Μια όχι και τόσο γνωστή ασθένεια που ακόμα και σήμερα προσβάλει εκατομμύρια ανθρώπους, κυρίως στον λεγόμενο «τρίτο κόσμο» (Ασία, Αφρική, Νότια Αμερική), είναι η σχιστοσωμίαση ή «πυρετός των σαλιγκαριών». Η νόσος προκαλείται από ένα παράσιτο που απελευθερώνεται από σαλιγκάρια του γλυκού νερού. Αρχικά μολύνει το ουροποιητικό σύστημα και τα έντερα και μπορεί να επιφέρει αιμορραγία αλλά και σοβαρές βλάβες σε άλλα ζωτικά όργανα, με αποτέλεσμα, σε πολλές περιπτώσεις, μέχρι και τον θάνατο. Υπολογίζεται ότι ακόμα και σήμερα δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στις χώρες αυτές πεθαίνουν από τον πυρετό των σαλιγκαριών, κυρίως αγρότες και ψαράδες που χρησιμοποιούν ή έρχονται σε επαφή με μολυσμένο νερό.
Η Κίνα ήταν μία από τις χώρες που η νόσος αυτή στον 20ο αιώνα κατάντησε μάστιγα για τους αγρότες, δηλαδή για τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της. Η θεραπεία ήταν τόσο δαπανηρή, που μόνο οι πλούσιοι φεουδάρχες μπορούσαν να πληρώσουν γι 'αυτήν. Ακόμα και μετά την επανάσταση του 1949 και με δεδομένη την τεράστια έκταση της Κίνας αλλά και την αδυναμία του νέου καθεστώτος να έρθει σε επαφή με τα εκατομμύρια των απομονωμένων Κινέζων της αχανούς χώρας, οι εξελίξεις στην ιατρική δεν μπόρεσαν να φτάσουν σε μεγάλο μέρος αυτού του πληθυσμού.
Πολλοί αγρότες δεν είχαν σύγχρονα φάρμακα να αντιμετωπίσουν μια σειρά από ασθένειες και κατέφευγαν σε γιατροσόφια. Βέβαια, στις πόλεις είχαν γίνει μεγάλα βήματα στην ιατρική με τη χρήση σύγχρονων μεθόδων και φαρμάκων για την καταπολέμηση των ασθενειών, αλλά αυτό αφορούσε ένα ελάχιστο ποσοστό των κατοίκων της Κίνας.
Ο «πυρετός των σαλιγκαριών» ήταν από τους σοβαρότερους κινδύνους και απειλούσε κάθε χρόνο εκατομμύρια Κινέζων. Οι πρώτες προσπάθειες του Μάο και του ΚΚΚ που ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’50, στράφηκαν στην κατεύθυνση να μεταβούν εξειδικευμένοι γιατροί από τις πόλεις προς την επαρχία και να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Όμως, οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στην ύπαιθρο και οι τεράστιες αποστάσεις από τις αστικές περιοχές δε βοήθησαν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου. Υπήρξε, βέβαια, μια σημαντική βελτίωση αλλά πολλοί γιατροί σύντομα παραιτούνταν και επέστρεφαν στις πόλεις.
Η κατάσταση αντιμετωπίστηκε με ριζικά διαφορετικό τρόπο μετά την έναρξη της Πολιτιστικής Επανάστασης από το Μάο το 1966. Η κατεύθυνση που δόθηκε ήταν αυτή της «μαζικής γραμμής». Οι πλατιές λαϊκές μάζες, υποστήριζε ο Μάο, είχαν αστείρευτη δημιουργική δύναμη.
«Πρέπει να πάμε στις μάζες, να μάθουμε από τις μάζες, να γενικεύσουμε τις εμπειρίες τους σε καλύτερες, συστηματοποιημένες γνώσεις και μεθόδους, να τις μεταδώσουμε πίσω στις μάζες (να τις διαδώσουμε), να καλέσουμε τις μάζες να ενεργήσουν σύμφωνα με αυτές τις ιδέες και μεθόδους και να λύσουν τα προβλήματα των μαζών έτσι ώστε οι μάζες να επιτύχουν την απελευθέρωση και την ευτυχία».
Πιο συγκεκριμένα, το 1968, πραγματοποιήθηκε μια μαζική εκστρατεία καταπολέμησης της νόσου. Αγρότες από όλη την κινεζική επαρχία μετέβησαν στα αστικά κέντρα, εκπαιδεύτηκαν ταχύρυθμα πάνω σε ζητήματα υγείας και ξαναγύρισαν στα χωριά τους. Σε λίγα χρόνια μισό εκατομμύριο «γιατροί», νοσηλευτικό και παραϊατρικό προσωπικό βρίσκονταν δίπλα στον πολύπαθο αγροτικό πληθυσμό, έτοιμοι να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Στην ιστορία της χώρας έμειναν γνωστοί ως οι «ξυπόλητοι γιατροί».
