Η είδηση της κατάρριψης του ρωσικού βομβαρδιστικού Su-24 από τουρκικά καταδιωκτικά το πρωί της 24ης Νοεμβρίου έπεσε ως «κεραυνός εν αιθρία». Η συνέχεια έδειξε, πως δεν ήταν ούτε ατύχημα, ούτε λάθος τακτικός χειρισμός, ούτε αδυναμία αναγνώρισης της ταυτότητάς του. Η παραβίαση του τουρκικού εναέριου χώρου για μερικά δευτερόλεπτα, για την οποία οι Τούρκοι έστελναν ειδοποιήσεις μερικών… λεπτών, η δολοφονία ενός εκ των δύο πιλότων από τους Τουρκομάνους αντάρτες, έδιναν την αίσθηση, ότι οδεύουμε προς μια ανοιχτή σύγκρουση Ρωσίας-Τουρκίας. Μπορεί τελικά η σύγκρουση αυτή να δείχνει, ότι δεν οδηγείται σε ένοπλη αντιπαράθεση, αλλά σίγουρα θα έχει διάρκεια και θα πάρει διάφορες μορφές.
Αυτό, που παρακολουθούμε αυτές τις ημέρες με δηλώσεις και αντιδηλώσεις εκατέρωθεν, αναδεικνύει το αστάθμητο των συνεπειών του σοβαρότατου «θερμού επεισοδίου» χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ (με σημαντικό γεωπολιτικό βάρος στη περιοχή) με τη Ρωσία, η οποία επίσημα χαρακτήρισε το γεγονός «έργο συνεργών των τρομοκρατών του ISIS». Αν και το Κρεμλίνο, κρατά το θέμα της αντιπαράθεσης σε πολύ υψηλό επίπεδο, εκείνο που γενικά χαρακτηρίζει τη στάση της Ρωσίας είναι η αυτοσυγκράτηση. Οι κυρώσεις προς την Τουρκία, «περιορίζονται» στο πολιτικό και κύρια στο ευρύ οικονομικό πεδίο. Αέριο, τουρισμός, και γεωργικά προϊόντα είναι η βάση των αντιμέτρων, που συνοδεύονται με την ακύρωση των μεγάλων ενεργειακών έργων, όπως ο αγωγός αερίου TurkStream και η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού, που συμφωνήθηκαν σχετικά πρόσφατα. Επίσης, εξετάζεται η επιλογή παρεμπόδισης εμπορίου μεταξύ της Τουρκίας και άλλων πρώην σοβιετικών δημοκρατιών. Ωστόσο, το ζήτημα είναι, τόσο η αποτελεσματικότητά τους, όσο και αυτά καθαυτά τα όρια των οικονομικών-εμπορικών αντιποίνων. Στα στρατιωτικά μέτρα έχουμε την εγκατάσταση των S 400 στη Λατάκεια.
Από τη μεριά της η Τουρκία ζήτησε αμέσως -και ολίγον πανικόβλητη, όπως παρατηρείται- κάλυψη από ΝΑΤΟ και ΟΗΕ, στα επιτελεία των οποίων σήμανε ένας μίνι συναγερμός. Στις Βρυξέλλες, οι μόνιμοι αντιπρόσωποι των μελών του ΝΑΤΟ συνεδρίασαν προκειμένου να εκτιμήσουν την κατάσταση, ενώ το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενημερώθηκε για τα δεδομένα. Η έκτακτη σύγκληση του ΝΑΤΟϊκού Συμβουλίου, παρά τη ρητορική «αλληλεγγύη» που εξέφρασε, δεν ήταν σε θέση να εγκρίνει ένα ψήφισμα και αρκέστηκε σε μια σύντομη δήλωση του γενικού γραμματέα του, που καλεί σε αποκλιμάκωση με απευθείας επαφές Μόσχας και Άγκυρας. Επίσης χαμηλούς τόνους τηρούν αρκετές κυβερνήσεις της ΕΕ, χωρίς να κρύβουν τις ανησυχίες τους για τις παρενέργειες του πράγματος. Μιλώντας στο γερμανικό κοινοβούλιο, η Μέρκελ ζήτησε από τον Νταβούτογλου «να πράξει το παν για την αποκλιμάκωση της έντασης». Από την πλευρά του, ο σοσιαλδημοκράτης αντικαγκελάριος Γκάμπριελ επέρριψε ευθέως στην Τουρκία την ευθύνη της κρίσης, δηλώνοντας: «Το επεισόδιο αποδεικνύει για πρώτη φορά, ότι έχουμε να κάνουμε με έναν απρόβλεπτο παράγοντα… κι αυτός δεν είναι η Ρωσία, είναι η Τουρκία»! Αλλά και ο Κάμερον κάλεσε τις δύο χώρες να συνομιλήσουν απευθείας, προκειμένου να αποφευχθεί η κλιμάκωση, ενώ ανάλογη θέση εξέφρασε, εκ μέρους της ΕΕ, η Μογκερίνι. Από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, τα πράγματα είναι πιο θολά. Αρχικά, ο εκπρόσωπος του αμερικάνικου στρατού επιβεβαίωσε τους ισχυρισμούς της Άγκυρας, ενώ άλλος αξιωματούχος ισχυρίστηκε πως η παραβίαση του τουρκικού εναέριου χώρου διήρκεσε μόλις μερικά δευτερόλεπτα. Οι επίσημες ΗΠΑ εκτιμούν ότι το «επεισόδιο αφορά τις κυβερνήσεις της Ρωσίας και της Τουρκίας» δείχνοντας ότι δεν επιθυμούν στη φάση αυτή εμπλοκή σε μια γενικευμένη αντιπαράθεση.
