Οι ΗΠΑ με γνώμονα τον περιορισμό έως και την αναίρεση των ρώσικων επιτυχιών στην Συρία και με σκοπό την κατάκτηση μιας αδιαμφισβήτητης κυριαρχίας στην περιοχή, έχουν εντείνει την παρέμβασή τους σε όλα τα επίπεδα. Σημαντική διάσταση σ’ αυτή την γεωπολιτική σύγκρουση, αποτελεί το ενεργειακό. Δηλαδή, η αμερικανική στόχευση της ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρώπης από τους ρώσικους υδρογονάνθρακες. Αυτό σημαίνει κυριαρχία στους δρόμους και στους κόμβους μεταφοράς ενέργειας, αλλά και την άμεση εμπλοκή τους και την καθοδήγηση από μεριάς τους (των ΗΠΑ), της ενεργειακής μοιρασιάς με τέτοιο τρόπο ώστε να πετυχαίνει τουλάχιστον δύο επιπλέον πράγματα. Εκτός από ισχυρές πιέσεις, να προσφέρει ανταλλάγματα και ρόλο στους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές ώστε να αποδεχθούν μια τέτοια προοπτική. Να στριμώχνει διαρκώς και να ευθυγραμμίζει σ’ αυτούς τους σκοπούς τις αστικές τάξεις της περιοχής, με δεδομένη την άμεση σχέση των τεκταινόμενων στην Ανατολική Μεσόγειο με τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή και το συνεχές ανέβασμα της αμερικανικής επιθετικότητας ενάντια στο Ιράν. Η Ρωσία εξακολουθεί να παίζει ένα πολυεπίπεδο παιχνίδι, χρησιμοποιώντας τις τούρκικες ενστάσεις για την αμερικανική πολιτική, ενώ δεν παύει να δηλώνει παρών και στο ζήτημα τη Κύπρου. Οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τις αντιφάσεις και τα κενά των ΗΠΑ για να διευρύνουν τα περιθώρια άσκησης των δικών τους πολιτικών.
Κρίσιμος κρίκος στην τροπή και στην ταχύτητα που θα πάρουν αυτές οι εξελίξεις, αποτελούν οι σχέσεις Δύσης-Τουρκίας, που πυρήνα τους έχουν φυσικά τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.
Οι αποφάσεις, τα όρια και τα διλήμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Βρισκόμαστε σε μια στιγμή όπου έχουν εξαγγελθεί οι κυρώσεις των “28” της ΕΕ ενάντια στην Τουρκία, όσον αφορά τις γεωτρητικές της δραστηριότητες σε περιοχές που η Κυπριακή Δημοκρατία έχει ανακηρύξει δική της ΑΟΖ. Αυτές οι κυρώσεις παράχθηκαν μετά από πολύ «κόπο», μιας και, όπως ανέφερε ανώνυμα Ευρωπαίος διπλωμάτης, η ΕΕ οφείλει νε ισορροπήσει μεταξύ της ανάγκης να συμπαρασταθεί σε ένα μέλος της για να μην χάσει κι άλλους πόντους από την ήδη τρωθείσα αξιοπιστία και συνοχή της και της ανάγκης να συνεχίσει να διατηρεί τη σχέση της με την Τουρκία σ’ ένα ανεκτό επίπεδο. Υπάρχει, άλλωστε, και η βόμβα του μεταναστευτικού και η σημασία της Τουρκίας -σαν κόμβος μεταφοράς- στην παροχή ενέργειας στην Ευρώπη. Επιπλέον, ούτε την ΕΕ συμφέρει να συμβάλλει στην αύξηση των αποστάσεων της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ. Οπότε, οι κυρώσεις που εξαγγέλθηκαν ήταν ήπιες και συμβολικές. Έτσι, ενώ έχουν στόχο να πιέσουν και να στείλουν τα αναγκαία πολιτικά μηνύματα στην Άγκυρα, η εμβέλειά τους είναι περιορισμένη. Πολύ περισσότερο, δεν φαίνεται καθόλου εύκολη μια προοπτική κλιμάκωσή τους, αφού η Γερμανία αλλά και η Αγγλία (με το ένα πόδι έξω!) διαφώνησαν με το να υπάρξει έστω σαν απειλή προς την Τουρκία η έκφραση «στοχευμένα μέτρα» για μια επόμενη φάση.
