Ο σ. Στέφανος Σκοδράνης παρουσίασε τα ιστορικά δεδομένα της εποχής και τα γεγονότα που σημάδεψαν την ηρωική και ματωμένη διαδρομή του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος της περιόδου 1946-1951 στην εκδήλωση του ΚΚΕ(μ-λ) προς τιμήν των εκτελεσμένων κομμουνιστών στο Γεντί Κουλέ και με αφορμή τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ΣΕΚΕ – ΚΚΕ.
Στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος της πατρίδας μας υπήρξαν πολλοί τόποι φυλάκισης, εξορίας, τόποι μαρτυρίου για χιλιάδες κομμουνιστές που πρωτοστάτησαν στον αγώνα για λευτεριά και κοινωνική δικαιοσύνη. Τόποι όπου δοκιμάστηκαν και βασανίστηκαν αλύγιστοι αγωνιστές και πολλοί από αυτούς, αρνούμενοι να υποκύψουν, κατέληξαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, δίνοντας και την ίδια τους τη ζωή για τα πανανθρώπινα ιδανικά στα οποία πίστευαν. Ένας από αυτούς τους τόπους είναι κι αυτός εδώ, που βρισκόμαστε σήμερα, η φυλακή του Γεντί Κουλέ.
Το κάστρο του Γεντί Κουλέ ξεκίνησε να χτίζεται στα βυζαντινά χρόνια και με διάφορες προσθήκες που γίνονταν κατά καιρούς πήρε την τελική του μορφή τον 14ο αι. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως φρούριο και καταφύγιο σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής αλλά στα τέλη του 19ου αι. (1890) μετατράπηκε από τους Οθωμανούς σε φυλακή και μάλιστα μια από τις πιο σκληρές φυλακές.
Μετά το 1912 όταν η διοίκηση της πόλης πέρασε σε ελληνικά χέρια, το Γεντί Κουλέ μετατράπηκε σε τόπο μαρτυρίου. Χιλιάδες ήταν οι ποινικοί και αργότερα και οι πολιτικοί κρατούμενοι που φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, βίωσαν τον τρόμο και πολλοί από αυτούς εκτελέστηκαν στο Γεντί Κουλέ, τον «υγρό τάφο» όπως χαρακτηριστικά το ονόμαζαν.
Οι συνθήκες διαβίωσης μέσα στη φυλακή ήταν απάνθρωπες. Δεκάδες φυλακισμένοι συνωστίζονταν ασφυκτικά στα σκοτεινά και γεμάτα υγρασία κελιά. Οι συνθήκες υγιεινής ανύπαρκτες. Η απόδραση από το κολαστήριο αδιανόητη.
Από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του ΣΕΚΕ και της ανάπτυξης του εργατικού – επαναστατικού κινήματος στη χώρα μας, η απάντηση από τη μεριά του επίσημου κράτους απέναντι στις κινητοποιήσεις του λαού μας ήταν αμείλικτη με άγρια καταστολή και τρομοκρατία. Απεργιακές κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις χτυπιόνταν αλύπητα, -με νεκρούς σε πολλές περιπτώσεις- και οι συλλήψεις και οι φυλακίσεις των πρωτεργατών ήταν στην ημερήσια διάταξη. Η υποτιθέμενη ελληνική δημοκρατία λειτουργούσε στην πραγματικότητα άκρως αυταρχικά και διακόπηκε τουλάχιστον δύο φορές μέχρι και το 1936 με περιόδους καθαρά δικτατορικής διακυβέρνησης. Την περίοδο αυτή, το κομμουνιστικό κίνημα έκανε τα πρώτα του βήματα, με πολλά προβλήματα καθοδήγησης, λάθη και παραλείψεις. Στα 1929 ψηφίζεται και εφαρμόζεται από την κυβέρνηση Βενιζέλου ο νόμος 4229 το περίφημο Ιδιώνυμο. Απαγορεύτηκαν οι κομμουνιστικές συγκεντρώσεις και η διάδοση των κομμουνιστικών ιδεών, με ποινές για τους παραβάτες πολυετή φυλάκιση και εξορίες. Πολλοί αγωνιστές οδηγήθηκαν σιδηροδέσμιοι στις φυλακές και τα ξερονήσια.
