Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος χαρακτηρίσθηκε και ήταν ένα μεγάλο σοκ από πολλές πλευρές. Οι πρώτες αντιδράσεις και οι ποικίλες δηλώσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων προδίδουν δικαιολογημένη νευρικότητα. Δεν αποχωρεί απλά ένα μέλος της, αλλά ένα από τα ισχυρότερα, συνταράσσοντας τα ίδια τα θεμέλιά της. Οι αναμενόμενες επιπτώσεις (δύσκολα προβλέψιμες αυτή τη στιγμή) δεν θα περιοριστούν στη γηραιά Ήπειρο. Θα επηρεάσουν άμεσα και έμμεσα το συνολικότερο πλαίσιο των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.
Μόλις λοιπόν κατακάτσει η «σκόνη» που ξεσήκωσε το Brexit, θα αρχίσει να διακρίνεται καλύτερα όχι μόνο ο αντίκτυπος στο εσωτερικό της ΕΕ, αλλά και ποιες νέες ισορροπίες πάνε να διαμορφωθούν και ποιοι πρώτοι θα σπεύσουν να επωφεληθούν. Το άμεσο πολιτικό πρόβλημα για όλες τις πλευρές είναι η διαχείριση του Brexit, που δεν μπορεί να είναι μόνο επικοινωνιακή (όπως την αντανακλούν οι μέχρι τώρα δηλώσεις). Η Βρετανία εξακολουθεί να έχει μεγάλο ειδικό βάρος και δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο εύκολων εκβιασμών από την άλλη μεριά της Μάγχης!
Υπάρχουν και απόψεις, οι οποίες (προσεγγίζοντας το αποτέλεσμα από τη σκοπιά του «ατυχήματος») περιγράφουν μια «επιχείρηση παρασκηνίου για ανατροπή του, με πολιτικά αποδεκτό τρόπο». Ότι δηλαδή το δημοψήφισμα δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα, ότι μπορεί να ανατραπεί από την βρετανική Βουλή, κλπ. «Παίζει» ακόμα και ένα νέο δημοψήφισμα το οποίο θα το προκηρύξει μια νέα κυβέρνηση, μετά από εκλογές, λόγω παραίτησης Κάμερον. Εδώ παραβλέπεται το γεγονός ότι η απόφαση αυτή επιβλήθηκε στον Κάμερον από μέλη του Συντηρητικού Κόμματος. Εάν δεν υπήρχαν σοβαρά διακυβεύματα, ο Κάμερον δεν θα προχωρούσε στο δημοψήφισμα. Άρα η γενικότερη βρετανική πολιτική και οι δυναμικές που διαμόρφωσε όλο το προηγούμενο διάστημα, είναι που τροφοδότησαν το Brexit, παρά οι κανόνες της ΕΕ. Γι αυτό και μια επιχείρηση ανατροπής του, στη βάση των προηγούμενων ιδεών, κρίνεται εξαιρετικά επικίνδυνη.
Για την ΕΕ, η ρεαλιστική αντιμετώπισή του ανάγεται στο ερώτημα επιλογής «διαζυγίου». «Βελούδινο» ή «τιμωρητικό», για να σταλεί μήνυμα σε επίδοξους μιμητές; Πριν τις κάλπες είχαν ακουστεί σχετικές απειλές, αλλά μετά το αποτέλεσμα επικρατούν χαμηλοί τόνοι. Όλες οι πλευρές επιδιώκουν κέρδισμα χρόνου για να διαχειριστούν την κρίση σε κλίμα σταθερότητας, μια και η αναταραχή δεν συμφέρει καμία πλευρά. Μέχρι πότε;
Όλα δείχνουν ότι θα επικρατήσει μία περίοδος «ακινησίας», καθώς η άμεση ρήξη δε φαίνεται να είναι επιλογή καμιάς πλευράς. Το ίδιο απίθανο και το ενδεχόμενο μιας εντυπωσιακής κίνησης εκ μέρους της Μέρκελ και του Ολάντ με σκοπό τη «φυγή προς τα εμπρός». Ο λόγος είναι ότι στα κρίσιμα ζητήματα διαφωνούν. Η ΕΕ όμως δεν είναι μόνο ο γαλλογερμανικός άξονας. Οι «εταίροι» τους, εκτός ευρωζώνης, στη βόρεια και ανατολική Ευρώπη, (μετά την απώλεια ενός τόσο σημαντικού συμμάχου εκτός νομισματικής ένωσης, η οποία διαταράσσει την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη) κάνουν και δεύτερες σκέψεις, που μπορεί να εξελιχθούν σε ρωγμές στα θεμέλια του γαλλογερμανικού άξονα.
Πάντως, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα και στη βάση γενικότερων γεωπολιτικών θεωρήσεων, αναπτύσσονται δύο εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις, οι οποίες όμως έχουν έναν κοινό παρονομαστή: την αντίδραση των ΗΠΑ.