Δόθηκαν ισχυρά κίνητρα ώστε οι νέοι γιατροί να μείνουν στις περιοχές τους. Για όσο διάστημα εργάζονταν, έπαιρναν πόντους εργασίας κι αυτό μεταφραζόταν σε τροφή, είδη πρώτης ανάγκης και άλλες υπηρεσίες, για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Πολλοί από αυτούς που εξακολουθούσαν να εργάζονται και ως αγρότες, σπούδασαν αργότερα στις ιατρικές σχολές και πήραν πτυχίο γιατρού.
Πώς αντιμετώπισαν την ασθένεια
Τα παράσιτα που ευθύνονταν για τη μετάδοση της νόσου εξαπλώνονταν γρήγορα μέσα από το δίκτυο ύδρευσης. Οι «ξυπόλητοι γιατροί» κατάφεραν να πείσουν τους αγρότες και τους εργάτες να καθαρίσουν τα ποτάμια, τις λίμνες και γενικότερα την όποια υδάτινη εστία μόλυνσης από τα σαλιγκάρια-ξενιστές. Στόχος ήταν να εξαλείψουν όσα περισσότερα σαλιγκάρια, ώστε να σταματήσει η μετάδοση. Αυτό αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολο, γιατί οι ριζωμένες από χρόνια συνήθειες των χωρικών έμπαιναν εμπόδιο στην προσπάθεια. Οι αγρότες της υπαίθρου, άνθρωποι ενωμένοι με τη φύση, θεωρούσαν αδιανόητο να επιχειρήσουν την εξόντωση ολόκληρου του πληθυσμού ενός είδους. Το μορφωτικό τους επίπεδο ήταν τέτοιο που δεν μπορούσαν να αντιληφθούν εύκολα ότι παθογόνοι μικροοργανισμοί προκαλούν ασθένειες. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι κάτοικοι της υπαίθρου ήταν αναλφάβητοι. Πολλοί αρνούνταν να λάβουν ιατρική φροντίδα και θεραπεία. Έπρεπε να γίνει μια συστηματική προσπάθεια εκπαίδευσης του πληθυσμού και σε αυτόν τον τομέα. Ακόμα και τοπικοί ηγέτες και αξιωματούχοι της υπαίθρου σε πολλές περιπτώσεις αντιδρούσαν και παρακρατούσαν πόρους και προσωπικό που έπρεπε να διατεθεί για την καταπολέμηση της νόσου.
Φυσικά, τα καθήκοντα των γιατρών δεν περιορίστηκαν μόνο στο ζήτημα της νόσου αλλά γενικότερα προσέφεραν πρώτες βοήθειες, φάρμακα, έκριναν αν ήταν απαραίτητη η περίθαλψη των ασθενών σε νοσοκομείο (πολλοί ναοί μετατράπηκαν σε νοσοκομεία) αλλά έδιναν και χρήσιμες συμβουλές στους χωρικούς σχετικά με τους κανόνες υγιεινής που έπρεπε να τηρούν.
Η προσπάθεια πλαισιώθηκε με μια διαφωτιστική καμπάνια μέσα από εκδηλώσεις, ραδιοφωνικές ενημερωτικές εκπομπές, αφίσες και φυλλάδια που ενημέρωναν τον κόσμο για θέματα υγιεινής. Συνήθειες δεκαετιών ήταν απαραίτητο να αλλάξουν. Η προσπάθεια των γιατρών βασίστηκε σε ένα μείγμα της εναλλακτικής κινεζικής ιατρικής και της σύγχρονης δυτικής.
Παρά τα εμπόδια και τις προσωρινές αποτυχίες, η εκστρατεία, με εντολή του Μάο, προχώρησε με ακόμα μεγαλύτερη επιμονή. Ο αναλφαβητισμός καταπολεμήθηκε και οι αγρότες άρχισαν να εκπαιδεύονται, να κινητοποιούνται και να παίρνουν πρωτοβουλίες. Δύο φορές το χρόνο, ο τοπικός πληθυσμός, υποστηριζόμενος από εθελοντές από τις πόλεις, πραγματοποιούσε αποστράγγιση σε όλα τα μολυσμένα ρέματα (χιλιάδες χιλιόμετρα!) και αφαιρούσε τα μολυσμένα στρώματα. Η εμπειρία των αγροτών που γνώριζαν πολύ καλά αυτά τα ρέματα ήταν πολύτιμη. Ταυτόχρονα, πραγματοποιήθηκαν τεστ σε εκατομμύρια πληθυσμού για την ανίχνευση της νόσου.