Από τους πρώτους πολιτικούς που φυλακίστηκαν στο Γεντί Κουλέ ήταν και ο μετέπειτα γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης. Είχε συλληφθεί μαζί με άλλους 12 κομμουνιστές για το ζήτημα της Μακεδονίας, στα 1925. Την 1η Ιούνη καταδικάζεται σε πολυετή φυλάκιση η οποία όμως δεν διήρκεσε πολύ γιατί σε 3 μήνες θα καταφέρει να αποδράσει.
Λίγα χρόνια αργότερα (1932) φυλακίζεται και ο Μάρκος Βαφειάδης που αργότερα έγινε στρατιωτικός διοικητής του ΔΣΕ και πρωθυπουργός στην Κυβέρνηση του Βουνού.
Στην περίοδο του Μεταξά τα ξερονήσια και οι φυλακές της Ελλάδας ξεχείλιζαν από χιλιάδες κομμουνιστές αλλά και πολλούς δημοκράτες αγωνιστές. Το Γεντί Κουλέ δεν εξαιρέθηκε και «φιλοξένησε» σημαντικό αριθμό αγωνιστών της πόλης που δρούσαν ενάντια στη δικτατορία, δίνοντάς τους τις απαραίτητες «περιποιήσεις».
Μέσα στην κατοχή -αν και τα πρωτεία κατείχε το στρατόπεδο του Παύλου Μελά- αλλά και στην περίοδο του εμφυλίου πολλοί ήταν αυτοί που εκτελέστηκαν στο Γεντί Κουλέ. Ήταν πατριώτες που φυλακίστηκαν, καταδικάστηκαν και οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα για την αντίστασή τους στους ναζί κατακτητές, ήταν κομμουνιστές που κυνηγήθηκαν για τις ιδέες τους και καταδικάστηκαν στα έκτακτα στρατοδικεία του εμφυλίου, τις περισσότερες φορές χωρίς αποδεικτικά στοιχεία. Και μόνο η κατηγορία ότι ήταν κομμουνιστές ή φίλα προσκείμενοι έφτανε για να οδηγηθούν στο θάνατο. Ο χώρος που συνήθως γίνονταν οι εκτελέσεις ήταν το βορινό τμήμα του υπαίθριου χώρου στο πίσω μέρος των φυλακών και το δάσος του Σέιχ Σου. Με συνοπτικές διαδικασίες και εν κρυπτώ -αφού τα κοντινότερα σπίτια των Συκεών ήταν εκατοντάδες μέτρα μακριά- οι θανατοποινίτες εκτελούνταν και θάβονταν επιτόπου.
Λίγους μήνες μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τα ναζιστικά στρατεύματα ξεκίνησαν πολλές πράξεις αντίστασης και δολιοφθορών από το λαό της πόλης. Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν το στρατόπεδο του Παύλου Μελά και τις φυλακές του Επταπυργίου για να τρομοκρατήσουν του αγωνιστές που αντιστέκονταν. Οι εκτελέσεις από τους Γερμανούς κατακτητές ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως. Ο Γιώργος Πολυχρονάκης ήταν ο πρώτος Έλληνας που εκτελέστηκε και αυτό έγινε εδώ, στο Γεντί Κουλέ στις 19 Αυγούστου του 1941. Καταδικάστηκε σε θάνατο επειδή βοήθησε να αποδράσουν δύο Βρετανοί στρατιώτες. Θα τον ακολουθήσουν εκατοντάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, αφού ήταν ζήτημα χρόνου να ιδρυθεί το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ. Με την ίδρυσή του οι Γερμανοί Ναζί αναγκάζονταν να διαθέτουν όλο και περισσότερα στρατεύματα για να αντιμετωπίσουν την ένοπλη λαϊκή πάλη.
