Κλείνουν στις 15 Σεπτέμβρη 10 χρόνια από την ημέρα που το αμερικάνικο κράτος και οι κεντρικοί διαχειριστές του αμερικάνικου χρηματοπιστωτικού συστήματος αποφάσισαν να αφήσουν να ναυαγήσει και να οδηγηθεί στη χρεοκοπία μία από τις… ναυαρχίδες του αμερικάνικου τραπεζικού στόλου, η γνωστή και μη εξαιρετέα Lehman Brothers. Oι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές για το σύνολο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος που είχε «εκτεθεί» άμεσα ή εξ αντανακλάσεως σε ένα σύστημα περίπλοκων και επικινδύνων τρόπων και μεθόδων ανακύκλωσης της παγκόσμιας αποταμίευσης. Που εγγυώνταν όλο και πιο διευρυμένα ποσοστά κερδών από χρηματοοικονομικές επενδύσεις και που τελικά βασίζονταν… ταυτολογικά στη «μοχλευμένη» και συστηματικά καλλιεργημένη προσδοκία για… μεγαλύτερη κερδοφορία. Χωρίς φυσικά αυτόν το βηματισμό να τον ακολουθεί η πραγματική οικονομία. Σε πλείστες μάλιστα περιπτώσεις σε κατάφωρη αντίθεση με την επενδυτική άπνοια που κυριαρχούσε «εκεί κάτω». Ενός συστήματος που καλύφτηκε, αν δεν επινοήθηκε -είναι φανερό αυτό-, από τις ίδιες αρχές που αποφάσισαν να… τραβήξουν τα καλώδια από την «ένοχη» τράπεζα.
Η κρίση της Lehman Brothers ονομάστηκε χρηματοπιστωτική -βέβαια- κρίση γιατί ξέσπασε στην «καρδιά» του σώματος της καπιταλιστικής οικονομίας: τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Οι ποικίλες αναφορές και η αρθρογραφία της «Π.Σ.» και των εκδόσεων του πολιτικού της χώρου δεν… εκφράζονται, όπως είναι γνωστό στους αναγνώστες μας, με αυτόν το χαρακτηρισμό. Καθώς -σύμφωνα με την άποψη που εκτίθεται σε αυτές τις γραμμές- η κρίση του 2008 αποτέλεσε έκφραση της κρίσης αναπαραγωγής του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος συνολικότερα. Επιπροσθέτως, ενός κύκλου αδιεξόδων που έχει αρκετό χρονικό -προς τα πίσω- βάθος. Κρίση που διέθετε και διαθέτει πολιτικό έδαφος (την αναδιάταξη των γεωστρατηγικών και πολιτικών δυνάμεων του πλανήτη) και υλικό υπόβαθρο -την αδυναμία διευρυμένης αναπαραγωγής των κεφαλαίων και της κερδοφορίας- απ” όπου έλκει τη βασική της καταγωγή. Αλλά, ακόμη και με αυτόν τον επιφανειακό χαρακτηρισμό, η κρίση του 2008 πολύ γρήγορα έδειξε το μέγεθος και την κλίμακά της, βυθίζοντας την καπιταλιστική οικονομία σε έναν κύκλο ύφεσης που μόνο μερικώς, πολύ άνισα και με απίστευτα διαχειριστικά «κόστη» κατάφερε το καπιταλιστικό σύστημα να διαρρήξει, όσο κατάφερε δηλαδή… Αν δεν ανέβασε τον κύκλο των αδιεξόδων σε μία ανώτερη σπείρα, με μεγαλύτερους κινδύνους εκτροπής. Αυτά από γενική άποψη.
Από την άποψη της ιστορίας θα διαφωνήσουμε επίσης πως η κρίση του 2008 ήταν κάτι σαν κεραυνός εν αιθρία. Και μας πείθουν γι” αυτό οι κινήσεις των ιθυνόντων ή τουλάχιστον μίας σημαντικής και ηγεμονικής μερίδας από δαύτους: Είχε προηγηθεί διάσωση –το 2007- ενός επενδυτικού σχήματος που δραστηριοποιούνταν στο χώρο των λεγόμενων «επισφαλών στεγαστικών δανείων» αλλά και συνεχείς αναφορές για πολλές μικρές κρίσεις στον τομέα αυτό. Μάλιστα, τα Χριστούγεννα του 2007-8 είχε πραγματοποιηθεί διευρυμένη σύσκεψη στελεχών του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κυκλώματος, οικονομολόγων και γενικότερα τεχνοκρατών και διαχειριστών κεφαλαίων κ.λπ. στο Λονδίνο όπου συναποφασίστηκε η λεγόμενη «απομόχλευση». Δόθηκε δηλαδή το σύνθημα της μαζικής «απαλλαγής» και του ξεπουλήματος των διαφόρων χρηματοοικονομικών πακέτων και της πυραμίδας των λεγόμενων «παραγώγων» που είχαν στηθεί πάνω τους στον παγκόσμιο οικονομικό τζόγο.
Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ακόμη –όχι από συνωμοσιολογική διάθεση, αλλά κρίνοντας πολιτικά- ότι ταυτίστηκε η θυσία της Lehman Brothers στις ΗΠΑ με την αλλαγή σκυτάλης από τον Μπους στον Ομπάμα. Με ό,τι αυτό σήμαινε τότε για την πρώτη ιμπεριαλιστική χώρα του καπιταλιστικού κόσμου.
Επίσης πρέπει να υπογραμμιστεί πως για να μην επεκταθεί η κρίση χρειάστηκε οι 20 μεγαλύτερες καπιταλιστικές χώρες του πλανήτη (τότε «μέσα» η Κίνα και η Ρωσία) να αποφασίσουν από κοινού μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης, που το γενικό και ουσιαστικό τους χαρακτηριστικό ήταν η διεύρυνση της λεγόμενης ποσοτικής χαλάρωσης, δηλαδή η μαζική ρευστότητα σε επίπεδα πρωτόγνωρα στην μέχρι τώρα ιστορία του καπιταλισμού. Δηλαδή «θυσιάστηκε» στις ΗΠΑ μία τράπεζα, ενώ για χάρη όλων των τραπεζών και τραπεζιτών στον κόσμο, αν μπορεί να ειπωθεί έτσι, θυσιάστηκαν οι κρατικοί προϋπολογισμοί –όλων- των καπιταλιστικών κρατών!
Σήμερα πολλοί αρθρογράφοι, αναλυτές κ.λπ. αναρωτιούνται αν οι τωρινοί –αρκετοί είναι ίδιοι- «ιθύνοντες» και «παράγοντες» του κυρίαρχου συστήματος έχουν λάβει το μήνυμα, αν έχουν διδαχτεί από την κρίση της Lehman Brothers. Πολύ σύντομη αυτή η διερώτηση καθώς η πλειοψηφία –αν όχι όλοι- συντείνει στο συμπέρασμα «πως δεν αντλήθηκαν τα αναγκαία συμπεράσματα» και πως ενδεχομένως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μεγαλύτερο πρόβλημα από αυτό που λύθηκε, όσο λύθηκε. Η καλύτερη των περιπτώσεων είναι να βρισκόμαστε στο… ίδιο σημείο .
Ο ένας παράγοντας ήδη σημειώθηκε, η εξάντληση των «εργαλείων» των κρατικών προϋπολογισμών. Κατά την άποψή μας, αυτός ο παράγοντας, αν «ήταν από μόνος του», θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί καθώς το χρήμα ως χρήμα «παράγεται» και διανέμεται κάτω από όρους της κυριαρχίας και της όποιας «συναίνεσης» μπορεί να επιτευχθεί στο ιμπεριαλιστικό σκυλολόι. Οι κρατικοί προϋπολογισμοί, αν οι ιμπεριαλιστές κατάφερναν να ενοποιηθούν, θα μπορούσαν να αποδειχτούν και… ανεξάντλητοι. Όπως «ανεξάντλητο» εμφανίστηκε το δολάριο ή καλύτερα το πετροδολάριο στην κρίση του 1973.
Τα πράγματα όμως εκεί είναι πλέον πολύ διαφορετικά από το 2008. Η σύμπλευση της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης, που οξύνεται επικίνδυνα, με την οικονομική κρίση, πέρα από το ότι έχει κάνει επισφαλείς τις ήδη ασταθείς πραγματικές άμεσες επενδύσεις, έχει πλέον διαλύσει κάθε πιθανότητα κοινής αντιμετώπισης μιας νέας κρίσης. Δεν είναι μόνο οι κυρώσεις που έχουν πετάξει έξω Κίνα και Ρωσία. Και οι «8» κάθε άλλο παρά εμφανίζονται έτοιμοι να συντονιστούν. Να μην πούμε πως στα ίδια τα εθνικά ιμπεριαλιστικά επιτελεία έχουν εμφανιστεί σημαντικές αποκλίσεις και αντιφάσεις. Κορυφαίο παράδειγμα οι ίδιες οι ΗΠΑ.