Την ίδια ώρα, Ερντογάν και Νταβούτογλου εμφανίζονται αρκετά απολογητικοί ιδιαίτερα προς τους δυτικούς. Πάντως, η δήλωση Νταβούτογλου, ότι η Τουρκία δεν γνώριζε την εθνικότητα του αεροσκάφους, δεν φαίνεται να πείθει κανένα.
Πολλές είναι οι ερμηνείες σχετικά με το τι κρύβεται πίσω από την τουρκική ενέργεια, το βέβαιο ωστόσο είναι, πως περιπλέκει το ιμπεριαλιστικό «παιχνίδι». Παρά το γεγονός ότι η ένταση μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας παραμένει σε ελεγχόμενα όρια, προσεγγίσεις από διάφορες μεριές θεωρούν, ότι η Τουρκία κινήθηκε βάσει σχεδίου (με εμφανή στοιχεία προβοκάτσιας), με σκοπό να εμπλακεί το ΝΑΤΟ στη Συρία ανατρέποντας τα αποτελέσματα της ρωσικής επέμβασης, τα οποία δεν είναι θετικά γι’ αυτήν. Πάντως, φαίνεται πως η ενέργεια αυτή είχε τη σιωπηρή έγκριση διαφόρων κύκλων από τις ΗΠΑ. Αυτό ενισχύει την άποψη του Κρεμλίνου, ότι η Τουρκία προχώρησε στην κατάρριψη του ρώσικου αεροσκάφους έχοντας την έγκριση του αμερικανικού Πενταγώνου, «γιατί πολλούς ενόχλησε η ρωσική επέμβαση στη Συρία». Τεχνικά, η αεράμυνα της Τουρκίας, όπως και όλων των κρατών μελών του ΝΑΤΟ, συντονίζεται από το Κέντρο Συνδυασμένων Αεροπορικών Επιχειρήσεων (CAOC) στο Torrejon (Ισπανία). Επιπλέον, το ρωσικό Γενικό Επιτελείο είχε δώσει σχέδια πτήσης των αεροσκαφών του στο ΝΑΤΟ. Κατά συνέπεια, ΝΑΤΟ και Τουρκία δεν αγνοούσαν, ότι το αεροπλάνο ήταν ρωσικό. Από όλα αυτά, μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι το ΝΑΤΟ ήταν ενημερωμένο για την προετοιμασία της τουρκικής επίθεσης και την άφησε να εξελιχθεί!
Η Ρωσία του Πούτιν και η Τουρκία του Ερντογάν είχαν καλές σχέσεις, οι οποίες δεν διαταράχτηκαν από την κρίση στην Ουκρανία, αφού η Άγκυρα δεν συμμετείχε στις κυρώσεις, που επέβαλε η Δύση στη Μόσχα. Η κατάσταση κλιμακώθηκε από τον περασμένο Οκτώβριο, όταν η Ρωσία άρχισε αεροπορικές επιδρομές, όχι μόνον κατά των Τζιχαντιστών, αλλά και κατά δυνάμεων, που στηρίζονται ανοικτά από την Τουρκία, και μάλιστα στην περιοχή, που η Άγκυρα έχει την απαίτηση να την ανακηρύξει ο ΟΗΕ «Ζώνη Απαγόρευσης Πτήσεων».