Η κτηνωδία των κατακτητών και των συμμάχων τους δεν είχε όρια. Το αποδεικνύουν τα ολοκαυτώματα πολλών χωριών σε όλη την Ελλάδα που ξεκίνησαν από τις αρχές του Ιούνη του 1941. Η Κάνδανος, το Μεσόβουνο αλλά και εδώ στη Μακεδονία το Δοξάτο και τα Κερδύλια έγιναν αδιάψευστοι μάρτυρες αυτής της θηριωδίας. Οι εκτελέσεις σε πολλές περιπτώσεις ήταν ομαδικές και με συνοπτικές διαδικασίες, όπως έγινε στις 28 Δεκέμβρη του 1941 που εκτελέστηκαν 30 πατριώτες πίσω από τις φυλακές του Γεντί Κουλέ.
Χαρακτηριστική επίσης ήταν η περίπτωση του 26χρονου ΕΑΜίτη Χρήστου Ευστρατιάδη που εκτελέστηκε στις 5 Δεκέμβρη του 1941 «ενός από τους πιο μαχητικούς και θαρραλέους αγωνιστές του εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα…» όπως έγραψε δύο χρόνια αργότερα η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Όταν τον πήραν για εκτέλεση, από τις φυλακές του Επταπυργίου μέχρι τον τόπο της εκτέλεσης, τραγουδούσε επαναστατικά και πατριωτικά τραγούδια.
Μετά την απελευθέρωση, τη μάχη του Δεκέμβρη και τη συμφωνία της Βάρκιζας θα επικρατήσει σε ολόκληρη τη χώρα κλίμα τρομοκρατίας. Οι αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, αυτοί που απελευθέρωσαν τη χώρα από τους κατακτητές, θα βρεθούν στο στόχαστρο των ταγματασφαλιτών και των συνεργατών των ναζί. Στόχος της ξενόδουλης αστικής τάξης ήταν να καθυποτάξει τον ελληνικό λαό που όλο το προηγούμενο διάστημα, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, μέτρησε το μπόι του στα βουνά και τις πόλεις της χώρας, διώχνοντας τους κατακτητές και επιχειρώντας να στήσει λαϊκή εξουσία. Συλλήψεις, βασανιστήρια και δολοφονίες ήταν η ανταμοιβή τους. Τον Οκτώβρη του 1945 πάνω από 16.000 ΕΑΜίτες ήταν φυλακισμένοι σε όλη τη χώρα. Πολλαπλάσιες ήταν οι συλλήψεις, που πάντα συνοδεύονταν από σκληρά βασανιστήρια. Ήδη μέσα στο χρόνο αυτό υπάρχουν μερικές εκατοντάδες αγωνιστές του ΕΑΜ φυλακισμένοι στο Επταπύργιο.
Κι όμως, παρά τη συνθηκολόγηση στη Βάρκιζα και την απόλυτη τρομοκρατία που βασίλευε σε πόλεις και χωριά, το εργατικό κίνημα εξακολουθούσε να αναπτύσσεται. Ο ελληνικός λαός δεν έδειχνε σημάδια υποταγής. Η αστική τάξη της χώρας με τις πλάτες των ξένων προστατών της έπρεπε να βρει τρόπους να τον αντιμετωπίσει.
Στις 18 Ιούνη του 1946, εγκρίνεται από την κυβέρνηση το «Ψήφισμα περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την δημοσίαν τάξιν και την ακεραιότητα του κράτους» που θα μείνει στην ιστορία ως «Γ’ Ψήφισμα». Οι διώξεις κατά των κομμουνιστών και των προοδευτικών πολιτών, επισημοποιούνται και προβλέπεται η ποινή του θανάτου σε όποιον ήθελε ή διευκόλυνε στο να αποσπάσει μέρος ή όλη την επικράτεια, να συμμετέχει ή να προκαλέσει στάση, να συμμετέχει σε ένοπλες ομάδες ή γενικώς σε προδοτικές οργανώσεις. Η διάταξη ήταν πολύ αόριστη και μπορούσε να συμπεριλάβει όλους τους πολιτικούς αντιπάλους του καθεστώτος. Χωρίς να αναφέρεται ρητώς, ουσιαστικά όλη η Αριστερά τίθεται εκτός νόμου. Απαγορεύονται οι απεργίες και οι συγκεντρώσεις, καταργείται το οικογενειακό άσυλο και λογοκρίνεται ο Τύπος. Συκοφαντούνται χιλιάδες αγωνιστές του ΚΚΕ ως εγκληματίες και κατάσκοποι και επιχειρείται η τρομοκράτηση ολόκληρου του ελληνικού λαού. Αξίζει να σημειωθεί ότι τις αμέσως επόμενες μέρες έγιναν μαζικές διαδηλώσεις σε μεγάλες πόλεις ενάντια στην εφαρμογή του Γ’ Ψηφίσματος.