Από την άλλη, το βασικό πρόβλημα, δηλαδή η χαμηλή επένδυση –παρά τις ιαχές για αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 3,5%- στην καρδιά των ιμπεριαλιστικών μητροπόλεων είναι άλυτο: Στις ΗΠΑ ο ίδιος ο Τραμπ το διαλαλεί, στη Γερμανία τής το… «διαλαλούν» οι άλλοι και της κάνουν κριτική γι” αυτό, για την δε Κίνα -την αποδεκτή από όλους ως ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας τα τελευταία χρόνια- Αμερικάνοι και υποδέλοιποι κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για τη φρενάρουν! Ο εμπορικός πόλεμος λειτουργεί επίσης ανασχετικά για το παγκόσμιο καπιταλιστικό εμπόριο, με επιπτώσεις διεθνείς και στο εσωτερικό των χωρών.
Σε αυτόν τον γκρίζο καμβά πρέπει να προστεθεί και η πρόθεση να φρεναριστεί η πολιτική της εύκολης παγκόσμιας ρευστότητας με την άνοδο των επιτοκίων και το σταμάτημα των προγραμμάτων επαναγοράς ομολόγων από τις Κεντρικές Τράπεζες (μόνον η Ιαπωνία το συνεχίζει). Κάτι τέτοιο αρκετοί φοβούνται ότι θα στείλει μηνύματα πανικού που δεν θα επηρεάσουν μόνο τις λεγόμενες αναδυόμενες (και εκ νέου… καταδυόμενες) περιφερειακές ή υπο…ιμπεριαλιστικές οικονομίες Γιατί θα τρίξουν οι βάσεις της παγκόσμιας νομισματικής αγοράς που έχουν οικοδομηθεί όχι μόνο τις τελευταίες δεκαετίες από τις ηγεσίες της FED αλλά από το 1985 (η αρχή των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών) και ακόμη πιο πίσω (με την «απελευθέρωση» του δολαρίου από τον λεγόμενο χρυσό κανόνα το 1971). Μιλάνε δηλαδή για το τέλος της τριανταπεντάχρονης καθοδικής τάσης στα επιτόκια.
Πολλοί εμφανίζονται ανήσυχοι με τη… διέξοδο στο διαδικτυακό ηλεκτρονικό εμπόριο και τις διάφορες «εφαρμογές» -που γνωρίζει τεράστια άνοδο- την ίδια στιγμή που εταιρείες του χώρου όπως η Αpple ή η Google εμφανίζουν πολύ περιορισμένη χρηματιστηριακή αποτίμηση. Ανησυχίες γεννά ακόμη η τάση των μεγάλων καπιταλιστικών εταιρειών και επιχειρήσεων να εκδίδουν μετοχές και ομόλογα και να αυτοχρηματοδοτούνται -αξιοποιώντας το «φτηνό χρήμα»- σε μία οικονομική συγκυρία που το μόνο που έχει να επιδείξει είναι μια κάποια οικονομική ανάκαμψη στην ευρωζώνη. Ήδη στους χώρους αυτούς οι αναλυτές μιλάνε για νέες φούσκες που έχει δημιουργήσει ο εύκολος δανεισμός.
Όλα τα παραπάνω εκφράζονται και σε αριθμούς ή στατιστικές. Μία επισήμανση αρκεί: Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό χρέος έχει αυξηθεί από το 2008 κατά 98 δισ. εκατομμύρια δολάρια και έχει φτάσει στα 247 τρισεκατομμύρια δολάρια, ήτοι στο 318% του παγκόσμιου ΑΕΠ. 800 τρισ. δολάρια παραγώγων -δηλαδή των «μπουρλοτιέρηδων» της κρίσης του 2008- διακινούνται ήδη στις παγκόσμιες χρηματαγορές και κεφάλαια αλλάζουν χέρια μέσα από την οικονομία του «ηλεκτρονικού» νομίσματος που λειτουργεί συμπληρωματικά σε ένα σύστημα που δείχνει να χάνει όποια στοιχεία αυτοελέγχου θεσπίστηκαν το 2009-2010.
Ίσως με βάση όλα αυτά μία νέα επανάκαμψη της κρίσης να είναι η πρώτη στην ιστορία του καπιταλισμού που πιθανώς προβλέφτηκε –και αυτό από κάποιους- αλλά δεν αποτράπηκε! Γίνεται δε κατανοητό πως το ερώτημα της γερμανικής DW «τι θα γινόταν αν σήμερα συνέβαινε μία κατάρρευση τύπου Lehman Brothers» πολλοί θα προτιμούσαν να μην το είχαν σκεφτεί… Και φυσικά όχι μόνο στο στρατόπεδο του καπιταλισμού.
