Του Βασίλη Σαμαρά
Μορφές του προβλήματος
Κοντεύει χρόνος από την εκδήλωσή της και η ανθρωπότητα στο σύνολό της συνεχίζει να περιδινίζεται στον κυκλώνα τις πανδημίας. Ο αριθμός των κρουσμάτων μεγεθύνεται με γεωμετρική πρόοδο. Αντίστοιχα και ο αριθμός των θυμάτων που αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς.
Τα συστήματα περίθαλψης έχουν φρακάρει και αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του προβλήματος που έχει τεθεί.
Ταυτόχρονα βαρύτατες οι συνέπειες και στο πεδίο της οικονομίας. Αναρίθμητο το πλήθος των επιχειρήσεων που έχουν κλείσει ή πάνε για κλείσιμο. Σε ασύλληπτα πλέον μεγέθη ο αριθμός των ανέργων. Μπλοκάρισμα των πάσης φύσεως συναλλαγών τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Διαρκής ύφεση που οδηγεί σε μείωση τόσο του εθνικού όσο και του παγκόσμιου εισοδήματος.
Και ο απλός κόσμος σε απόγνωση. Αγωνιώντας για την υγεία του και την ίδια τη ζωή του. Αντιμετωπίζοντας με δέος τον κίνδυνο να μην μπορεί να διασφαλίσει τα στοιχειώδη έστω μέσα επιβίωσής του. Τις συνολικότερα ζοφερές προοπτικές που διαγράφονται στον ορίζοντα.
Και απέναντι σ’ όλα αυτά οι δυνάμεις του συστήματος να συνεχίζουν να λειτουργούν στη βάση της ίδιας πάντα δικιάς τους λογικής, των στόχων και των επιδιώξεών τους. Με τρόπους που επιδεινώνουν τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λαϊκές μάζες αλλά και χωρίς να βρίσκουν -για την ώρα- τις απαντήσεις στο δικό τους πρόβλημα.
Ας τα βάλουμε όμως σε μια σειρά.
Πόσο αντικειμενικό - πόσο καπιταλιστικό
Υπάρχει ένα πρώτο και βασικό ερώτημα. Ήταν ένα παιχνίδι της μοίρας να συμβούν όλα αυτά και με τον τρόπο που πραγματοποιήθηκαν; Το ξέσπασμα της πανδημίας. Η ανεπαρκής αντιμετώπισή της. Οι λάθος επιλογές.
Πόσο αντικειμενικά και αναπόφευκτα μπορούν να θεωρηθούν όλα αυτά και πόσο συνδέονται με τη φύση και τον χαρακτήρα του καπιταλιστικού συστήματος;
Τη φιλοσοφία και τις ιεραρχήσεις του.
Την χωρίς φραγμούς και αναστολές επιδίωξη του κεφαλαίου για το άμεσο μέγιστο δυνατό κέρδος.
Την χωρίς όριο εκμετάλλευση των λαϊκών μαζών.
Την χρήση της πιο ωμής βίας ακριβώς για να διασφαλίζεται το απρόσκοπτο της εκμετάλλευσης και η διασφάλιση της κυριαρχίας του συστήματος.
Την -προκλητικών διαστάσεων- αδιαφορία για τις ανάγκες των λαϊκών μαζών , ακόμη και για την ίδια τη ζωή τους.
Ακόμη περισσότερο την αντιμετώπισή τους όταν και εφόσον «χρειαστεί» σαν αναλώσιμο είδος.
Ας τα δούμε πιο συγκεκριμένα.
Ήταν αντικειμενικά αναπόφευκτο το ξέσπασμα της πανδημίας; Σε σχέση με αυτό υπάρχουν απόψεις που αποδίδουν την ευθύνη για την εμφάνιση επιδημιών στο καπιταλιστικό μοντέλο λειτουργίας. Στις συνθήκες ζωής που διαμορφώνει, τις παραγκουπόλεις και τις τερατουπόλεις που λειτουργούν σαν «φυτώρια» και «θερμοκήπια» εμφάνισης και διάδοσης επιδημιών. Στον βιασμό της φύσης, τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας που διαμορφώνει το έδαφος όπου «ξεπετάγονται» ιοί. Απόψεις που αξίζει να τις πάρουμε σοβαρά ανεξάρτητα από το πόσο μπορούν να επιβεβαιωθούν απόλυτα. Αλλά ας το προσπεράσουμε αυτό.
Ας αποδεχτούμε ότι μπορεί ίσως να περιοριστεί η εμφάνιση επιδημιών αλλά όχι να αποκλεισθεί παντελώς.
Εκείνο ωστόσο που δεν μπορούμε να αποδεχτούμε είναι ο ισχυρισμός πως δεν θα μπορούσε να προβλεφθεί η εμφάνιση επιδημιών και φυσικά να υπάρχει η ανάλογη προετοιμασία. Έχει υπάρξει εδώ και χρόνια η εμφάνιση ιογενών επιδημιών που «προειδοποιούσαν» για τους κινδύνους που υπάρχουν. Ακόμη περισσότερο υπήρχαν σειρά επιστημονικών παρεμβάσεων που επεσήμαναν το ότι είναι πολύ πιθανή η εμφάνιση ενός ιού , ακριβώς ακόμη και με τα χαρακτηριστικά με τα οποία τελικά εμφανίστηκε στις μέρες μας.