Με βάση το Γ’ Ψήφισμα αντικαθίστανται τα τακτικά δικαστήρια από Έκτακτα Στρατοδικεία και οι τελεσίδικες αποφάσεις εκτελούνται πλέον μέσα σε τρία 24ωρα. Τα Έκτακτα Στρατοδικεία γίνονται βασικό εργαλείο καταστολής. Ο στόχος είναι πλέον ξεκάθαρος. Επιδιώκεται, με γρήγορες διαδικασίες, η φυσική εξόντωση των πρωτοπόρων αγωνιστών. Από τις 20 ως τις 26 του Ιούλη γίνονται οι πρώτες επίσημες μαζικές εκτελέσεις στα Γιαννιτσά, στο Κιλκίς, στις Σέρρες, στη Δράμα, στην Ξάνθη, στην Αλεξανδρούπολη και σ’ άλλες περιοχές. Μεταξύ των εκτελεσθέντων κομμουνιστών ήταν και η πρώτη γυναίκα που εκτελέστηκε στην Ελλάδα, η νεαρή δασκάλα Ειρήνη Γκίνη μαζί με άλλους 6, στα Γιαννιτσά.
Συνολικά συστάθηκαν 25 Έκτακτα Στρατοδικεία σε όλη τη χώρα. Υπολογίζεται ότι το 1946, που ήταν ο πρώτος χρόνος λειτουργίας τους, καταδικάστηκαν σε θάνατο 116 αγωνιστές, 688 το 1947 και 1547 το πρώτο εξάμηνο του 1948. Παράλληλα λειτουργούσαν και τα κακουργιοδικεία που σε πολλές περιπτώσεις δίκαζαν ΕΛΑΣίτες της περιόδου του Δεκέμβρη του ’44 ως κοινούς εγκληματίες. Συνολικά από το 1946 ως το 1951 εκδόθηκαν 4851 θανατικές καταδίκες.
Στη Θεσσαλονίκη το Έκτακτο Στρατοδικείο ξεκινάει τη λειτουργία του την 1η Ιούλη του 1946. Χιλιάδες μέλη του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και του ΔΣΕ αλλά και πολλοί συνδικαλιστές εργάτες θα καθίσουν στο εδώλιό του. Συνολικά πέρασαν από αυτό πάνω από 10.000, έγιναν 4452 δίκες και καταδικάστηκαν 1679. 307 καταδικάστηκαν σε ισόβια και 477 σε θάνατο (ανάμεσά τους και ανήλικοι μαθητές). Περισσότεροι από 400 ήταν αυτοί που αντιμετώπισαν το εκτελεστικό απόσπασμα πίσω από το Γεντί Κουλέ, που είναι πλέον ασφυκτικά γεμάτο με φυλακισμένους. Παράλληλα, λόγω του μεγάλου συνωστισμού, λειτουργούν και νέες φυλακές σε κτίρια του κέντρου της πόλης. Το Οκτώβρη του ’46 ανοίγει και πάλι το κολαστήριο της κατοχής, το στρατόπεδο του Παύλου Μελά.
