλαίου που και σε αυτές τις συνθήκες όχι μόνο αυξάνουν τα κέρδη τους –η επίθεση στους εργαζόμενους έτσι ή αλλιώς το… εγγυάται- αλλά μεγαλουργούν και επενδυτικά. Όμως κάτι τέτοιο δεν αρκεί για να δώσει μια διέξοδο υπαρξιακού χαρακτήρα στο σύνολο της μεγαλοαστικής τάξης και στα προβλήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη.
Δύο πίνακες δόθηκαν τελευταία στη δημοσιότητα. Ο ένας -χρηματιστηριακός- αφορά το ποσοστό θετικής ή αρνητικής κεφαλαιοποίησης, δηλαδή πόσο προτιμήθηκαν από επενδυτές οι διάφορες επιχειρήσεις, και ο άλλος -οικονομικός- το πόσο θίχτηκαν οι διάφοροι κλάδοι τα τελευταία χρόνια. Τι παρατηρούμε;
Με πηγή την Beta Χρηματιστηριακή, πίνακες της οποίας δημοσιεύτηκαν στην οικονομική εφημερίδα «Κεφάλαιο» την 2/7, κερδισμένες επιχειρήσεις από την υψηλή κεφαλαιοποίηση ήταν οι εξής τέσσερις: Jumbo, Lamda Development, Terna και Motor Oil. Οι υπόλοιπες είκοσι (ανάμεσά τους επιχειρήσεις-«ηγέτες» όπως ο ΟΤΕ, η ΜΕΤΚΑ, ο Μυτιληναίος, τα Ελληνικά Πετρέλαια κ.λπ.) παρουσιάζουν αρνητικούς δείκτες. Λίγο καλύτερη είναι η εικόνα στις επιχειρήσεις μεσαίας κεφαλαιοποίησης όπου περίπου οι μισές επιχειρήσεις δεύτερης ταχύτητας της ελληνικής οικονομίας παρουσιάζονται να αυξάνουν τα κεφάλαιά τους (π.χ. Κανάκης, Σαράντης, Creta Farm), ενώ οι άλλες μισές (ονόματα όπως η ΜLS, η MIG-Βγενόπουλος, ο… ΟΛΘ, το Πλαίσιο κ.λπ.) εμφανίζουν αρνητικούς δείκτες. Προφανώς στους πίνακες αυτούς αντικατοπτρίζεται μια ανακατανομή των κεφαλαιακών προτιμήσεων των επενδυτών, πράγμα που δείχνει και τη δυναμική των επιχειρήσεων, ανακατανομή που κάθε άλλο παρά ευρεία είναι. Ευνοεί βέβαια κάποιους ομίλους.
Από στοιχεία που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Ημερησία», του Κέντρου Προγραμματισμού και Ερευνών, έχει γίνει η εξής καταγραφή ζημιών όχι ανά επιχείρηση αλλά ανά κλάδο:
Οι κλάδοι των κατασκευών (-245 χιλιάδες θέσεις εργασίας), της μεταποίησης (-206 χιλιάδες) και του εμπορίου (-178 χιλιάδες) αποτελούν τους μεγάλους χαμένους της κρίσης. Το διάστημα 2008–2015, οι κατασκευές απώλεσαν το 60% των θέσεων εργασίας, η μεταποίηση το 40% και το 12% το εμπόριο.
Συνολικά από τους 21 κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, μεταξύ 2012 και 2013 αύξησαν την απασχόλησή τους οκτώ, μεταξύ 2013 και 2014 ο αριθμός τους έφτασε τους δώδεκα, ενώ έγιναν δεκατέσσερις μεταξύ 2014 και 2015. Ξεχωρίζει θετικά κυρίως ο κλάδος του τουρισμού και ειδικά οι δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης.
Αν συνολικά παρμένοι και αξιολογημένοι οι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας βγάζουν το… θετικό συμπέρασμα περί ενίσχυσης της γιαλαντζί «βαριάς βιομηχανίας» της χώρας, κάτι τέτοιο μόνο παρήγορο δεν είναι. Πολύ περισσότερο που για φέτος καταγράφεται μια «κούραση» των μέχρι πρότινος συνεχιζόμενων θετικών ρυθμών στον τουρισμό (επίδραση της προπαγάνδας για το προσφυγικό, αύξηση ΦΠΑ, ύφεση όχι μόνο στην Ελλάδα).