Η επιμονή των γιατρών να πείσουν τους κατοίκους ότι μπορούσαν με τις προσπάθειές τους να ελέγξουν τη φύση και να εξαλείψουν τη νόσο έφερε καρπούς μέσα σε λίγα χρόνια. Από το 1958 που ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες («Μεγάλο άλμα προς τα εμπρός» με στόχο την εκβιομηχάνιση της χώρας και την μετατροπή της αγροτικής οικονομίας σε σοσιαλιστική) μέχρι το 1976 (λήξη της Πολιτιστικής Επανάστασης), εκατομμύρια ασθενείς θεραπεύτηκαν, η νόσος περιορίστηκε δραστικά και σε ορισμένες περιοχές εξαλείφθηκε εντελώς. Ήταν μια νίκη του νέου κοινωνικού συστήματος που εξυπηρετούσε τους ανθρώπους ενάντια στο παλιό που εξυπηρετούσε μόνο το κέρδος.
Η εκστρατεία του κράτους και η επιτυχία στην καταπολέμηση της νόσου είχε ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας άλλης κουλτούρας στον αγροτικό πληθυσμό αλλά και την εδραίωση της λαϊκής εξουσίας στην ύπαιθρο. Τουλάχιστον την περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης.
Πηγές
https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(08)61610-4/fulltext
Σ.Σ.
Ένα ποίημα του Μάο Τσετουνγκ
Το ποίημα του Μάο Τσετουνγκ "Αποχαιρετισμός στο Θεό της Πανώλης" δημοσιεύτηκε στην «Λαϊκή Ημερησία» στις 1 Ιουλίου 1958. Ο ίδιος συνόδευσε τη δημοσίευση με αυτό το σχόλιο: «Αφού διάβασα στην εφημερίδα “Renmin Ribao” για το πώς η σχιστοσωμίαση εξοβελίστηκε από την κομητεία Yukiang, τόσες σκέψεις κατέκλυσαν το μυαλό μου, που δεν μπορούσα να κοιμηθώ. Στο ζεστό αεράκι του πρωινού, καθώς το φως του ήλιου έπεφτε στο παράθυρό μου, κοίταξα πέρα τον μακρινό ουρανό του Νότου και μες στη χαρά μου έγραψα τις παρακάτω γραμμές.»
Στη φωτογραφία φαίνεται το χειρόγραφο του ίδιου του Μάο με το ποίημα.
Αποχαιρετισμός στο Θεό της Πανώλης
Πράσινα ρυάκια, λόφοι γαλανοί – και όλ’ αυτά προς τι;
Ένα βακτήριο τόσο δα! ως και τον Hua To* έχει συνθλίψει.
Μυριάδες χωριά πνίγηκαν στα ζιζάνια, τόσοι άνθρωποι έχουν χαθεί.
Χιλιάδες σπίτια μαράζωσαν, σκιές νεκρών ψάλλουν μ' αγαλλίαση.
Στη γη επάνω διασχίζω, τη μέρα οκτώ χιλιάδες λι**
Οργώνοντας τους ουρανούς, βλέπω μυριάδες ποταμούς.
Να ρωτήσει τάχα ο βοσκός, της Πανώλης το Θεό για τα μαντάτα.
Να του πει: Περασμένες λύπες και χαρές στα κύματα χαθήκαν.
Άνοιξης αέρας κυματίζει της ιτιάς μύρια γλυκά κλωνάρια.
Λουλούδια πέφτουνε σαν πορφυρή βροχή,
γίνονται κύματα με μια μας εντολή.
Εξακόσια εκατομμύρια στην ιερή αυτή γη,
με τους Yao* και Shun* ισάξια.
Γέφυρες γίνονται τα γαλανά βουνά στο πρόσταγμά μας. Πέφτουν απάνω σε θεόρατες κορφές αστραφτερά δικράνια.
Πελώρια μπράτσα κινούνε ποταμούς, τη γη τραντάζουν.
Και της Πανώλης το Θεό ρωτούμε: Για πού εκκίνησες να πας;
Οι βάρκες σαν από χαρτί, στις φλόγες τυλίγονται
και φως κεριού φωταγωγεί τα ουράνια.
* Αναφέρεται στο διάσημο Κινέζο φυσικό Hua To και σε δύο μυθικούς αυτοκράτορες, τον Yao και τον Shun.
** Το λι είναι κινεζική μονάδα μέτρησης που ισοδυναμεί με 576 μ.