Δεν ήταν όμως τυχαίο που η πόλη αυτή έγινε το επίκεντρο των διώξεων και των δικών. Από τις αρχές σχεδόν του 20ου αι. συγκροτήθηκε ένα δυναμικό εργατικό κίνημα, με αξιόλογες κατακτήσεις που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εργατικού-συνδικαλιστικού κινήματος σε όλη τη χώρα. Η παλλαϊκή εξέγερση του Μάη του ’36 ήταν το αποκορύφωμα μιας σειράς αγώνων της εργατιάς της Θεσσαλονίκης. Σημαντική όμως ήταν και η συμμετοχή του λαού της πόλης στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ στα χρόνια της Κατοχής. Πρόσφατη ήταν η απελευθέρωση της πόλης από τον ΕΛΑΣ στις 30 Οκτώβρη του ’44 και η μεγαλειώδης συγκέντρωση στην πλατεία Αριστοτέλους.
Οι πρώτοι που εκτελέστηκαν στη Θεσσαλονίκη ήταν δυο μαχητές του ΕΛΑΣ, από την περιοχή του Κιλκίς, ο Γιώργης Καλέμης και ο Θεοχάρης Σαπρανίδης. Δικάστηκαν στις 12 Ιούλη του 1946 επειδή βρέθηκε οπλισμός στο χωράφι του θείου του Σαπρανίδη και εκτελέστηκαν στις 16 Ιούλη στο Γεντί Κουλέ. Ήταν 2 ημέρες πριν εγκριθεί το Γ’ Ψήφισμα.
Τον ίδιο χρόνο αρχίζουν να δικάζονται ομαδικά στα στρατοδικεία παλιοί ΕΠΟΝίτες αλλά και συνδικαλιστές της πόλης. Τότε ήταν που πραγματοποιήθηκε η δίκη των αρτεργατών στις 19 Ιούλη 1946 όπως και η δίκη του προέδρου του ΕΚΘ και στελέχους του ΚΚΕ Μήτσου Παπαγιάννη. Ο Παπαγιάννης ήταν παλιός Ακροναυπλιώτης από την κατοχή και τώρα με τη νέα του καταδίκη θα εκτοπιστεί στην Αίγινα.
Την ίδια περίπου περίοδο (Σεπτέμβρης του 1946) ξεκινάν οι δίκες της εφημερίδας «Λαϊκή Φωνή» του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη όπως και άλλων ΕΑΜικών εντύπων και θα διαρκέσουν περισσότερο από ένα χρόνο.
Μετά την ίδρυση του ΔΣΕ, τον Οκτώβρη του 1946, ο εμφύλιος πόλεμος ξεσπά με μεγάλη ένταση. Το αντάρτικο απλώνεται σε όλη σχεδόν τη χώρα με σημαντικές επιτυχίες. Τότε αρχίζουν και οι δίκες για συμμετοχή στον ένοπλο αγώνα και για παράνομη στρατολόγηση. Στα 1947 εκτελούνται αγωνιστές από τη Θεσσαλονίκη, τα Πιέρια και τη Χαλκιδική.
Τη χρονιά αυτή οι ΗΠΑ παρεμβαίνουν πλέον αποφασιστικά. Στις 12 Μάρτη του 1947 εξαγγέλλεται από τον πρόεδρο των ΗΠΑ το «Δόγμα Τρούμαν» και συμπληρώθηκε λίγο αργότερα (στις 5 Ιούνη) με το Σχέδιο Μάρσαλ.
Την ίδια περίοδο συλλαμβάνονται 3000 αγωνιστές από όλη την Ελλάδα και οδηγούνται σε ξερονήσια (κυρίως στον Αη Στράτη).