Το μόνο άξιο λόγου deal είναι αυτό που ξεκινάει ανάμεσα στην επιχείρηση Μυτιληναίος και στον ΟΤΕ, που, ξεπερνώντας ή καλύτερα απαντώντας τα ζητήματα κεφαλαιοποίησης –που είδαμε πιο πάνω-, προχωρούν σε μια εμπορική συμφωνία πραγματικά μεγατόνων για τα ελληνικά δεδομένα. Πρόκειται για την πρώτη συμφωνία μεταξύ εναλλακτικού παρόχου ρεύματος και εμπορικού δικτύου τεχνολογίας που είναι πια γεγονός. Αφορά την πώληση πακέτων της Protergia από το δίκτυο καταστημάτων της Γερμανός και της Cosmote. Στο πλαίσιο αυτό, τα καταστήματα Cosmote και Γερμανός εμπλουτίζουν το χαρτοφυλάκιο υπηρεσιών που προσφέρουν στους πελάτες τους με την προμήθεια ηλεκτρικού ρεύματος από την Protergia, τον μεγαλύτερο ανεξάρτητο παραγωγό ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα. Παράλληλα, η Protergia ενισχύει το δίκτυο σημείων πώλησης και προώθησης των προϊόντων της, καθώς θα διατίθενται σε κάθε γωνία της Ελλάδας μέσα από περισσότερα από 450 καταστήματα Cosmote και Γερμανός.
Και οι δύο όμιλοι συνδέονται με δύο «μαλλιαρά» σημεία των οικονομικοπολιτικών εξελίξεων: κράτος και ιμπεριαλισμός.
Ως προς τον ΟΤΕ, δεν χρειάζεται ανάλυση για το κράτος που βρίσκεται από πίσω του. Όσο για τον Μυτιληναίο –αυτό αφορά και τη ΜΕΤΚΑ- πρόκειται για τον όμιλο που έκανε συγκεκριμένες δουλειές για λογαριασμό του ελληνικού κράτους (Σερβία, Κοσσυφοπέδιο) αλλά και του ιμπεριαλισμού (ανακατασκευή αρμάτων του αμερικάνικου στρατού που χρησιμοποιήθηκαν στον πόλεμο του Κόλπου).
Αυτό αποτελεί υλικό προβληματισμού –τζάμπα ελπίδες- για την άποψη εκείνη που θεωρεί τις οικονομικές εξελίξεις απλώς παρέμβαση των επιχειρηματικών ομίλων και τις αποκόπτει από το πλαίσιο της εξάρτησης και του κράτους φυσικά. Και εξηγεί ίσως γιατί και πώς κάποιες επιχειρήσεις επιβιώνουν ανεξαρτήτως του λιγότερου ή περισσότερου επιτυχημένου μάνατζμεντ.
Όμως και τέτοιες συμφωνίες δεν αρκούν για να αντιστρέψουν μια πορεία πραγμάτων που γίνεται όλο και πιο δυσμενής για τη μεγαλοαστική τάξη.
Η αφαίρεση του ελέγχου του χρηματοπιστωτικού συστήματος
Η μεγαλύτερη πίεση όμως που δέχεται η μεγαλοαστική τάξη αφορά τον διοικητικό έλεγχο (και στην πορεία κεφαλαιουχικό έλεγχο) των τραπεζών.
Η κόντρα που ξέσπασε με τον Πόλσον (τον έναν εκ των τριών γυπών που υποδέχτηκε ως επενδυτή μετά βαΐων ο Τσίπρας), o οποίος επέβαλε τον δικό του άνθρωπο στο ΔΣ της Τράπεζας Πειραιώς σε αντίθεση με αυτόν που είχε προτείνει και εγκαταστήσει η Τράπεζα, αποκάλυψε το –όχι πια- παρασκήνιο για τον έλεγχο του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ελληνικής μεγαλοαστικής τάξης: Ομού ο SSM (o εποπτικός μηχανισμός της ΕΕ για τις τράπεζες) μετά των αγγλοσαξονικών κορακιών και γυπών που έχουν αγοράσει τουλάχιστον το 10% του ενεργητικού και των κόκκινων δανείων των ελληνικών τραπεζών, αν και διαγκωνίζονται για το μοίρασμα του ελέγχου, ωστόσο προωθούν την εξώθηση από τα ΔΣ όλων των οικονομικών παραγόντων της μεγαλοαστικής τάξης, επιχειρηματιών και μάνατζερ. Στη θέση τους πρέπει άμεσα να προωθηθούν διοικητικά στελέχη «ΕΟΚάνθρωποι» που θα δίνουν λόγο στις Βρυξέλλες…
Πέραν όμως της διοικητικής εξώθησης της μεγαλοαστικής τάξης από τα ΔΣ των τραπεζών, σύντομα θα βρίσκεται σε εξέλιξη ένα μεγάλο σχέδιο αναπροσαρμογής και αναδιάρθρωσης του επιχειρηματικού τοπίου με βάση την έκθεση των επιχειρηματιών στα κόκκινα δάνεια αλλά και στα ακίνητα και περιουσιακά στοιχεία που συνδέονται μαζί τους ως υποθήκη. Τα ξενοδοχεία θα έχουν την τιμητική τους.