Η πρώτη προσέγγιση θεωρεί πως η Βρετανία, πολύ πριν το Brexit, είχε δει την επιρροή της να μειώνεται σημαντικά στην ΕΕ, ανατρέποντας την εικόνα ότι το Λονδίνο εκπροσωπεί την Ουάσιγκτον στις υποθέσεις των Βρυξελλών. Δεν αποτελεί μυστικό ότι τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερο, οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ διαπίστωναν ότι αν ήθελαν να γίνει κάτι στην Ευρώπη έπρεπε να συνεργαστούν με τη δύναμη που ήξερε «πώς να δουλεύει μέσα στην ΕΕ». «Και αυτή δεν είναι άλλη από την Γερμανία»! Έτσι, οι Βρετανοί «δεν θεωρούνταν πλέον η κινητήριος δύναμη στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής» των ΗΠΑ, λέει ο Ντέιμον Γουίλσον, πρώην διευθυντής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας και νυν αντιπρόεδρος του Συμβουλίου του Ατλαντικού. Προς ενίσχυση των παραπάνω, αναφέρεται πως η Γερμανία ήταν αυτή που έπαιξε τον καθοριστικό ρόλο τόσο για τη σφυρηλάτηση του ευρωπαϊκού μετώπου στην Ουκρανία, όσο και στη διαμόρφωση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας. Άρα η πολιτική του Λονδίνου για μια ρεαλιστική προσαρμογή στο μεταβαλλόμενο κόσμο, περιέχει και κινήσεις «ανακατέματος της τράπουλας», με όποια μέσα διαθέτει ακόμη. Γι αυτό φτάσαμε στο δημοψήφισμα!
Η δεύτερη προσέγγιση ξεκινά με το δεδομένο πως για τις ΗΠΑ η ειδική σχέση με τη Βρετανία παραμένει ζωτικής σημασίας. Άρα και το ότι «η Βρετανία πρέπει να παραμείνει εντός ΕΕ, επειδή έτσι εξυπηρετούνται καλύτερα τα συμφέροντα των ΗΠΑ» δεν ισχύει απόλυτα. Επίσης λέγεται, πως η φιλολογία (και όχι το αποτέλεσμα) για το δημοψήφισμα, τα προηγούμενα δύο χρόνια, κάλυψε το γεγονός πως το πραγματικό πρόβλημα των ΗΠΑ ήταν η Γερμανία. Η αυξανόμενη ισχύς της Γερμανίας θεωρείται επικίνδυνη εξέλιξη από τις ΗΠΑ και άρα ο περιορισμός της στόχος! Επ’ αυτού παρατίθεται, ως παράδειγμα, ο «τιμωρητικός» οικονομικός πόλεμος των ΗΠΑ κατά της Γερμανίας. Που εκτός από την Volkswagen περιλαμβάνει ακόμα ένα εθνικό γερμανικό σύμβολο, την Deutsche Bank. Η οποία πρόσφατα έκλεισε σε μία μέρα το 25% των υποκαταστημάτων της στη Γερμανία, απολύοντας 9.000 άτομα. Από την άλλη, η Γερμανία, με τα φτερά της έτοιμα για δικό της πέταγμα(;), νοιώθει άβολα με παλιές και νέες δεσμεύσεις. Οι καθόλου τυχαίες δηλώσεις του υπουργού των εξωτερικών της, Στάινμαγερ, με αφορμή τη 10ήμερη πολεμική άσκηση του ΝΑΤΟ στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με σενάριο επίθεσης της Ρωσίας στη Πολωνία, έκαναν πάταγο: «Θα ήταν φρόνιμο να αντιληφθούμε ότι αυτό που δεν πρέπει να κάνουμε είναι να βάζουμε περισσότερη φωτιά στην κατάσταση με κροτάλισμα σπαθιών και πολεμοκαπηλεία». Και συνέχισε: «Όποιος πιστεύει ότι μια συμβολική παρέλαση αρμάτων στα ανατολικά σύνορα της Συμμαχίας θα φέρει Ασφάλεια είναι γελασμένος»! Το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ αντέδρασαν δημόσια και άμεσα.