Από τον Γενάρη μέχρι τον Αύγουστο του ’47 γίνονται οι «δίκες των στρατολόγων». Στις 6 Μάη του 1947 θα οδηγηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα των φυλακών του Επταπυργίου η Κούλα Ελευθεριάδου που ήταν γραμματέας της Αχτιδικής Επιτροπής των Ανατολικών Συνοικιών Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ. Παλιά ΕΠΟΝίτισσα που βασανίστηκε στην Κατοχή, συνελήφθη από την Αστυνομία στις αρχές του ’47. Κατηγορήθηκε ως στρατολόγος και αρχηγός ένοπλης ομάδας. Από τη στιγμή που συνελήφθη, βασανίστηκε άγρια μέσα στην Ασφάλεια μέχρι τις αρχές του Μάη. Θα καταδικαστεί σε θάνατο μαζί με τον Γρηγόρη Ελευθεριάδη από τον περιβόητο στρατοδίκη Θεμιστοκλή Ταμβακά. Σε γράμμα που έστειλε λίγο πριν εκτελεστεί γράφει: «Μην κλαίτε το χαμό μου, δε χάθηκα. Εκτελώντας το εθνικό, λαϊκό και κομματικό μου καθήκον, πότισα κι εγώ με το λιγοστό αίμα μου, το δέντρο της εθνικής ανεξαρτησίας, της λαϊκής ενότητας και λευτεριάς». Στάθηκε αγέρωχη και την ώρα της εκτέλεσης βροντοφώναξε «Ζήτω το ΚΚΕ!!». Ήταν η πρώτη γυναίκα που εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη.
Την ίδια εποχή αρχίζουν και οι διώξεις στρατιωτών. Ανοίγει και η Μακρόνησος για να «αναμορφώσει» -όπως έλεγαν- χιλιάδες φαντάρους αριστερών και δημοκρατικών πεποιθήσεων.
Το καλοκαίρι του ’47 κορυφώνονται οι συλλήψεις. Οι πολιτικές δολοφονίες συμβάλλουν στο κλίμα τρομοκράτησης σε όλη τη χώρα. Δολοφονία του δημοσιογράφου του Ριζοσπάστη, Κώστα Βιδάλη τον Αύγουστο του 1946 στη Θεσσαλία, δολοφονία του αναπληρωματικού μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Γιάννη Ζέβγου στη Θεσσαλονίκη (20 Μάρτη 1947), δολοφονία του προοδευτικού αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ το Μάη του 1948 στη Θεσσαλονίκη.
Στα τέλη του 1947 η κυβέρνηση Σοφούλη ψηφίζει τον Αναγκαστικό Νόμο 509 με τον οποίο το ΚΚΕ και το ΕΑΜ θεωρούνται, προδοτικές και ξενοκίνητες οργανώσεις που δρουν ενάντια στην εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας. Τυπικά, τώρα το ΚΚΕ κηρύσσεται παράνομο. Με το νόμο αυτό, καθώς και με άλλους συνοδευτικούς που ψηφίστηκαν αμέσως μετά, το κράτος απαιτούσε από όλους τους πολίτες να δηλώνουν τη νομιμοφροσύνη τους δηλαδή την υποταγή τους ως προϋπόθεση για την ίδια τους την ύπαρξη. Ταυτόχρονα, με το ΛΑ’ Ψήφισμα στις 17 Οκτώβρη του 1947, βγαίνουν εκτός νόμου όλες οι εφημερίδες και τα έντυπα του ΚΚΕ.
Σημαντική στιγμή στην ιστορία της Θεσσαλονίκης ήταν η δίκη των αγωνιστών της ΟΠΛΑ που ξεκίνησε στις 28 Αυγούστου του ’47 και κράτησε μέχρι τις 13 Σεπτέμβρη. Δικάστηκαν 67 μέλη της και καταδικάστηκαν σε θάνατο οι 52. Από αυτούς εκτελέστηκαν οι 47 πίσω από τις φυλακές του Επταπυργίου σε τρία γκρουπ στις 17, 21, και 23 του Οκτώβρη του ίδιου χρόνου. Ανάμεσά τους ο Ακίνδυνος Αλβανός που κράτησε παλικαρίσια στάση τόσο στη διάρκεια της δίκης όσο και μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Ένα μήνα μετά, στις 25 Νοέμβρη 1947, ξεκινά και η δίκη της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας που θα διαρκέσει μέχρι τις 11 Δεκέμβρη. Δικάζονται 72 και καταδικάζονται σε θάνατο οι 30. Εκτελούνται οι 19 λίγες μέρες μετά.