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη οικονομική –και πολιτική!- ως τώρα ήττα συνολικά της μεγαλοαστικής τάξης απέναντι στην πίεση που δέχεται από τους ιμπεριαλιστές-δανειστές της…
Αυτοκτονικό σύνδρομο: ο εξαρτημένος χαρακτήρας…
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μέσα στην πορεία της κρίσης-επίθεσης- αναδιάταξης συσχετισμών του συστήματος και άλλες αστικές τάξεις αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα με τη μεγαλοαστική τάξη της χώρας. Η διαφορά είναι πως από τη δική «μας» μεγαλοαστική τάξη έχει αφαιρεθεί η δυνατότητα να μπορεί να χαράζει μια δική της, για το σύνολο της τάξης, εθνική –καπιταλιστική- στρατηγική και να έχει τον δικό της εθνικό –καπιταλιστικό- σχεδιασμό. Αφού μάλιστα της αφαίρεσαν τον συναλλαγματικό έλεγχο, τώρα της αφαιρούν και το χρηματοπιστωτικό της εργαλείο. Αυτό από μόνο του, πέρα από πολιτικό στοιχείο, είναι και ένα ποιοτικό οικονομικό δεδομένο που μπορεί να «ανιχνευτεί» και να πιστοποιηθεί ή καλύτερα όσοι το διαπιστώνουν οφείλουν και να το στοιχειοθετούν ξεκάθαρα και πιο συγκεκριμένα.
Η περίπτωση Μαρινόπουλου, που έχει στρατηγική θέση στην τελικά περιορισμένη ελληνική οικονομία και λόγω των επιχειρήσεων που συνδέονται μαζί της, αλλά και του Μαμιδάκη δείχνει ότι κλυδωνίζονται επιχειρήσεις και κλάδοι με «ρίζες» στον οικονομικό ιστό και στην οικονομική ιστορία της χώρας. Πράγμα με καθόλου μικρή σημασία. Το να συγκεντρώνεται ο πλούτος σε λίγα χέρια είναι φυσικό για κάθε καπιταλιστικό εθνικό σχηματισμό σε συνθήκες κρίσης-επίθεσης στους λαούς. Το να συγκεντρώνεται ο πλούτος σε λίγα χέρια για την ελληνική μεγαλοαστική τάξη συνδέεται όμως με το ενοχλητικό υποπαράγωγο να μειώνεται η παραγωγική και γενικότερα οικονομική της βάση. Αυτό δείχνουν οι πίνακες με τις υψηλές και χαμηλές κεφαλαιοποιήσεις των επιχειρήσεων. Ο κύκλος περιορίζεται, αν και η κερδοφορία δεν σταμάτησε…
Το αυτοκτονικό «σύνδρομο» της μεγαλοαστικής τάξης της χώρας μας είναι έκφραση του εξαρτημένου χαρακτήρα της. Αυτός ο χαρακτήρας είναι που την έχει διαμορφώσει έτσι ώστε να ψάχνει τις ρωγμές που αφήνει ο ιμπεριαλιστικός καταμερισμός «εργασίας». Να προσπαθεί να συνδεθεί με τα οικονομικά περιθώρια που αφήνει ο «πολιτικός» ιμπεριαλισμός (ο Μελισσανίδης, π.χ., είναι μια άλλη περίπτωση εταιρείας πετρελαιοειδών που γιγαντώθηκε τροφοδοτώντας τον αμερικάνικο στόλο στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου), να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τη θέση της χώρας ως διαμετακομιστικού κέντρου, να αξιοποιεί τις εγκρίσεις των ΕΣΠΑ ή το πράσινο φως για τα οδικά δίκτυα από τους Ευρωπαίους, εντέλει να παραρτημοποιείται αν δεν γίνεται αλλιώς.
Αλλά και εκεί καθόλου δεδομένα δεν είναι τα ζητήματα. Π.χ. οι Κινέζοι σχεδιάζουν το δικό τους σιδηροδρομικό δίκτυο που θα μεταφέρει με δικά τους βαγόνια και αυτοκινητάμαξες τα εμπορευματοκιβώτια στις χώρες της ΕΕ, ερχόμενοι σε αντιπαράθεση με μια παρόμοια υπό σύσταση ελληνική μεταφορική σιδηροδρομική εταιρεία με ασυνήθιστα –για τα ελληνικά δεδομένα- υψηλή κεφαλαιοποίηση.
Έκφραση αυτού του αυτοκτονικού και ταυτόχρονα σχιζοειδούς συνδρόμου που συνίσταται στο να αποδέχεσαι και να προσαρμόζεσαι στα μέτρα ενός ρόλου και ταυτόχρονα να προσπαθείς να κρατήσεις αυτό που σου «κάνει» (την επίθεση στο λαό και την εργατική τάξη) χωρίς τα ενοχλητικά της υποπαράγωγα είναι η τελευταία τοποθέτηση του προέδρου του ΣΕΒ. Ο οποίος ενόψει πιθανού Βrexit απαίτησε την επιτάχυνση της εφαρμογής του προγράμματος του τρίτου μνημονίου. Ποιας πολιτικής δηλαδή; Αυτής που λίγες μέρες πριν σχεδόν κριτίκαρε ως φορομπηχτική και θανατηφόρα για την επιχειρηματικότητα!
Δηλαδή η μεγαλοαστική «μας» τάξη θέλει το… δώρο χωρίς το ενοχλητικό του περιτύλιγμα. Κάτι σαν τον συμπαθή τουρίστα που ζητούσε τζατζίκι χωρίς το ενοχλητικό σκόρδο… Μέρες -θερινές- που είναι…