Μόνο που οι αποδέκτες αυτών των προειδοποιήσεων δηλαδή οι διευθύνουσες δυνάμεις της καπιταλιστικής κοινωνίας είχαν άλλες ιεραρχήσεις. Τα άμεσα, μέγιστα κέρδη του κεφαλαίου. Αυτό καθόριζε τις επιλογές τους, τους τρόπους λειτουργίας, τη ροή κεφαλαίων, το πού θα επενδύσουν. Το αποτέλεσμα ήταν να βρεθεί η ανθρωπότητα απροετοίμαστη και αφοπλισμένη απέναντι στην επέλαση του φονικού ιού.
Δεν πρόκειται για «αμέλεια» ή για αδυναμία διάγνωσης των ζητημάτων που τίθονταν. Πρόκειται για την λογική με την οποία λειτουργεί το καπιταλιστικό σύστημα.
Το έγκλημα και οι συνέπειές του
Αυτή άλλωστε η λογική φάνηκε με τον πιο καθαρό, εγκληματικό και τραγικό τελικά τρόπο στο πεδίο των υποδομών περίθαλψης και υγείας.
Της πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Των νοσοκομείων. Της ανεπάρκειας ιατρικού νοσηλευτικού, βοηθητικού προσωπικού. Των ΜΕΘ, του υγειονομικού υλικού, της κατάλληλης εκπαίδευσης, του υγειονομικού δυναμικού. Μόνο που για την λογική του συστήματος οι δαπάνες για αυτόν τον τομέα αντιμετωπίζονται σαν ένα «περιττό βάρος» από το οποίο έπρεπε να απαλλαγεί η οικονομία των καπιταλιστικών χωρών. Έτσι αντί να μεριμνήσει για τη βελτίωση και προετοιμασία αυτών των υποδομών έπραξε ακριβώς το αντίθετο.
Προχώρησε σε συρρίκνωση των υποδομών περίθαλψης, στο κλείσιμο νοσοκομείων, στο δραστικό περιορισμό ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού κ.λπ.
Το αποτέλεσμα ήταν να βρεθούν οι λαϊκές μάζες απροστάτευτες απέναντι στη λαίλαπα της πανδημίας αλλά και το ίδιο το σύστημα απέναντι σε ένα πρόβλημα που δεν περίμενε ότι θα αντιμετωπίσει.
Εθελοτυφλώντας
Τους παράγοντες του συστήματος δεν κατάφερε να τους «συνετίσει» ούτε το ξέσπασμα της πανδημίας ούτε όταν αυτή άρχισε να δείχνει τα δόντια της με τα εκατομμύρια των κρουσμάτων και τις δεκάδες χιλιάδες των νεκρών.
Ακριβώς επειδή το σύστημα δεν μπορεί να ξεφύγει από τον εαυτό του και τη λογική που κανοναρχεί τις ιεραρχήσεις και τις επιλογές του. Ας εξηγηθώ περισσότερο.
Η αρχική υποτίμηση της επικινδυνότητας του ιού δεν οφείλεται στο ότι τους έλειπαν τα μέσα, οι δυνατότητες και τα επιτελεία με βάση τα οποία θα αξιολογούσαν το πρόβλημα. Και δεν αφορά αυτό μόνο την κινέζικη κυβέρνηση όπου πρωτοεκδηλώθηκε η επιδημία αλλά το σύνολο των καπιταλιστικών κυβερνήσεων. Οφείλεται στο ότι άλλα ήταν εκείνα που βάραιναν στη σκέψη τους και καθοδηγούσαν τις επιλογές τους. Η διαφύλαξη του έχει τους. Των περιουσιακών τους στοιχείων. Τα κέρδη του κεφαλαίου που «απειλούνταν». Οι οικονομικές απώλειες.
Αυτή η λογική αναδείχτηκε με τον πιο φανερό, τον πιο ξεδιάντροπο και κυνικό τρόπο στο πώς αντιμετωπίστηκε το ζήτημα ιδιαίτερα από ορισμένες κυβερνήσεις. Σε πρώτο πλάνο ο Τραμπ (ΗΠΑ), ο Τζόνσον (Αγγλία), ο Μπολσονάρο (Βραζιλία) αλλά και πολλές ακόμα, άλλες ανοιχτά και άλλες με «τρόπο». Με τις διακηρύξεις ότι η απάντηση στο πρόβλημα βρίσκεται στη δημιουργία της «ανοσίας της αγέλης». Δηλαδή το να αφεθεί ο ιός να δράσει απερίσπαστα και όσοι αντέξουν ή θεραπευτούν να δημιουργήσουν το σώμα ανοσίας, ενώ όσοι πεθάνουν, πέθαναν.