Το 1948 ήταν η χρονιά που έγιναν οι περισσότερες ομαδικές δίκες. Οι κατηγορούμενοι ήταν δεκάδες κάθε φορά και κατηγορούνται για συμμετοχή στον ΔΣΕ, για κατασκοπεία, μέχρι και για οικονομική βοήθεια στον ένοπλο αγώνα. Σε μια από αυτές τις δίκες τον Απρίλη του 1948 καταδικάστηκε και εκτελέστηκε ο Σταύρος Δημητράκος που ήταν σημαντικό στέλεχος του ΚΚΕ.
Στις 24 Μάρτη του 1948 εκτελούνται πίσω από το Επταπύργιο 52 αντάρτες του ΔΣΕ που πιάστηκαν αιχμάλωτοι ένα μήνα νωρίτερα, στις 10 Φλεβάρη όταν συμμετείχαν σε μια αποτυχημένη επίθεση του ΔΣΕ στη Θεσσαλονίκη.
Μια άλλη μεγάλη ομαδική δίκη που είχε ως αποτέλεσμα πολλές εκτελέσεις ήταν αυτή των 170 μαχητών από τα Πιέρια που διήρκεσε από τις 24 Μάη μέχρι τις 10 Ιούνη του ’48 καθώς και δίκες μέσα στο καλοκαίρι του ’48 για επιθέσεις που πραγματοποίησαν αντάρτες του ΔΣΕ μέσα στην Θεσσαλονίκη.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί και η δίκη των αεροπειρατών. Είναι γνωστό ότι η πρώτη αεροπειρατεία παγκοσμίως έγινε στην Ελλάδα στις 18 Σεπτέμβρη του 1948. Έξι νεολαίοι από τη Θεσσαλονίκη (πρώην ΕΠΟΝίτες), οπλισμένοι με σουγιάδες, κατέλαβαν ένα αεροπλάνο που εκτελούσε τη διαδρομή Αθήνα- Θεσσαλονίκη και ανάγκασαν τον πιλότο να προσγειωθεί στο Βελιγράδι. Στόχος τους ήταν να περάσουν στα ελληνικά βουνά μέσω των βόρειων συνόρων και να ενωθούν με τον ΔΣΕ, καθώς όλες οι εσωτερικές οδικές αρτηρίες προς το βουνό ήταν κλειστές. Η επιχείρηση στέφεται με επιτυχία. Θα καταδικαστούν ερήμην σε θάνατο στις 20 Οκτώβρη 1948.
Την ίδια περίοδο (Φθινόπωρο του ’48) γίνονται δύο δίκες με κατηγορούμενους στη μία από αυτές πρώην μέλη του ΕΑΜ και εκτελούνται 22 από αυτούς.
Στις αρχές του 1949 (14-29 Γενάρη) πραγματοποιείται μια άλλη μεγάλη ομαδική δίκη, η δίκη των 69 της ΕΠΟΝ. Σ’ αυτή θα βρεθεί κατηγορούμενος και ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. Φοιτητής ιατρικής τότε, θα καταδικαστεί σε θάνατο και θα κρατηθεί στο Γεντί Κουλέ. Η ποινή του όμως δεν εκτελέστηκε γιατί δόθηκε αμνηστία από την κυβέρνηση Πλαστήρα και αποφυλακίστηκε το 1951.
Να αναφέρουμε επίσης ότι πολλές γυναίκες εκτελέστηκαν στο Γεντί Κουλέ. Νέες κοπέλες, παλιές ΕΠΟΝίτισσες καταδικάστηκαν σε θάνατο. Εκτός από την Κούλα Ελευθεριάδου, άφησαν την τελευταία τους πνοή μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα η Ευθυμία Πατσιά κατηγορούμενη στη δίκη της ΟΠΛΑ, η Μαγδαληνή Σαρακίνου που εκτελέστηκε στις 28 Φλεβάρη του 1949, η Αλίκη Βέτα δικηγόρος και ΕΛΑΣίτισσα που θα εκτελεστεί στις 6 Μάη του 1948 μαζί με άλλους 10 αγωνιστές, η 15χρονη μαθήτρια Ευπραξία Νικολαΐδου κ.α.