Τα παραπάνω θα μπορούσαν, δικαιολογημένα, να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι η έκβαση του δημοψηφίσματος ίσως μπορούσε να σχεδιασθεί από κάποιο «αγγλοαμερικανικό διευθυντήριο». Μάλλον εντελώς απίθανο. Αν όμως δεχθούμε πως ο στόχος ήταν και παραμένει ο περιορισμός της γερμανικής ισχύος, τότε πρέπει να δεχθούμε πως κάποια ισχυρά αγγλοαμερικανικά κέντρα έπαιξαν ένα από τα πολλά χαρτιά που είχαν στη διάθεσή τους, αποδεικνύοντας, για μια ακόμη φορά, πως σκέφτονται και δρουν με καθαρά γεωπολιτικά κριτήρια. Και σε αυτές τις περιπτώσεις δεν βρίσκεται σε πρώτο πλάνο η (προσωρινή) αναταραχή στον διογκωμένο χρηματοπιστωτικό τομέα του Λονδίνου, ούτε η μείωση των βρετανικών εξαγωγών, ούτε η όποια (επίσης παροδική) διαταραχή των παγκόσμιων αγορών, αλλά τα μακροπρόθεσμα γεωπολιτικά τους συμφέροντα και η διαιώνιση του στάτους τους. Από την άποψη αυτή, δεν μπορούμε να πούμε αν το «ναι» θα ήταν πολύ πιο ευχάριστο αποτέλεσμα για τους Γερμανούς.
Είναι φανερό πως αυτή η εξέλιξη στη ΕΕ έβγαλε στην επιφάνεια διεργασίες που τα προηγούμενα χρόνια επικαλύπτονταν. Οι αντιφάσεις και οι αντιθέσεις, που υποτίθεται ότι ήταν παρελθόν, έχουν επανέλθει στο προσκήνιο. Η κρίση ενεργοποίησε παλαιά ρήγματα, δημιούργησε νέα και συνολικά βάθυνε το χάσμα ανάμεσα στις άρχουσες τάξεις. Οι ιμπεριαλιστές της ΕΕ θέλουν να προστατέψουν τα συμφέροντά τους, τα οποία είναι πρωτίστως γεωπολιτικά και δευτερευόντως οικονομικά, και εν πολλοίς αντιθετικά. Κατά συνέπεια, οι ουσιαστικές ανησυχίες της Γαλλίας και της Γερμανίας, στον απόηχο του βρετανικού δημοψηφίσματος, δεν αφορούν μόνο το πώς θα διαχειριστούν την ΕΕ, αλλά πρωτίστως το δικό τους μέλλον. Και καθώς θα προσπαθούν να βρουν μια απάντηση θα αποκαλυφθούν και οι μεγάλες πολιτικές διαφορές τους.
Η αρχική δήλωση του Λευκού Οίκου –ταυτόσημη με τις δηλώσεις του Βρετανού πρωθυπουργού Κάμερον– ότι θα γίνει σεβαστή η ετυμηγορία του βρετανικού λαού, αποδεικνύει, εμμέσως πλην σαφώς, ότι το αγγλοαμερικανικό κατεστημένο δεν είναι πολύ δυσαρεστημένο από το αποτέλεσμα. Στη συνέχεια, οι δηλώσεις των Κάμερον, Ομπάμα αλλά κυρίως του Τζακ Λιου για «σύσφιξη των αγγλοαμερικανικών σχέσεων» δεν κρύβουν καθόλου τις προθέσεις τους.
Ενδιαφέρον έχει η στάση της Ρωσίας, πέρα από τη «στρατηγική» σιωπή του Πούτιν κατά την προεκλογική περίοδο. Μετά το αποτέλεσμα, έσπασε τη σιωπή του μιλώντας «για μια ρηχή προσέγγιση των σοβαρών ζητημάτων». Αλλά οι δηλώσεις άλλων Ρώσων αξιωματούχων με δυσκολία κρύβουν τα χαμόγελα τους. Το πνεύμα τους συνοψίζεται στη διαπίστωση: Όταν η ΣΕ διαλύθηκε, πανηγυρίζατε και επιπλέον κάθε κίνηση προς την ΕΕ των πρώην σοβιετικών Δημοκρατιών θεωρούνταν σαφής απόρριψη της Ρωσίας. Ε, τώρα που διαλύεται η δική σας ένωση, δεν θα στενοχωρηθούμε…
Οι αντιδραστικές δυναμικές που διαμορφώνονται θα αρχίσουν να γίνονται εμφανείς πολύ σύντομα. Αν σήμερα επικεντρώνονται στην άμεση αναταραχή που προκλήθηκε από το δημοψήφισμα στη Βρετανία, σταδιακά θα φανερώνουν τις ακόμη πιο σοβαρές, μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους. Το μεγάλο δίδαγμα που αντλείται από αυτές τις εξελίξεις είναι ότι τα γεωπολιτικά συμφέροντα, πάντοτε και χωρίς εξαιρέσεις, υπερισχύουν των οικονομικών συμμαχιών και συμφερόντων και τα υποτάσσουν, με όποιο κυνισμό αποπνέει αυτό για τους λαούς. Σε κάθε περίπτωση, για τη περίοδο αναταραχής που προαναγγέλλεται, το διεθνές τοπίο μπορεί να εξελιχθεί με πολύ διαφορετικούς τρόπους και ανάλογα με τις αντιδράσεις που θα ακολουθήσουν.
Χ.Β