Συν τω χρόνω επιστρατεύτηκαν και διάφοροι «ειδικοί» οι οποίοι αποδείκνυαν «επιστημονικά» ότι δεν πρόκειται παρά για μια από τις συνήθεις γρίπες. Κι από κοντά οι διάφοροι συνωμοσιολόγοι να υπηρετούν (συνειδητά ή ασυνείδητα) τις ίδιες κατευθύνσεις. Και το αποκορύφωμα, το σόου Τραμπ που «προσβλήθηκε» και «θεραπεύτηκε» σχεδόν ακαριαία ! Ένα σόου που υπηρέτησε τόσο τις απόψεις περί του ακίνδυνου της πανδημίας όσο και την προεκλογική του εκστρατεία. Απέτυχε οικτρά και στα δύο. Και η εκλογική του ήττα διόλου δεν μας ενδιαφέρει, το ζήτημα όμως είναι ότι τις επιλογές του τις πλήρωσε και τις πληρώνει ο αμερικανικός λαός με εκατόμβες θυμάτων.
Μέτρα και ημίμετρα
Η εξάπλωση της πανδημίας, ο πολλαπλασιασμός των κρουσμάτων, η ραγδαία αύξηση των θανάτων, οι επιπτώσεις στην οικονομία, υποχρέωσε όλες σχεδόν τις κυβερνήσεις σε μια σειρά ημιμέτρων.
Συνολικά ή επιμέρους λοκ ντάουν, στοιχειώδεις βελτιώσεις στα συστήματα περίθαλψης, προσπάθειες ανάπτυξης θεραπευτικών σχημάτων, κινήσεις επιτάχυνσης των διεργασιών παρασκευής εμβολίου. Το σχήμα πορείας που διαμορφώθηκε στόχευε στην «κατανομή» των συνεπειών της πανδημίας σε όσο γίνεται μεγαλύτερο διάστημα. Να ελεγχθεί όσο γίνεται η διάδοσή της, να δοθεί χρόνος στη βελτίωση των θεραπευτικών σχημάτων μέχρις ότου η παρασκευή εμβολίου αλλά και η διαμορφούμενη συν τω χρόνω ανοσία αγέλης, δημιουργήσουν καλύτερες συνθήκες. Έτσι ώστε να αποφευχθεί η κατάρρευση των συστημάτων περίθαλψης, να περιοριστούν σε ελέγξιμα επίπεδα οι κοινωνικές αντιδράσεις και πάνω απ’ όλα να συνεχίσει να λειτουργεί η οικονομία στο μέγιστο δυνατό σε τέτοιες συνθήκες επίπεδο.
Τα αποτελέσματα και όπως τα βιώνει δραματικά όλος ο κόσμος δεν τους δικαιώνουν και οι ελπίδες εναποτίθενται πλέον στο αναμενόμενο εμβόλιο (ή εμβόλια που ετοιμάζονται).
Για το ζήτημα της οικονομίας
Ας έρθω όμως στο ζήτημα που τόσο απασχολεί και καθορίζει επιλογές και ιεραρχήσεις. Το ζήτημα της οικονομίας.
Κυβερνήτες χωρών, παράγοντες του συστήματος και διάφοροι ειδικοί, προβάλλουν σε διάφορες παραλλαγές αυτό που αποτελεί τη βάση των επιχειρημάτων τους. Ότι χωρίς μια λειτουργούσα αποδοτικά οικονομία θα είχαμε πολύ περισσότερους νεκρούς από την πείνα, την ανέχεια και άλλες αρρώστιες που θα προέκυπταν εξ αυτών των λόγων. Πρόκειται εμφανώς για σοφιστεία μέσω της οποίας παρακάμπτεται η ουσία των ζητημάτων. Το ζήτημα οφείλεται να τεθεί καθαρά, χωρίς περιστροφές, αναστολές και ιδεοληψίες.
Είναι σαφές ότι καμιά κοινωνία κανενός συστήματος δεν μπορεί να επιβιώσει θέτοντας σε διαρκή και καθολική αναστολή τις παραγωγικές οικονομικές της λειτουργίες εις το διηνεκές.
Μόνο που αυτή είναι η μια όψη του πράγματος. Άλλο τόσο είναι σαφές ότι καμιά παραγωγική οικονομική διαδικασία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τους ανθρώπους της. Καμιά οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά με τα κρούσματα και τους νεκρούς να αυξάνονται γεωμετρικά. Με συνθήκες εργασίας, μετακίνησης και κοινωνικής ζωής να αποτελούν θερμοκήπια της πανδημίας. Με τα συστήματα περίθαλψης να πλημμυρίζουν από ασθενείς που αδυνατούν να περιθάλψουν και απλώς «καταγράφουν» θανάτους. Με την κοινωνία στο σύνολό της να βιώνει συνθήκες γενικευμένης ανασφάλειας ως προς την υγεία και την ίδια τη ζωή της.
Η -μη- «αναγνώριση» του προβλήματος
Τι σημαίνουν όλα αυτά και ποια ζητήματα θέτουν.
Το πρώτο, όπως παντού και πάντα, η «αναγνώριση» του προβλήματος. Ποια τα χαρακτηριστικά του, οι διαστάσεις του, οι συνέπειές του σε όλα τα πεδία.