Η «επόμενη μέρα» δεν ήρθε ακόμη
Το πιο σημαντικό, ωστόσο, γεγονός των προηγούμενων ημερών ήταν η έναρξη των τριών φάσεων παραλαβής του ρώσικου αντιπυραυλικού συστήματος S-400 από την Τουρκία, την Παρασκευή 12 Ιουλίου, λίγες μέρες πριν και όχι τυχαία, από την τρίτη επέτειο του αποτυχημένου πραξικοπήματος. Αυτή η παραλαβή σηματοδότησε την απαρχή της κορύφωσης της σοβαρότερης κρίσης στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, από την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και δώθε.
Ειπώθηκε ότι η ανακοίνωση του Τραμπ, με την οποία αναστελλόταν επ’ αόριστον η παράδοση των πάνω από εκατό μαχητικών αεροσκαφών F-35 και η Τουρκία αποπέμπονταν από την κοινοπραξία συμπαραγωγή τους, άργησε μερικές μέρες, ώστε να μη συνδεθεί με την επέτειο. Ίσως! Πάντως σίγουρα ήταν αντανάκλαση των σοβαρών προβληματισμών του για το είδος και το ύψος των αντίμετρων που πρέπει να παρθούν ενάντια στην Τουρκία. Η ίδια η ανακοίνωση τουΤραμπ περιείχε στοιχεία έντονης κριτικής στην προηγούμενη διοίκηση Ομπάμα, που δεν δέχθηκε να πουλήσει το σύστημα Patriot στην Τουρκία, αναγκάζοντάς την έτσι να απευθυνθεί στη Ρωσία, για να καταλήξει σε δύο καίριες επισημάνσεις. Η πρώτη, ότι και οι δύο πλευρές, Τουρκία και (η σημερινή διοίκηση των) ΗΠΑ, βρίσκονται λόγω αυτών των εξελίξεων σε μια δύσκολη θέση. Και η δεύτερη, πως η στρατηγική σχέση ΗΠΑ-Τουρκίας δεν εξαντλείται στο ζήτημα των F-35, κάτι που τονίζουν με κάθε ευκαιρία όλοι οι Αμερικανοί αξιωματούχοι.
Έτσι, η αμφιταλάντευση και η διάσταση απόψεων που αφορούν έντονα και τη διοίκηση Τραμπ παραμένουν. Ήδη το φως της δημοσιότητας έχει δει η κόντρα μεταξύ του Τραμπ και των πιο στενών επιτελών του (Πομπέο, Μπόλτον) για το επόμενο βήμα. Ο Τραμπ δεν θέλει να προβεί για την ώρα σε άλλες κυρώσεις, ώστε να μην διακινδυνεύσει παραπέρα τη σχέση με την Άγκυρα. Οι δύο τελευταίοι, αντίθετα, επικαλούνται τον νόμο CAATSA (Nόμος για την Aντιμετώπιση των Aντιπάλων της Αμερικής Mέσω Kυρώσεων), ζητώντας από τον Τραμπ να τον εφαρμόσει. Θεωρούν, επιπλέον, ότι ο ίδιος ο νόμος δίνει τη δυνατότητα στον Αμερικάνο πρόεδρο να ελιχθεί επιλέγοντας πέντε (όποιες ο ίδιος θέλει) από τις δώδεκα δέσμες κυρώσεων που εμπεριέχει. Υπογραμμίζουν, από την άλλη, πως η μη επιβολή κυρώσεων στέλνει άλλα μηνύματα και όχι μόνο στην Τουρκία. Αυτή η άποψη επηρεάζει σημαντικό τμήμα κι άλλων συμβούλων του Τραμπ, όπως του Τζακ Κέιν (στρατηγού και πρώην επιτελάρχη των ΗΠΑ), που θεωρεί πως η κίνηση της Τουρκίας με τους S-400 «ακυρώνει κυριολεκτικά την πολιτική του ΝΑΤΟ κατά της απόκτησης ρώσικων στρατιωτικών συστημάτων και είναι απαράδεκτη».