Με αυτά τα δεδομένα, οι Ερντογάν-Νταβούτογλου διάλεξαν τη φυγή προς τα εμπρός, για να στείλουν, ενδεχομένως, ένα έμμεσο πλην σαφές μήνυμα προς τη Ρωσία, αλλά και τους συμμάχους της Άγκυρας στο ΝΑΤΟ, ότι η Τουρκία δεν θα αποδεχθεί την περίπτωση οι σχεδιασμοί των συμμαχιών να την αφήσουν απ΄ έξω. Σε διπλωματικό επίπεδο, η Τουρκία στρίμωξε η ίδια τον εαυτό της, τη στιγμή που, μετά το μακελειό στο Παρίσι, η Δύση δείχνει να αλλάζει στάση απέναντι στο ISIS. Το λάθος του Ερντογάν ήταν, ότι δεν κατανόησε τη μεγάλη ανατροπή, που συνιστούν οι επιθέσεις στο Παρίσι, στις 13 Νοέμβρη. Το ζήτημα των σχέσεων του ISIS με την Τουρκία περνά σε νέα βάση με τη Ρωσία. Ανοικτά πλέον την κατηγορεί γι’ αυτές τις στενές σχέσεις.
Τα ερωτήματα, που προκύπτουν όσον αφορά το μέλλον, είναι πολλά, μια και θεωρείται αναπόφευκτη η αλλαγή δεδομένων στην περιοχή, όσο και αν, για την ώρα, η στρατιωτική κλιμάκωση μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας δείχνει να απομακρύνεται. Είναι βέβαιο, πως μια δυναμική απάντηση της Ρωσίας θα της αφαιρούσε τα τακτικά πλεονεκτήματα που έχει κερδίσει και μάλιστα, σε μια στιγμή, που (στον απόηχο του μακελειού στο Παρίσι και της «στροφής» της Γαλλίας), φαίνεται να κερδίζει έδαφος η ιδέα ενός συμβιβασμού, κάτι που βρίσκεται στο επίκεντρο του διπλωματικού μαραθώνιου, που έχει ξεκινήσει ο Φρανσουά Ολάντ.
Συμπερασματικά. Η εντύπωση, που παγιώνεται, είναι ότι η τουρκική ηγεσία συνειδητά εξώθησε τις ρωσοτουρκικές σχέσεις σε κρίση και ίσως να ευχόταν να υπάρξουν αντίποινα, για να μπει στο παιχνίδι πιο δυναμικά. Πάντοτε την Τουρκία τη χαρακτήριζε το απρόβλεπτο, αλλά η σημαντική γεωπολιτική της αξία λειτουργούσε ως αντίβαρο.
Η Ρωσία, ξεπερνώντας τη πίεση της στιγμιαίας σύγκρουσης, την αξιοποιεί ως ένα κίνητρο και μια ευκαιρία, για να επεκτείνει τη στρατιωτική της παρουσία στη Συρία.
Οι πρακτικές της Τουρκίας, τις οποίες αγνοούσε ο διεθνής τύπος εδώ και τέσσερα χρόνια, συζητιούνται πλέον δημόσια (λεηλασία των συριακών εργοστασίων, στελέχωση των τζιχαντιστών, εγκατάσταση στρατοπέδων εκπαίδευσης στο βόρειο τμήμα της Συρίας, λαθρεμπόριο πετρελαίου για τη χρηματοδότηση του ISIS κ.λπ.).
Το ποια θα είναι η απάντηση της Μόσχας δεν θα καθοριστεί από τις σχέσεις της με την Τουρκία, αλλά από το πώς βλέπει το Κρεμλίνο το μέλλον των σχέσεων της Ρωσίας με τη Δύση.
Οπωσδήποτε, τα γεγονότα δυσχεραίνουν την αναζήτηση προσωρινής πολιτικής λύσης στη Συρία. Όσο για τη μόνιμη, αυτή απλά δεν μπορεί να υφίσταται με βάση τα πραγματικά δεδομένα.
Το πρόβλημα για τις ΗΠΑ και τους δυτικούς ιμπεριαλιστές δεν είναι η καταστροφή του ΙΚ, αλλά το τί θα πάρει τη θέση του, με δεδομένο πως η γεωγραφία των παλιών συνόρων Ιράκ και Συρίας δεν υφίσταται και δεν επανέρχεται.
Ωστόσο, στο σημείο αυτό των εξελίξεων, δείχνει να κλείνει ένας κύκλος. Το αν ανοίξει ένας άλλος κύκλος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και η Τουρκία είναι ένας από αυτούς.
Χ.Β.