Δεύτερο, και σαν απόρροια του προηγούμενου, η αναγνώριση, παραδοχή και αποδοχή αυτού που ανέφερα σε προηγούμενη παρέμβασή μου. Ότι η ανθρωπότητα δεν θα βγει από αυτή την περιπέτεια χωρίς απώλειες, τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και οικονομικού χαρακτήρα.
Τρίτο, ότι ο στόχος του περιορισμού των πάσης φύσεως απωλειών έχει ένα πρώτο -και εκ των ων ουκ άνευ- όρο. Τη διαμόρφωση συνθηκών σε όλα τα πεδία που να διασφαλίζουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό την υγεία και τη ζωή των ανθρώπων.
Τέταρτο, ότι μια τέτοιου χαρακτήρα αντιμετώπιση αποτελεί όρο και για την ομαλή, αποδοτική λειτουργία της οικονομίας στις δοσμένες συνθήκες.
Το ζήτημα των απωλειών
Σε σχέση με αυτά, αν δυνάμεις του συστήματος «δεν μπόρεσαν» να αναγνωρίσουν το πρόβλημα δεν ήταν επειδή δεν διέθεταν την ικανότητα και τα μέσα αναγνώρισής του. Ήταν, όπως ήδη ανέφερα, και παραμένουν, δέσμιες της λογικής και των ιεραρχήσεών του.
Το κρίσιμο ζήτημα ήταν αυτό των αναπόφευκτων απωλειών και ειδικότερα για τους παράγοντες του συστήματος, των οικονομικών. Για το κεφάλαιο ήταν πάντα αδιανόητη εκδοχή, ο περιορισμός των κερδών του ή πολύ περισσότερο η αποδοχή του κόστους που συνεπαγόταν η αντιμετώπιση του προβλήματος. Έτσι και κατά τη συνήθη πρακτική τα βάρη φορτώθηκαν στους «από κάτω». Τους άνεργους, τους μισθωτούς, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τους επαγγελματίες.
Όσο για τις ανθρώπινες απώλειες, αυτές δεν αποτελούσαν ποτέ πρόβλημα πρώτης γραμμής για τους ιθύνοντες του συστήματος. Αρκεί αυτές να παραμένουν σε ελέγξιμα επίπεδα , τέτοια που να μην θέτουν ζητήματα άλλου χαρακτήρα.
Το να χαθούν εκατό, διακόσιες χιλιάδες ζωές, είχε δηλώσει σε ανύποπτο χρόνο ο Τραμπ, είναι αποδεκτό κόστος μπροστά στη διάσωση της οικονομίας. Το ότι τα νούμερα αυτά έχουν κιόλας ξεπεραστεί στις ΗΠΑ εξακολουθεί να μην τον «συγκινεί» καθόλου.
Ο παραλογισμός και οι συνέπειές του
Μόνο που οι εξελίξεις τράβηξαν το δικό τους δρόμο. Τα ημίμετρα που πάρθηκαν δεν στάθηκαν ικανά -ούτε και θα μπορούσαν- να εμποδίσουν την επέλαση της πανδημίας. Τα κρούσματα συνέχιζαν να πολλαπλασιάζονται και από κοντά να ανεβαίνει συνεχώς η καμπύλη των θανάτων. Τα συστήματα περίθαλψης φρακάρανε εντελώς και η κοινωνική αγανάκτηση άρχισε να διογκώνεται.
Και το «χειρότερο» όλων για το κεφάλαιο ήταν το ότι οι συνέπειες στο υγειονομικό πεδίο άρχισαν να «επιστρέφουν» τις επιπτώσεις τους στην οικονομική λειτουργία. Στις απώλειες που το σύστημα ήθελε να αποφύγει.
Και είναι ακριβώς σ’ αυτό όπου η αδηφαγία του κεφαλαίου, η αναλγησία του συστήματος συνέθεσαν τελικά το πλέγμα του παραλογισμού που χαρακτήρισε την πολιτική και τις επιλογές των ιθυνόντων του. Ένας παραλογισμός με βάση τον οποίο ούτε την υγεία και τις ζωές των ανθρώπων διαφύλαξαν αλλά ούτε και την οικονομία τους κατόρθωσαν να διασώσουν.
Εν ονόματι των εμβολίων
Μέσα από αυτές τις δραματικές εξελίξεις οι κυβερνήσεις επιστρέφουν στην πρακτική των λοκ ντάουν (συνολικών ή μερικών ) εν αναμονή και των εμβολίων στα οποία εναποθέτουν πλέον τις ελπίδες τους. Ας περάσουμε λοιπόν σ’ αυτό.
Όπως παρατηρήθηκε από την αρχή της πανδημίας υπήρξαν έντονες προσπάθειες επίσπευσης της παραγωγής εμβολίου. Και όπως ήδη ανέφερα σε προηγούμενη παρέμβασή μου δεν θεωρώ αθέμιτη μια τέτοια κατεύθυνση. Ίσα-ίσα.