Στο εσωτερικό της αστικής τάξης των Ηνωμένων Πολιτειών, έχει ανοίξει για τα καλά η συζήτηση για το πού το πάει η Τουρκία, αλλά και το πώς πρέπει να σταθούν οι ΗΠΑ. Η Wall Street Journal θεωρεί πως οι ΗΠΑ πρέπει να κινηθούν προσεκτικά με την Τουρκία, επισημαίνοντας την ευκαιρία που βρίσκει η Μόσχα να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ. Η Ρωσία, σημειωτέον, έσπευσε να προτείνει, την ίδια μέρα της ανακοίνωσης του Τραμπ, στην τούρκικη ηγεσία ως λύση την αγορά των ρώσικων μαχητικών SU-35! Οι New York Times, αφού διατυπώνουν το ερώτημα για το εάν η Τουρκία έχει διαβεί τον Ρουβίκωνα, εκτιμούν πως η Άγκυρα δεν θέλει να διαλύσει τις παλιές συμμαχίες της, αλλά προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τις αντιπαλότητες (σ.δ. ΗΠΑ-Ρωσίας). Θέτουν, όμως, παράλληλα και μια σειρά ερωτήματα, όχι για τα όρια και τις συνέπειες των κινήσεων της Τουρκίας, αλλά κυρίως για το αν η διαρκής αυτή πρόκληση προς τις ΗΠΑ εκπορεύεται από βαθύτερες επιλογές απόκλισης.
Όπως όλα δείχνουν, η διελκυστίνδα ΗΠΑ-Τουρκίας σε κάθε περίπτωση θα συνεχιστεί για πολλούς μήνες ακόμη και με τα νέα ορόσημα να έχουν ήδη τεθεί. Έτσι, ο χρόνος μέσα στον οποίο η Τουρκία καλείται να πάρει κρίσιμες αποφάσεις παρατείνεται μέχρι τον Απρίλιο του 2020, που λέγεται ότι το σύστημα των S-400 θα καταστεί πλήρως λειτουργικό. Από την άλλη πλευρά, οι Αμερικάνοι επιτελείς δηλώνουν πως η διαδικασία τερματισμού της συμμετοχής της Τουρκίας στην συμπαραγωγή των F-35 θα ολοκληρωθεί –καθόλου τυχαία- ένα μήνα πριν, τον Μάρτιο του 2020. Παράλληλα, βέβαια, έχει ανοίξει και η συζήτηση για το πού τελικά θα τοποθετηθούν οι δύο συστοιχίες των S-400, με πιο πιθανό η μία να εγκατασταθεί έξω από την Άγκυρα και η άλλη στο Σουρούτς, στην τουρκοσυριακή μεθόριο. Αυτή η συζήτηση έχει επισκιάσει, αλλά δεν έχει βγάλει από το τραπέζι την άλλη λύση που εδώ και πολλούς μήνες συζητιέται στα παρασκήνια. Δηλαδή, είτε της πώλησής τους στο Κουβέιτ είτε της απόσυρσής τους αλά Ελληνικά (αποθήκευση των S-400) και με αντάλλαγμα την θετική κατάληξη των συζητήσεων που ήδη γίνονται μεταξύ ΗΠΑ-Τουρκίας για πώληση στην Άγκυρα του αμερικανικού αντιπυραυλικoύ συστήματος Patriot.
Η Άγκυρα μεταξύ φιλοδοξιών και φόβων
Η τούρκικη ηγεσία, αντιδρώντας στην άδικη όπως την χαρακτήρισε απόφαση των ΗΠΑ, τις κάλεσε να ανακαλέσουν και έχει ήδη προειδοποιήσει πως σε περίπτωση περαιτέρω κυρώσεων θα ανταποδώσει. Παράλληλα, η Τουρκία ξετυλίγει τις κινήσεις της στα δύο βασικά της μέτωπα. Από τη μια, έχει εντείνει τη συζήτηση με την Ουάσιγκτον για την δημιουργία μιας (ακόμη) «ζώνης ασφαλείας» στα σύνορα με τη Συρία, που θα περισφίγγει τα δύο κούρδικα καντόνια ανατολικά του Ευφράτη. Η ίδια απειλεί πως διαφορετικά θα χρησιμοποιήσει τα στρατεύματα που ήδη συγκεντρώνει στην τουρκοσυριακή μεθόριο για να εισβάλλει και να την επιβάλλει ντε φάκτο. Μάλιστα, οι τελευταίοι εκτεταμένοι βομβαρδισμοί ενάντια στις θέσεις του κουρδικού PKK στο όρος Καντίλ του Ιράκ, με αφορμή τη δολοφονία του Γενικού Πρόξενου της Τουρκίας στην πρωτεύουσα Ερμπίλ της αυτόνομης περιοχής του Ιρακινού Κουρδιστάν, ήταν μήνυμα αποφασιστικότητας και δυνατοτήτων της τούρκικης ηγεσίας.