Μετά τη λήξη του εμφυλίου εξακολουθούν να υπάρχουν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι σε φυλακές και ξερονήσια της Ελλάδας. Την εποχή εκείνη ο κόσμος ζούσε τον εφιάλτη του Ψυχρού Πολέμου. Οι ΗΠΑ απειλούσαν ότι θα επέμβουν στρατιωτικά όπου όριζαν τα συμφέροντά τους. Στην Ελλάδα κυριαρχούσε ξανά ένα κλίμα τρομοκρατίας που επέβαλε το μοναρχοφασιστικό καθεστώς με τη στήριξη των Αμερικανών. Τις μέρες εκείνες στο Γεντί Κουλέ οι πολιτικοί κρατούμενοι είναι περίπου 450.
Παρά τα υποτιθέμενα μέτρα που πάρθηκαν για αναθεώρηση των αποφάσεων οι εκτελέσεις συνεχίζονται. Το Φλεβάρη του 1951 γίνεται η δίκη των ανταρτών της Χαλκιδικής και λίγες μέρες αργότερα καταδικάζεται ο 22χρονος Νίκος Νικηφορίδης. Κατηγορήθηκε ότι διακινούσε την έκκληση της Στοκχόλμης ενάντια στα πυρηνικά όπλα και υπέρ της ειρήνης. Πρωτοστάτησε στη συλλογή υπογραφών όπως και στη συγκρότηση της κομματικής οργάνωσης του ΚΚΕ στην Θεσσαλονίκη. Πολύ σύντομα θα συλληφθεί και θα κατηγορηθεί για «συνωμοτική δράση», «απόπειρα διάδοσης ανατρεπτικών ιδεών» και ως αρχηγός παράνομης κομμουνιστικής τρομοκρατικής οργανώσεως. Μαζί του συνελήφθησαν άλλα 14 άτομα. Βασανίστηκε στα μπουντρούμια της ασφάλειας, φυλακίστηκε στο Γεντί Κουλέ και καταδικάστηκε στις 24 Φλεβάρη του 1951 «τρις εις θάνατον». Στις 5 Μάρτη 1951 εκτελέστηκε μαζί με άλλους 6 αντάρτες του ΔΣΕ τους Θεόδωρο Ορφανίδη, Μόσχο Στογιάννη, Κωνσταντίνο Σπρίντζο, Κωνσταντίνο Μήτσα, Ρήγα Παραθυρά και Χαράλαμπο Παπαδόπουλο.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 την περίοδο της χούντας ξανάνοιξαν οι φυλακές του Γεντί Κουλέ για πολλούς αντιδικτατορικούς αγωνιστές. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 100 φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν εδώ την εποχή εκείνη. Μετά το 1974 έγιναν ενέργειες για το κλείσιμο των φυλακών. Τελικά το 1989 οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στα Διαβατ. Το Επταπύργιο μετατράπηκε σε μουσείο για να θυμίζει στις επόμενες γενιές ότι πίσω από αυτούς εδώ τους τοίχους φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν χιλιάδες κομμουνιστές της πόλης μας, που στάθηκαν αλύγιστοι και με ψηλά το κεφάλι μπροστά στις κάνες των τουφεκιών.
Βιβλιογραφία
1. «Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949» (τόμοι 1,2) – Μαργαρίτης Γ., εκδ. Βιβλιόραμα
2. «Μνήμες ιστορίας», εκδ. Σύγχρονη Εποχή
3. «Ιστορία του ΚΚΕ» (τόμος στ), Γ. Κατσούλης, εκδ. Νέα Σύνορα, Α. Λιβάνης
4. «Μια απόφαση μάχομαι μέχρι το τέλος. Θεσσαλονίκη 1946-47. Αντάρτικο Πόλεως Στενή Αυτοάμυνα (Ο.Π.Λ.Α.)», Τάσος Κατσαρός
5. «Στιγμές Σαλονίκης Θερινές», Γιάννης Γκλαρνέτατζης, εκδ. Ακυβέρνητες Πολιτείες
6. «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας – ο εμφύλιος (1945-1949)», Τάσος Βουρνάς, εκδ. Τολίδη
7. «Οι αντάρτες δεν προσκυνούν», Τάσος. Κατσαρός, εκδ. Διάδοση