Θα μπορούσαν ίσως και να παρακαμφθούν ερωτήματα και ενστάσεις που τίθενται σε σχέση με αυτό. Το ότι -και κατά παράβαση της έως σήμερα πρακτικής- δεν ακολουθείται ο δρόμος της μακρόχρονης δοκιμασίας των υπό παρασκευή εμβολίων. Το ότι περιορίζονται τα περιθώρια ελέγχου των τυχόν παρενεργειών και μακροχρόνιων επιπτώσεων. Το ότι παραμένει άγνωστο το εύρος της ανοσίας που μπορεί να επιτευχθεί. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αυτά αποτελούν το τίμημα που επιβάλλει η αναγκαιότητα της όσο γίνεται πιο έγκαιρης ανάσχεσης της πανδημίας. Μόνο που το κύριο πρόβλημα βρίσκεται αλλού.
Βρίσκεται κατ’ αρχάς στην λογική που διέπει αυτή την κίνηση και στις επιδιώξεις του συστήματος. Και είναι αυτό που γεννά κρίσιμα ερωτήματα. Το βασικό πρόβλημα για το σύστημα είναι η διαμόρφωση εκείνων των συνθηκών που να δίνουν τη δυνατότητα πλήρους επαναλειτουργίας της οικονομίας και συνακόλουθα στο κεφάλαιο το πεδίο ανάπτυξης της κερδοφόρας δράσης του.
Ένας βασικός όρος για κάτι τέτοιο και όπως άλλωστε έχει καταδειχτεί από τις εξελίξεις, είναι η δημιουργία ενός κλίματος ασφαλούς κίνησης των ανθρώπων στα πλαίσια αυτής της λειτουργίας. Εδώ είναι που αναδείχνεται ένα ζήτημα. Το αν ένα τέτοιο κλίμα θα αντιστοιχεί σε συνθήκες πραγματικής ή εικονικής και κατ’ επίφαση ασφάλειας, είναι κάτι που καθόλου δεν το εγγυάται η λογική με την οποία κινείται το σύστημα και οι ιεραρχήσεις του.
Το δεύτερο ζήτημα συνδέεται με το διαγκωνισμό των φαρμακευτικών εταιριών και των πίσω από αυτές ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Αυτό που παρατηρείται είναι οι έντονες προσπάθειες της κάθε πλευράς να προβάλλει την αποτελεσματικότητα του «δικού της» εμβολίου, με ταυτόχρονες προσπάθειες απαξίωσης των «άλλων» εμβολίων. Το κατά πόσο ισχύουν οι ισχυρισμοί της κάθε πλευράς και το κατά πόσο θα αντιστοιχούν στην πραγματικότητα που θα βιώσει ο κόσμος, είναι κάτι που απλώς μένει να το δούμε.
Ο ελλοχεύων κίνδυνος
Με όλα αυτά υπάρχει η σοβαρή πιθανότητα, ο ιός να συνεχίζει τη φονική δράση του σε αυτή ή εκείνη την κλίμακα αλλά το ζήτημα να αντιμετωπίζεται σαν κατά βάση λυμένο.
Τις συνέπειες σε όλα τα πεδία, όπως είναι επόμενο, θα τις αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενες λαϊκές μάζες. Όσο για τις αναπόφευκτες αντιδράσεις, το σύστημα έχει έτοιμη τη συνταγή και ήδη την εφαρμόζει. Τα μέτρα καταστολής που εφαρμόζονται, προβάλλονται σαν αναγκαία για την τήρηση των μέτρων ασφάλειας απέναντι στην πανδημία. Μόνο που η έκταση και η έντασή τους υπερβαίνοντας κατά πολύ τις όποιες αναγκαιότητες καταδείχνουν ότι οι στόχοι είναι ευρύτεροι. Ότι οι σημερινές συνθήκες αξιοποιούνται για τη νομιμοποίηση της δράσης των δυνάμεων καταστολής και των μηχανισμών ελέγχου και για την «επόμενη μέρα». Αλλά για το ζήτημα αυτό θα αναφερθώ και παρακάτω.
Η «επόμενη ημέρα»
Η επόμενη μέρα δεν θα ‘ναι ακριβώς μια συγκεκριμένη μέρα όπου θα χτυπήσουν χαρμόσυνα οι καμπάνες αναγγέλλοντας το τέλος του εφιάλτη. Στην πραγματικότητα θα πρόκειται για μια διαδρομή στο επόμενο διάστημα όπου με τον ένα ή άλλο τρόπο θα μπορέσει να τεθεί υπό έλεγχο το υγειονομικό ζήτημα. (Με εμβόλια, βελτιωμένα θεραπευτικά σχήματα αλλά και τα όποια μεγέθη ανοσίας). Αυτό δεν σημαίνει ότι θα κλείσει οριστικά αυτό το κεφάλαιο. Ούτε από υγειονομικής πλευράς (με τις επιπτώσεις στην υγεία όσων έχουν νοσήσει) ούτε ψυχολογικής και γενικότερα των συνθηκών που θα έχει κληροδοτήσει αυτή η κατάσταση στην κοινωνική ζωή. Και εκείνο που δεν θα κλείσει αλλά θα ανοίξει ολόπλευρα είναι το οικονομικό ζήτημα (και κατ’ ακολουθίαν το πολιτικό). Το ζήτημα της πλήρους επανεκκίνησης της οικονομίας.