Από την άλλη, συνεχίζει να διατηρεί και από την πλευρά της την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο, με επίκεντρο την Κύπρο, και θέτει μετ’ επιτάσεως τη συμμετοχή της στην ενεργειακή μοιρασιά που προωθούν οι ΗΠΑ αλλά και γενικότερα της απόδοσης στην ίδια ενός σημαντικού ρόλου στην περιοχή. Δίνει ιδιαίτερο βάρος στο σύνολο των ζητημάτων που διέπουν τον ελληνοτουρκικό ανταγωνισμό. Μάλιστα, σε μια κίνηση που επίσης «προκαλεί» τις ΗΠΑ, ο ίδιος ο Ερντογάν ζήτησε τη διπλωματική διαμεσολάβηση της Γερμανίας, για να επιλυθούν, όπως δήλωσε, τα προβλήματα με την Ελλάδα είτε πρόκειται για το Αιγαίο είτε για την Ανατολική Μεσόγειο «σ’ ένα πακέτο». Επιπλέον, έχει επιταχύνει τη συνεννόηση με τον επικεφαλής της «νόμιμης κυβέρνησης» της ρημαγμένης Λιβύης, τον Φαγέζ Αλ Σάρατζ, για να οριοθετήσουν τις αναμεταξύ τους ΑΟΖ. Πρόκειται για μια κίνηση που της δίνει τη δυνατότητα να ανατρέψει τμήμα των σχεδιασμών της ελληνικής αστικής τάξης.
Αν και δεν απέτρεψαν ούτε την επιπλέον πτώση της τούρκικης λίρας κατά 0,6% με το άκουσμα της είδησης παραλαβής των S-400, ούτε την υποβάθμιση του Οίκου Fitch, στο εσωτερικό της χώρας, Ερντογάν και AKP κατάφεραν να αποσπάσουν τη συναίνεση της κεμαλικής αξιωματικής αντιπολίτευσης (CHP) στο ζήτημα της «υπεράσπισης των δικαιωμάτων των τουρκοκυπρίων και της Τουρκίας» στους ενεργειακούς πόρους. Φυσικά, ο Ερντογάν δεν μπόρεσε να αποφύγει τα πυρά του ηγέτη του ενδυναμωμένου CHP για το ότι η πολιτική του απέναντι στις ΗΠΑ οδηγεί στην απομόνωση της Τουρκίας, ενώ πυκνώνουν οι φήμες ότι πρώην ανώτατα στελέχη του AKP, όπως ο πρώην πρόεδρος της δημοκρατίας Γκιουλ και ο πρώην ΥΠΕΞ και πρωθυπουργός Νταβούτογλου, ετοιμάζουν νέο πολιτικό σχηματισμό, εκτιμώντας ως λανθασμένη και αδιέξοδη την πολιτική Ερντογάν σε σχέση με τις ΗΠΑ και τη Δύση.
Με αφορμή την επέτειο του αποτυχημένου πραξικοπήματος, ο Ερντογάν αναφέρθηκε τάχα «στο χθες», μιλώντας για την «ευλογημένη μέρα που το ισχυρό έθνος μας έβαλε τέλος στην ιστορία των πραξικοπημάτων», προειδοποιώντας, όμως, ουσιαστικά για το «αύριο». Ίσως γιατί οι φόβοι του έχουν μεγαλώσει. Με αφορμή, πάντως, την ίδια επέτειο και με τη σκέψη στην επιδείνωση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν πως η Τουρκία βρίσκεται μπροστά σε μια πολύ βαθιά κρίση, η οποία μπορεί να «κάνει θρύψαλα την εσωτερική πολιτική σκηνή», και όχι μόνο αυτή θα προσθέταμε εμείς. Ομαλή και αναίμακτη αλλαγή γεωπολιτικού προσανατολισμού, αν υποθέσουμε ότι θα τεθεί κάποια στιγμή στο μέλλον, δεν υπάρχει στην πραγματική ζωή! Αλλά και οι ριψοκίνδυνοι τυχοδιωκτισμοί εκμετάλλευσης των αντιθέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας, όπως αυτοί που επιχειρεί η τούρκικη ηγεσία, ακόμα και αν συμφωνήσουμε πως το κάνει για να θέσει πολύ σοβαρά για αυτήν ζητήματα, μπορεί να πληρωθούν εξίσου ακριβά.