Στην πραγματικότητα, και όπως έχω ήδη αναφέρει, αυτή η επανεκκίνηση επιχειρείται ήδη. Η χρήση του εμβολίου θα δώσει ακόμη μεγαλύτερη ώθηση σε μια τέτοια κατεύθυνση. Ωστόσο το «ποιοτικό σημείο» (που ούτε κι αυτό θα ‘ναι κάποιο συγκεκριμένο χρονικό σημείο) βρίσκεται στη φάση όπου οι «δυνάμεις της οικονομίας» θα μπορούν να κινηθούν χωρίς αναστολές και σοβαρούς περισπασμούς σαν αυτούς που αντιμετώπιζαν στη διάρκεια της πανδημίας. Για τα σοβαρά προβλήματα που τίθενται για μια τέτοια επανεκκίνηση έχω ήδη αναφερθεί σε προηγούμενη παρέμβασή μου και δεν θα ‘θελα να παραφορτώσω αυτό το κείμενο επαναλαμβάνοντάς τα.
Οι απώλειες και η αναπλήρωσή τους
Εδώ θα ήθελα να σταθώ σε ένα κυρίως ζήτημα και το οποίο έχει ήδη τεθεί και που θα τεθεί στην πιο πλήρη διάστασή του στη συνέχεια καθώς και εκείνα που θα το «συνοδεύσουν».
Το ζήτημα των οικονομικών απωλειών. Η επιβράδυνση, η στασιμότητα της οικονομικής λειτουργίας και για τόσο μεγάλο διάστημα, είναι φανερό ότι έχει επιφέρει σημαντικές απώλειες. Και για το κεφάλαιο και για τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Απώλειες που θα θέλουν και θα επιχειρήσουν να τις αναπληρώσουν.
Η μετακύληση βαρών στις εργατικές μάζες και τις εξαρτημένες χώρες είναι μια «συνήθης πρακτική» η οποία ήδη ασκείται αλλά δεν αρκεί από μόνη της. Αναπλήρωση απωλειών και σε όλο τους του εύρος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς να μπει σε ολόπλευρη, καθολική κίνηση η όλη καπιταλιστική λειτουργία. Μόνο που κάτι τέτοιο έχει τους όρους του και που δεν είναι απλά τεχνοοικονομικοί.
Το καπιταλιστικό σύστημα λειτουργεί με βάση την εκμετάλλευση από το κεφάλαιο της εργατικής τάξης και συνολικά των εργαζόμενων λαϊκών μαζών. Με την καταλήστευση των λαών των πιο αδύναμων και εξαρτημένων χωρών από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Αυτά τα χαρακτηριστικά θα συνεχίσουν να εμφανίζονται και μάλιστα ακόμη πιο έντονα καθώς το κεφάλαιο και οι ιμπεριαλιστικές χώρες θα «επείγονται» να αναπληρώσουν τις απώλειές τους. Ακόμη περισσότερο, να ανοίξουν έναν νέο κύκλο κερδοφορίας. Ταυτόχρονα η όλη κίνηση των πραγμάτων θα συντελείται στο έδαφος που έχουν διαμορφώσει τόσο η οικονομική κρίση που έχει προηγηθεί όσο και οι συνέπειες της πανδημίας.
Πιο συγκεκριμένα η καταστροφή ενός ασύλληπτου αριθμού μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ενώ δεν έχουν μείνει αλώβητα και τμήματα που κινούνται στις παρυφές των μεγαλοαστικών τάξεων.
Ανάλογα καταστροφικές συνέπειες έχουν υπάρξει και όσον αφορά τις οικονομίες των εξαρτημένων χωρών. Μια καταστροφή που θα συνεχιστεί καθώς τα όρνεα του ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου θα επιπέσουν με ασυγκράτητη τη ληστρική τους διάθεση σε αυτές τις χώρες.
Γενικότερα λοιπόν έχουν δημιουργηθεί εκείνες οι συνθήκες όπου το μεγάλο, ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο θα έχει όλο το πεδίο στη διάθεσή του για να αναπτύξει την κερδοφόρα «αναπτυξιακή» «δημιουργική» του δράση. Ή αλλιώς, η πανδημία, πέραν των άλλων, αναδείχνεται και σαν το πεδίο μιας «δημιουργικής καταστροφής» όπως αναφέρεται στη σχετική φιλολογία. Σημαίνουν όλα αυτά ότι το καπιταλιστικό σύστημα θα ξεπεράσει έτσι ανώδυνα κι απλά τις συνέπειες της πανδημίας, της γενικευμένης κρίσης και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει;
Δεν έχω καθόλου μια τέτοια άποψη. Ας αναφερθώ όμως πρώτα σε ορισμένα σημαντικά ζητήματα που αναδείχνονται μέσα από όλα αυτά και τα οποία έχουν το ρόλο τους στις εξελίξεις.
Ανακατατάξεις και αντιθέσεις
Τόσο η κρίση του συστήματος όσο και οι συνέπειες της πανδημίας έχουν δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στις εργαζόμενες λαϊκές μάζες. Είναι αυτές που κατά κύριο λόγο πληρώνουν βαρύτατο κόστος σε νεκρούς και αρρώστους και θα συνεχίσουν να το πληρώνουν.
Ολοφάνερα έχει μειωθεί δραματικά το επίπεδο διαβίωσής τους και για σημαντικά τμήματά τους έως και σε επίπεδο εξαθλίωσης, χωρίς να διαφαίνονται στον ορίζοντα προοπτικές βελτίωσης.
Ταυτόχρονα αυτή είναι μια εξέλιξη που δεν αφορά μόνο τα «κατώτερα» λαϊκά στρώματα αλλά θίγει σε σημαντικό βαθμό και τα ενδιάμεσα. Κοινωνικές κατηγορίες που βλέπουν την οικονομική και κοινωνική τους θέση να υποβαθμίζεται δραματικά.
Γενικότερα διανύουμε και θα συνεχίσουμε να διανύουμε μια περίοδο γενικευμένων κοινωνικών ανακατατάξεων. Μια περίοδο συνολικής αναδιαμόρφωσης της κοινωνικής διαστρωμάτωσης η οποία αγγίζει και τις παρυφές των ανώτερων στρωμάτων.
Το αξιοσημείωτο μάλιστα είναι ότι ανακατατάξεις άλλου βέβαια χαρακτήρα και συνεπειών, συντελούνται και θα συνεχίσουν να συντελούνται ακόμη και στα πλαίσια του μεγάλου κεφαλαίου.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι έχουμε μπροστά μας μια περίοδο παρόξυνσης των κοινωνικών, ταξικών αντιθέσεων. Πρώτα και πάνω απ’ όλα ανάμεσα στις δυνάμεις του συστήματος από τη μια και τις εργαζόμενες λαϊκές μάζες από την άλλη.
Ταυτόχρονα σημαντικά προβλήματα θα θέτουν για το σύστημα οι ανακατατάξεις στα πλαίσια του μεγάλου κεφαλαίου και των κοινωνικών δυνάμεων στήριξης του συστήματος. Οι αναπόφευκτες και δυσεπίλυτες δυσκολίες μιας «επαναρρύθμισης» και της διαμόρφωσης μιας νέας και ελεγχόμενης από το σύστημα ισορροπίας.
«Επαναρρυθμίσεις» και ανταγωνισμοί
Άλλο τόσο δυσεπίλυτα προβλήματα δημιουργούνται όσον αφορά την επαναρρύθμιση των σχέσεων συναλλαγών ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές χώρες και συνολικά στο διεθνές πλέγμα. Όπως έχω ήδη αναφερθεί σε προηγούμενη παρέμβασή μου, αυτές οι σχέσεις θα χρειαστεί να επαναρρυθμιστούν περίπου «εξ αρχής».
Ένα πρόβλημα όχι απλά και μόνο τεχνοοικονομικού χαρακτήρα αλλά που συνδέεται σε καθοριστικό βαθμό με οικονομικά, πολιτικά και ζητήματα στρατηγικής που τίθενται για αυτές τις δυνάμεις.
Τις απώλειες που έχουν υποστεί στη διάρκεια της πανδημίας και τις οποίες θα προσπαθήσουν να αναπληρώσουν πέρα από όσα αναφέρθηκαν, ακόμη και σε βάρος η κάθε μια της άλλης.
Το μεγάλο ωστόσο οικονομικό (και όχι μόνο) ζήτημα και το οποίο προϋπήρχε της πανδημίας παραμένει η αναγκαιότητα διαμόρφωσης μιας διευρυμένης αγοράς, ικανής να απορροφήσει τα παραγωγικά αποτελέσματα μιας «αναθερμαινόμενης» οικονομίας. Ένα πρόβλημα που η απάντηση σ’ αυτό προϋποθέτει την ανακατανομή των αγορών και γενικότερα το ξαναμοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Ολοφάνερη συνεπώς η σύνδεση του όλου ζητήματος με τον στρατηγικού χαρακτήρα ανταγωνισμό ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τη διαδικασία αναδιάταξης δυνάμεων που συντελείται εδώ και ένα διάστημα.
Είναι συνεπώς σαφές ότι η «επόμενη μέρα» δεν θα έχει τη μορφή και τον χαρακτήρα που κατά το μάλλον θα επιχειρηθεί να εμφανιστεί από τους μηχανισμούς προπαγάνδας του συστήματος. Ότι θα μπαίνουμε δηλαδή σε μια περίοδο όπου η ανθρωπότητα θα επιχειρεί να γιατρέψει τις πληγές της (υγειονομικές, οικονομικές, κοινωνικές) μέσα από «κοινές» και συντονισμένες προσπάθειες. Αντίθετα θα έχουμε μια παρόξυνση τόσο των κοινωνικών, ταξικών αντιθέσεων όσο και των ανταγωνισμών ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, σε έκταση και σε μορφές που μόνο υποθετικά μπορούμε να συλλάβουμε για την ώρα.