Οι κινήσεις της Αθήνας: αντιδραστικό μείγμα υποτέλειας και τυχοδιωκτισμών
Όλες οι κινήσεις του προηγούμενου διαστήματος, πριν και μετά την εκλογή της νέας κυβέρνησης (το καθεστώς της εξάρτησης έχει συνέχεια!), πιστοποιούν ότι η ελληνική αστική τάξη βάζει ενέχυρο το λαό και τη χώρα στους επιθετικούς αμερικανικούς σχεδιασμούς, για να ισοφαρίσει, εάν είναι δυνατόν, την υποβάθμισή της λόγω κρίσης την προηγούμενη δεκαετία.
Γι αυτό συζητάει με τον αμερικανικό παράγοντα την αναβάθμιση/επέκταση της βάσης της Σούδας («ναυαρχίδα», την ονομάζει ο Πάιατ), αλλά και «τις διευκολύνσεις που παρέχει η Ελλάδα για αμερικανικές επιχειρήσεις στο ευρύτερο θέατρο της Ανατολικής Μεσογείου, του Αιγαίου, της Μάυρης Θάλασσας και των Βαλκανίων», όπως αναφέρει ο πολυπράγμων πρέσβης στην πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα Καθημερινή. Γι αυτό παίρνουν μπράβο οι κυβερνήσεις, οι πρώην και οι τωρινές, που «δεν υπάρχουν άλλοι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ που να είναι όσο ισχυρά ευθυγραμμισμένοι όσο η Ελλάδα και οι ΗΠΑ στο ζήτημα της Τουρκίας- και οι δυο πιστεύουμε ότι πρέπει να παραμείνει στη Δύση» (στην ίδια συνέντευξη).
Εξάλλου, οι ΗΠΑ σε όλους τους τόνους και με όλους τους τρόπους έχουν θέσει το ζήτημα της μεγαλύτερης δυνατής χρησιμοποίησης της χώρας μας στα σχέδιά τους. Πρόσφατα ψηφίστηκε από το Κογκρέσο ο νόμος για την ενέργεια και την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο, ο λεγόμενος και East Med Act ή νόμος Μενέντεζ και έχει επισημοποιηθεί η άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στην τριμερή Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Στην επίσκεψη του Δένδια στις ΗΠΑ, επίσης, δόθηκε ήδη το ραντεβού για τον Σεπτέμβρη για την συνέχιση του Στρατηγικού Διαλόγου ΗΠΑ-Ελλάδας.
Ταυτόχρονα, για να κρατήσει κάποιες ισορροπίες και υπηρετώντας την πολυδιάστατη… εξάρτηση της χώρας, υπογράφει παρουσία του Αμερικανού και Γάλλου πρέσβη την παραχώρηση δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης στα Νότια και Νοτιοδυτικά της Κρήτης, στην αμερικανική EXXONMOBIL, τη γαλλική TOTAL και με τσόντα τα ελληνικά ΕΛ.ΠΕ.
Στο δε πεδίο του αντιδραστικού της ανταγωνισμού με την τούρκικη αστική τάξη, η ελληνική προσβλέπει στη στήριξη των ΗΠΑ και της Ε.Ε., αν και οι πιο σοβαρές (λέμε τώρα!) μερίδες της κρατούν επιφυλάξεις για τα όρια μιας τέτοιας στήριξης. Σε κάθε περίπτωση, λειτουργεί κάτω και μέσα στο πλαίσιο της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης και υπό τον όρο της εξυπηρέτησης των ιμπεριαλιστικών προτεραιοτήτων. Το τελευταίο διάστημα, εξετάζοντας τις κινήσεις της άλλης πλευράς, διακρίνει τουλάχιστον τρία πεδία παρέμβασής της και ετοιμάζεται αναλόγως και μέσα στα πλαίσια που αναφέραμε. Το πρώτο επικεντρώνεται γύρω από την Κύπρο, που διαρκώς επιζητά την ιμπεριαλιστική «προστασία». Όσον αφορά την Κύπρο, πάντως, το σημαντικό είναι πως έχει ανοίξει ξανά το κυρίως ζήτημα (βλέπε το αντίστοιχο άρθρο). Το δεύτερο αφορά το Καστελόριζο, στο οποίο περιμένει να δει εάν η Τουρκία θα κατεβάσει τελικά στη γύρω περιοχή και το «τέταρτο πλοίο», δηλαδή το «Ορούτς Ρέις», μιας και μετά τις 15 Αυγούστου λήγει η περίοδος ερευνών του στη Μαύρη Θάλασσα. Το τρίτο, τέλος, αφορά την προαναφερόμενη και πολύ σημαντική κίνηση της Τουρκίας με σκοπό την οριοθέτηση των ΑΟΖ τους με τη Λιβύη.