Η θωράκιση της πολιτικής του συστήματος
Ας έρθουμε όμως σε ένα άλλο σοβαρό ζήτημα. Στην προώθηση ρυθμίσεων που περιστέλλουν κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. Της συνδικαλιστικής συγκρότησης των εργαζόμενων, του δικαιώματος της απεργίας. Της διαδήλωσης. Ρυθμίσεις που συνοδεύονται με την κλιμάκωση των μεθόδων καταστολής και την όλο και πιο εκτεταμένη χρήση της πιο ωμής αστυνομικής βίας.
Μια πολιτική που η ταχύτητα και η έκταση προώθησής της βρίσκεται σε πλήρη και αποκαλυπτική αντίθεση με εκείνα που θα μπορούσαν αλλά δεν έπραξαν και δεν πράττουν οι δυνάμεις του συστήματος για μια ουσιαστική αντιμετώπιση της πανδημίας.
Μια αντίθεση που καταδείχνει ότι η πανδημία πέραν των άλλων «προσέφερε» και τα προσχήματα για σχεδιασμούς ευρύτερων οριζόντων. Οι δυνάμεις του συστήματος αντιλαμβάνονται πολύ καλά το ποια και ποιας κλίμακας προβλήματα θα αντιμετωπίσουν το επόμενο διάστημα. Παίρνουν λοιπόν από τα τώρα τα μέτρα τους.
Μέτρα θωράκισης της πολιτικής τους και σε κλίμακα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν πολιτική που στοχεύει στην προώθηση μιας φασιστικοποίησης της δημόσιας ζωής.
Η πιο χαρακτηριστική και ταυτόχρονα αποκαλυπτική περίπτωση είναι αυτή του νόμου που επιχειρείται να περάσει στη Γαλλία και που ξεσήκωσε την οργισμένη αντίδραση εκατοντάδων χιλιάδων διαδηλωτών. Του νόμου που απαγορεύει επισείοντας βαρύτατες ποινές σε όσους φωτογραφίζουν ή βιντεοσκοπούν αστυνομικούς «εν ώρα υπηρεσίας».
Για το τι σημαίνει αυτό θα το θέσω πολύ απλά. Αν ίσχυε αυτός ο νόμος στις ΗΠΑ η δολοφονία του Φλόιντ που ξεσήκωσε ένα σεισμικών διαστάσεων κύμα οργισμένων αντιδράσεων «δεν θα είχε συμβεί». Το πολύ να ανακοινώνονταν ότι ο Φλόιντ πέθανε «από υπερβολική χρήση ναρκωτικών».
Ένας νόμος που διαμηνύει στα όργανα καταστολής ότι μπορούν να δρουν ασύδοτα, δολοφονικά και με διασφαλισμένη την ασυλία τους.
Ένας νόμος που καταδείχνει τις διαθέσεις των δυνάμεων του συστήματος (και όχι μόνο της Γαλλίας, αλλά συνολικότερα) για το πώς σκοπεύουν να αντιμετωπίσουν τους λαούς στο επόμενο διάστημα.
Ένας νόμος ενταγμένος σε μια γενικότερη πολιτική διαμόρφωσης εκείνων των όρων που να διασφαλίζουν την υποταγή και συμμόρφωση των λαϊκών μαζών στα μέτρα αλλά και τους όποιους τυχοδιωκτισμούς επιχειρήσουν οι δυνάμεις του συστήματος στα πλαίσια των ανταγωνισμών του.
Υπόθεση πάλης
Κλείνοντας. Στα ΜΜΕ εμφανίζονται κάθε τόσο διάφορες προτάσεις αντιμετώπισης της πανδημίας. Προτάσεις που ορισμένες θα μπορούσαν να θεωρηθούν καλόπιστες ή και πως εμπεριέχουν και στοιχεία εκλογίκευσης των μεθόδων αντιμετώπισης του προβλήματος.
Μόνο που -και ας με συγχωρούν- διατυπώνονται «εν κενώ ». Για την ακρίβεια απευθύνονται σε «ώτα μη ακουόντων» . Σε δυνάμεις που αυτό που τους λείπει δεν είναι η γνώση αλλά η διάθεση. Σε δυνάμεις που έχουν πάρει τις αποφάσεις τους και τις εφαρμόζουν καθορίζοντας έτσι την τροχιά των πραγμάτων. Η «εκλογίκευση» της αντιμετώπισης του προβλήματος δεν είναι υπόθεση του συστήματος.
Είναι υπόθεση των λαών, είναι υπόθεση πάλης. Πάλης για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους. Πάλης για την υπεράσπιση της ίδιας τους της ζωής. Όσο πιο σύντομα και όσο πιο καθαρά γίνει κατανοητό αυτό, τόσο θα δημιουργούνται σε μια πορεία οι όροι για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος που αντιμετωπίζουν οι λαοί.
